Πώς ο Μουσολίνι έκανε σύμβολό του τη Ρόδο

Άποψη από τα δυτικά της νέας πρόσοψης του Παλατιού του Μεγάλου Μαγίστρου κατά τη διάρκεια εργασιών αποκατάστασης (1937-40). Είναι εκείνοι πο...

Άποψη από τα δυτικά της νέας πρόσοψης του Παλατιού του Μεγάλου Μαγίστρου κατά τη διάρκεια εργασιών αποκατάστασης (1937-40).

Είναι εκείνοι που άνοιξαν μετά από 400 χρόνια την πύλη του Αγίου Αθανασίου που είχε συμβολικά κλείσει ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής, ώστε μετά από εκείνον κανένας άλλος κατακτητής να μην έμπαινε ποτέ στην πόλη. Ίδρυσαν αρχαιολογικό μουσείο αναβιώνοντας ένα από τα σημαντικότερα κτίρια της Ιπποτοκρατίας -το νοσοκομείο των Ιωαννιτών Ιπποτών- το οποίο μέσα σε τρία χρόνια λειτουργίας αναδείχθηκε μεταξύ των πιο σημαντικών μουσείων της «Ανατολής». Τη χαρακτήρισαν «Πομπηία του Μεσαίωνα που κατάφερε να επιζήσει της φοβερής σύρραξης μεταξύ της μουσουλμανικής Ανατολής και της χριστιανικής Δύσης». Εργάστηκαν για να τη μετατρέψουν σε τουριστικό θέρετρο διεθνούς εμβέλειας. Δεν αντιστάθηκαν,ωστόσο, στον πειρασμό να θυσιάσουν τη γραφικότητα της για να υπηρετήσουν το αφήγημα της «δοξασμένης εποχής των Ιπποτών» με νέες κατασκευές, απομιμήσεις των αυθεντικών, ενώ στο πλαίσιο των πολιτικών τους φιλοδοξιών δεν δίστασαν να παρουσιάσουν τα αρχαία μνημεία της ως έργα του ρωμαϊκού πολιτισμού. 

Είναι οι Ιταλοί που αποβιβάζουν τον στρατό τους τα ξημερώματα της 4ης Μαϊου 1912 στη Ρόδο, κυνηγώντας το ιμπεριαλιστικό τους όνειρο. Και οι οποίοι για τα επόμενα 35 χρόνια, εν μέσω δύο παγκοσμίων πολέμων, θεωρητικών προβληματισμών σχετικά με τις αναστηλώσεις στην Ευρώπη και δη στην Ιταλία και ενώ ο Φασισμός κερδίζει έδαφος και ο Μουσολίνι ανεβαίνει στην εξουσία, θα αφήσουν ανεξίτηλο στο στίγμα τους στα μνημεία και την πολεοδομία μίας από τις ελάχιστες παγκοσμίως  σωζόμενες μεσαιωνικές καστροπολιτείες, εκείνης της πόλης της Ρόδου, αλλά και στην ανασκαφή, αναστήλωση και ανάδειξη σημαντικών αρχαιολογικών χώρων του νησιού. 

Κι αν έχουν γραφεί πολλά για την αρχιτεκτονική στα Δωδεκάνησα με αφετηρία το 1923, οπότε και οριστικά και η Ρόδος γίνεται ιταλική κτήση, τα δεδομένα της προηγούμενης δωδεκαετία αν και ιδιαιτέρως γόνιμης όσον αφορά στην αποκατάσταση και τη διαχείριση μνημείων, παραμένει εν πολλοίς άγνωστη. Η παρατήρηση αυτή ήταν που αποτέλεσε το έναυσμα για τη μελέτη  «Ρόδος 1912-1947,  Η πολιτική για τον σχεδιαμό του χώρου και τη διαχείριση των μνημείων κατά την ιταλική κατοχή» που υπογράφει ο αρχιτέκτων και ειδικός στις αποκαταστάσεις μνημείων, που εργάζεται στην Υπηρεσία Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης, Κωνσταντίνος Καρανάσος και εκδόθηκε από το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς.

Άποψη από τα ανατολικά της κύριας (ανατολικής) πρόσοψης του νοσοκομείου των Ιπποτών κατά την πρώτη φάση των εργασιών αποκατάστασης (1913).

