Επίσκεψη στον άγνωστο Ραμνούντα

Ο εντυπωσιακός αρχαιολογικός χώρος από ψηλά (φωτ. Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής). «Να φορέσετε αθλητικά παπούτσια!» μας λέει στο τ...

Ο εντυπωσιακός αρχαιολογικός χώρος από ψηλά
(φωτ. Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής).

«Να φορέσετε αθλητικά παπούτσια!» μας λέει στο τηλέφωνο, πριν από την επίσκεψη, η υπάλληλος στον αρχαιολογικό χώρο του Ραμνούντα. Από κοντά ο χώρος είναι υπέροχος, γεμάτος ερείπια με μοναδική θέα, απ’ αυτούς που δεν έχουν αξιοποιηθεί στην Αττική, και δυστυχώς δεν εντάσσεται στις διαδρομές των τουριστικών πρακτόρων για τους ξένους επισκέπτες. Κι όμως, βρίσκεται λίγα χιλιόμετρα από την Αθήνα, στο βορειοανατολικό άκρο της Αττικής, αμέσως μετά τον Μαραθώνα, δίπλα στον Ευβοϊκό Κόλπο. 

Ακόμη και αν ο ήλιος χτυπά ανελέητα το μεσημέρι, μία σύντομη επίσκεψη είναι εμπειρία για τον επισκέπτη που κατευθύνεται για ένα μπάνιο στο Σέσι. Με ένα μπουκάλι νερό μαζί σας –μπορεί να είναι χαλασμένος ο αυτόματος πωλητής νερού δίπλα στα εκδοτήρια–, ακολουθήστε τήν κάπως απότομη σε αρκετά σημεία διαδρομή ανάμεσα σε πολυτελείς ταφικούς περιβόλους από ντόπιο άσπρο μάρμαρο, θαυμάζοντας πώς έθαβαν οι Ραμνούσιοι τους νεκρούς τους.

Η είσοδος του φρουρίου.

Στο ιερό της Νεμέσεως, το «σημαντικότερο ιερό της θεότητας στον ελλαδικό χώρο», η στάση είναι απαραίτητη. Η θεά, μοιάζει με την Αρτεμη, πιθανόν αντιπροσώπευε μια τοπική της μορφή. Ο Δίας την κυνήγησε πολύ και για να ενωθεί μαζί της. Μεταμορφώθηκε σε κύκνο και εκείνη σε χήνα. Επειτα η Νέμεσις γέννησε ένα αυγό που δόθηκε στη Λήδα, η οποία εκκολάπτει μέσα από αυτό την Ωραία Ελένη και τους Διόσκουρους. Το ιερό προς τιμήν της Νεμέσεως εκτιμάται ότι ιδρύθηκε στις αρχές του 6ου αι. π.Χ. και η ακμή του τοποθετείται στον 4ο και 5ο αι. π.Χ. Τώρα, στα ερείπια κάτω από τον ίσκιο της διπλανής βελανιδιάς, λιάζεται ο Μέρφι, ο συμπαθής σκύλος του αρχαιολογικού χώρου, με το βλέμμα του στραμμένο σε ό,τι απέμεινε από τους δύο ναούς. 

Όπως σημειώνει ο ακαδημαϊκός Βασίλειος Χ. Πετράκος (γ.γ. της Αρχαιολογικής Εταιρείας), που μελετά και δημοσιεύει επί 40 χρόνια για τον Ραμνούντα: «Με τη Νέμεσι συνδέεται στο ιερό και η λατρεία μιας άλλης χθόνιας θεότητος, της Θέμιδος. Αναθηματικές επιγραφές δείχνουν την ταυτόχρονη λατρεία των δύο θεών, υποστηρίζεται μάλιστα πως ο μικρός πολυγωνικός ναός ήταν αφιερωμένος στη Θέμιδα και ο μεγαλύτερος και νεότερος στη Νέμεσι. Η Θέμις συλλατρευόταν στον Ραμνούντα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ήταν ισότιμη και ότι της ανήκε το μισό ιερό». 

Η αναστηλωμένη βάση του αγάλματος της Νεμέσεως
(φωτ. Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής).

