Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Συλλογή Προϊστορικών Αρχαιοτήτων, αρ. ευρ. Π8184 Προέλευση: Περατή Αττικής, νεκροταφείο θαλαμοειδών τάφων, τάφος...
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
Συλλογή Προϊστορικών Αρχαιοτήτων, αρ. ευρ. Π8184
Προέλευση: Περατή Αττικής, νεκροταφείο θαλαμοειδών τάφων, τάφος 24
Διαστάσεις: Διάμετρος: 2,6 εκ.
Χρονολόγηση: αρχή 12ου αι. π.Χ.
Χώρος έκθεσης: Έκθεση Μυκηναϊκών Αρχαιοτήτων, Αίθουσα 3, Προθήκη μ3.
Στην ανατολική ακτή της Αττικής, στη θέση Περατή κοντά στο Πόρτο Ράφτη έχει ανασκαφεί ένα μεγάλο νεκροταφείο θαλαμοειδών τάφων που χρονολογείται στον 12ο αι. π.Χ., μετά δηλαδή την καταστροφή των μυκηναϊκών ανακτόρων. Το νεκροταφείο ανήκε σε μια ακμαία κοινότητα εμπόρων και ναυτικών που είχαν ζωηρές εμπορικές σχέσεις και επαφές με την Κρήτη, τα Δωδεκάνησα, τις Κυκλάδες, την Κύπρο, την μικρασιατική ακτή και τα παράλια της Συρίας και της Παλαιστίνης.
Σε έναν από τους παλαιότερους τάφους του νεκροταφείου είχε ταφεί ένα παιδί, που φορούσε στο λαιμό του ένα περιδέραιο από χάνδρες κατασκευασμένες από γυαλί, φαγεντιανή και ορεία κρύσταλλο. Στο περιδέραιο ήταν περασμένο και ένα ενεπίγραφο φυλαχτό από αιματίτη λίθο, καθώς και ένας σφραγιδόλιθος. Δύο μικρά πήλινα αγγεία, ένα χτένι από ελεφαντόδοντο και ένα κέρατο γίδας που επίσης ερμηνεύθηκε από τον ανασκαφέα ως φυλαχτό, συμπλήρωναν τα ταφικά δώρα του νεκρού.
Το ενεπίγραφο φυλαχτό, εισηγμένο από την Κύπρο αλλά εμπνευσμένο από χεττιτικά πρότυπα, είναι κατασκευασμένο από ερυθρό αιματίτη με εγχάρακτες στις δύο του πλευρές παραλλαγές συμβόλων της Γραμμικής Α ή Β, της κυπρομινωικής και των λουβικών ιερογλυφικών [1], χωρίς όμως αυτά να σχηματίζουν λέξεις ή να έχουν κάποιο νόημα.
Φαίνεται ότι χαράχτηκε από έναν αγράμματο τεχνίτη που προσπάθησε να μιμηθεί ψηφία γραφής και αντικείμενα που του ήταν γνωστά. Η φθορά στην οπή της ανάρτησης από το νήμα ή το δέρμα που το συγκρατούσε, αλλά και στις εγχάρακτες επιφάνειες, δείχνει ότι το φυλαχτό είχε χρησιμοποιηθεί ήδη επί πολλά χρόνια πριν κατατεθεί στον τάφο και ίσως αποτελούσε οικογενειακό κειμήλιο.
Από το νεκροταφείο της Περατής προέρχονται κι άλλα φυλαχτά που ανήκουν στην μαγικοθρησκευτική παράδοση της Αιγύπτου και της Συροπαλαιστίνης, κάποια από τα οποία σχετίζονται με την προστασία των παιδιών, των μητέρων και του τοκετού, όπως δύο μικροσκοπικά ειδώλια από φαγεντιανή που εικονίζουν τις αιγυπτιακές θεότητες Μπες και Ταουερέτ[2] και δύο χρυσά περίαπτα σε σχήμα ημισελήνου [3].
Η υψηλότατη παιδική θνησιμότητα στην αρχαιότητα οδήγησε σε μεταφυσικές ερμηνείες, σύμφωνα με τις οποίες δαιμονικές υπάρξεις και θεότητες, κακόβουλες ή ευεργετικές μπορούσαν να βλάψουν, ή αντίθετα να προφυλάξουν από ασθένειες και πρόωρο θάνατο τα ευάλωτα, αλλά τόσο πολύτιμα, νεαρά μέλη του κοινωνικού συνόλου. Φυλαχτά διαφόρων τύπων και από ποικίλα υλικά, ευτελή ή πολύτιμα, εξασφάλιζαν την προσέλκυση της προστασίας των καλοκάγαθων θεοτήτων και την αποτροπή του κακού. Η πανάρχαια αυτή συνήθεια επιβιώνει ως τις μέρες μας, όπως φαίνεται από τα «ματάκια», τα κωνσταντινάτα και τα σταυρουδάκια που χαρίζονται στα νεογέννητα από τους στενούς συγγενείς.
[1] Τα λουβικά ιερογλυφικά είναι ένα σύστημα γραφής που χρησιμοποιήθηκε στην Ανατολία και τη Συρία μεταξύ του 14ου και του 7ου αι. π.Χ.
[2] Ο θεός-δαίμονας Μπες, που παριστάνεται ως δύσμορφος βραχύσωμος άνδρας με ουρά λιονταριού και ενίοτε στέμμα, ήταν ιδιαίτερα αγαπητή μορφή του αιγυπτιακού πανθέου. Μαζί με την επίσης δημοφιλή θεά Ταουερέτ που εικονιζόταν με μορφή θηλυκού ιπποποτάμου με ράχη κροκοδείλου, ήταν προστάτες των παιδιών και των γυναικών κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, του τοκετού και του θηλασμού.
[3] Τα χρυσά περίαπτα σε σχήμα μηνίσκου, δηλαδή ημισελήνου, είναι γνωστά στην Αίγυπτο και την Συροπαλαιστίνη, ήδη κατά το δεύτερο μισό της 2ης χιλετίας π.Χ. και θεωρούνται φυλακτά κατά της βασκανίας και της μαγείας, ενώ έως και την ύστερη αρχαιότητα σχετίζονται με την προστασία των παιδιών. Ο ένας από τους δύο χρυσούς μηνίσκους της Περατής βρέθηκε περασμένος στον λαιμό ενός ενηλίκου και ο δεύτερος σε τάφο παιδιών.
Κατερίνα Κωστάντη
Βιβλιογραφία
Ιακωβίδης, Σπ., Περατή. Το Νεκροταφείον, Βιβλιοθήκη της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας αρ. 67, Αθήναι 1969-1970.
Κωστάντη, Κ. , «Μηνοειδή περίαπτα στο προϊστορικό Αιγαίο», σε Βιγλάκη, Π. κ.ά. (επιμ.), Αελόππος. Τιμητικός τόμος για την Ίριδα Τζαχίλη, Αθήνα: Τα Πράγματα, 2023, 344-257.
Μερκούρη Χ., «‘Φυλακτήριον εκκρέμαται τοις παιδίοις’. Οι μαρτυρίες των χοών», στο Χ. Μερκούρη (επιμ.), Βάσκανος Οφθαλμός. Σύμβολα μαγείας από ιδιωτικές αρχαιολογικές συλλογές, Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού – Εφορεία Αρχαιοπωλείων και Ιδιωτικών Αρχαιολογικών Συλλογών, Αθήνα 2010, σ. 77-86.
Andrews C., Amulets of Ancient Egypt, University of Texas Press, Austin 1998.
Dasen V., “Les amulettes d’enfants dans le monde gréco-romain”, Latomus 62/2 (2003), σ. 275-289.
Loeben, C.E., “Taweret and Bes. A demonic goddess and a divine demon?”, στο T. Bagh & L. Manniche (eds), Bes. Demon God Protector of Egypt, Ny Carlsberg Glyptotek, Copenhagen 2021, 73-81.
Πηγή: Κ. Κωνστάντη, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
Δεν υπάρχουν σχόλια