Σύμφωνα με την παράδοση, οι Πέρσες πριν από τη Μάχη του Μαραθώνα έφεραν κομμάτι μαρμάρου για να φτιάξουν τρόπαιο, σίγουροι για τη νίκη τους. Αλλά η Νέμεσις, η Θεία Δίκη, τα όρισε αλλιώς και στη μάχη, το 490 π.Χ., νίκησαν οι Ελληνες. Όσο για το μάρμαρο των Περσών, ο Αγοράκριτος, μαθητής του Φειδία, λάξευσε το άγαλμα της θεάς. Από το 1813 τον χώρο ανέσκαψαν οι Dilettanti, Δημήτριος Φίλιος, Βαλέριος Στάης, Ευθύμιος Μαστροκώστας, ενώ από το 1975 με χρηματοδότηση της Αρχαιολογικής Εταιρείας, ανέλαβε ο Βασίλειος Πετράκος. 

Ο αρχαίος δήμος

Τα ερείπια του αρχαίου δήμου είναι πολλά: φρούριο με το τείχος που περιβάλλει τον οικισμό, θέατρο, γυμνάσιο κ.ά. Δυστυχώς δεν υπάρχει πωλητήριο για την αγορά ενός οδηγού, παρά μόνο το ενημερωτικό φυλλάδιο που δίνουν οι ευγενικοί υπάλληλοι. Για έναν πολύ σημαντικό αρχαιολογικό χώρο που δεν έχει αναδειχθεί. Από τους καλύτερα διατηρημένους αρχαίους δήμους της Αττικής, «Ο Ραμνούς έχει επιλεγεί για να μπει στην επόμενη περίοδο. Εγκρίθηκαν χρήματα για τις μελέτες ωρίμανσης. Η Εφορεία έχει προχωρήσει σε μια σειρά μελετών για την οργάνωση και την προβολή του αρχαιολογικού χώρου», λέει στην «Κ» η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής, Ελένη Ανδρίκου. «Έχουμε κάνει την αρχιτεκτονική μελέτη ώστε να αντικατασταθεί το στέγαστρο του θριγκού του ναού της Νεμέσεως, επίσης μελέτες για διαδρομές, την κατασκευή ενός κτιρίου υποδοχής και ενός αναψυκτηρίου».

Στον ναό του αρχαιολογικού χώρου του Ραμνούντα συλλατρεύονταν η Νέμεσις και η Θέμις (φωτ. Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής).

Το στέγαστρο ανοίγει στο κοινό σε επετείους όπως ο εορτασμός της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων, ή έπειτα από συνεννόηση με την Εφορεία, όμως ο Ραμνούντας χρειάζεται κάτι περισσότερο. «Είναι ένα εργοταξιακό στέγαστρο που έγινε την περίοδο της ανασκαφής, για να ταυτιστούν, να συναρμολογηθούν τα κομμάτια και να στηθεί ο θριγκός. Το νέο στέγαστρο είναι μια ωραία αρχιτεκτονική λύση με σύγχρονα υλικά γιατί θέλουμε να αντιμετωπίσουμε και τα προβλήματα της συντήρησης. Έχει μετάλλινα στηρίγματα, κρύσταλλα, αγωγούς φωτισμού. Οι τρεις πλευρές του είναι από γυαλί και η τέταρτη κτιστή. Ελπίζουμε να συμφωνήσει και το ΚΑΣ». 

Στα σχέδια της Εφορείας προβλέπεται μεταξύ άλλων περιηγητική διαδρομή προσβάσιμη από ΑμεΑ, χώροι για ψηφιακές εφαρμογές, και ένας χώρος για δειγματοληπτική παρουσίαση των ευρημάτων με εποπτικό υλικό. Όπως τονίζει η κ. Ανδρίκου: «Ο Ραμνούς είναι ένας ακριτικός δήμος στην πόλη – κράτος των Αθηνών, σε στρατηγικό σημείο. Το φρούριο του Ραμνούντα όπως και του Σουνίου πιστεύεται ότι ιδρύθηκαν  κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου για να ελέγχουν τα πλοία που μετέφεραν σιτηρά στην Αθήνα εξασφαλίζοντας την τροφοδοσία της. Εκεί οι Αθηναίοι είχαν φρουρά από “εφήβους”».

Πηγή: Γ. Συκκά, Καθημερινή