Προπαγάνδα

Η πολιτική σε όλες σχεδόν τις εκφάνσεις της- εσωτερική, αλλά κυρίως εξωτερική - αποτελούσε το κατεξοχήν κίνητρο πίσω από κάθε κίνηση των Ιταλών στη Ρόδο. Δεν επιλέγουν επί παραδείγματι τυχαία, όπως εξηγεί ο συγγραφέας, το νοσοκομείο, που στο μεταξύ λειτουργούσε ως στρατώνας για να το μετατρέψουν σε μουσείο, αλλά θέλουν να στείλουν το μήνυμα ότι «το σπουδαιότερο κτίριο των Ιπποτών έχει μετατραπεί σε χώρος πολιτισμού». Αποκαθιστούν το πιο χαρακτηριστικό τμήμα της ιστορικής πόλης κι ένα από τα καλύτερα σωζόμενα δείγματα οδών του τελευταίου μισού του 15ου αι, της οδού των Ιπποτών, θέλοντας να «σβήσουν» τα ίχνη της μουσουλμανικής κυριαρχίας, τα οποία παρουσίαζαν ως χρόνια σκότους και πολιτιστικής υποβάθμισης. Αναστηλώνουν το κατάλυμα της «γλώσσας» της Ιταλίας για να επιβεβαιώσουν το κύρος και τη διάθεση της Ιταλίας να εδραιώσει την παρουσία της στην περιοχή, ενώ η χρήση του ως παράρτημα του ιδρύματος Dante Alighieri είχε σαφώς προπαγανδιστικό χαρακτήρα και ενίσχυε τη συμβολική συνέχεια μεταξύ Ιπποτών και ιταλικής στρατιωτικής διοίκησης. 

Ιδιαίτερης φροντίδας έτυχαν και οι οχυρώσεις της μεσαιωνικής Ρόδου, καθώς αποτελούσαν το κατάλληλο «εργαλείο» για την επισφράγηση της ιταλικής παρουσίας στην περιοχή. Κορυφαία στιγμή δε ήταν η απόφαση επαναλειτουργίας της πύλης του Αγίου Αθανασίου το 1922, την οποία είχε κλείσει ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής 400 χρόνια πριν,  λίγες μέρες μετά την εγκατάσταση της φασιστικής κυβέρνησης στη Ρώμη και πριν την έναρξη της Διάσκεψης της Λωζάνης, σε μια εποχή που «παιζόταν το τελευταίο χαρτί στο διπλωματικό παρασκήνιο για την τύχη της Δωδεκανήσου».

Κι αν αυτά συνέβησαν στην περίοδο 1912-1923, στην επόμενη πο είναι και η μακρότερη χρονικά της πλήρους κυριαρχίας των Ιταλών (1923-1947) στην πιο γόνιμη και δημιουργική, που σημάδεψε ανεξίτηλα την εικόνα της Ρόδου. Είναι η εποχή που απέκτησε τον «ιπποτικό» της χαρακτήρα, και μεταμορφώθηκε σε κατάλληλο χώρο προβολής του έργου που επιτελούσε η Ιταλία στις υπερπόντιες κτήσεις της, σε ένα «απαράμιλλο διαμάντι που προστίθεται στη λίστα των πιο καλλιτεχνικών πόλεων του βασιλείου της Ιταλίας». 

Μια νέα πόλη δημιουργήθηκε δίπλα στην παλιά, νέες πύλες ανοίχτηκαν στις οχυρώσεις, νέα κτίρια ανεγέρθηκαν- όπως ο στρατώνας Regina, με τις προτομές του Ιούλιου Καίσαρα και του Μουσολίνι στην πρόσοψη- και πλατείες διαμορφώθηκαν με σκηνογραφική αντίληψη του χώρου.

Άποψη από βορειοδυτικά του κτιρίου της εταιρείας SAITIR (δεκαετία του 1930).

Ο τουρισμός

Η τουριστική κίνηση, εν τω μεταξύ, γνωρίζει άνθηση. Το 1929 οι ξένοι επισκέπτες ανέρχονται τις 20.000, γεγονός που ενισχύει την τάση της διοίκηση να προωθήσει την εικόνα η «Ρόδος των Ιπποτών» επιτρέποντας την ανέγερση και «νεοιπποτικών» κτιρίων- κινούμενη σε λογική ανάλογη των σημερινών Disneyland- στα οποία πωλούνταν τοπικά προϊόντα, όπως κρασιά (Cair), κεραμεικά και χαλιά, ενώ στο μεταξύ χτίζεται νέος καθεδρικός, καθώς στι πόλεις που σχεδιάστηκαν από το φασιστικό καθεστώς το κτίριο της εκκλησίας κατείχε συχνά τη σημαντικότερη θέση. 

Μέχρι το 1937, ωστόσο, στην πόλη δεν είχε ακόμη αποτυπωθεί η «φασιστική αισθητική», χαρακτηριστικά της οποίας ήταν τα σημάδια της πειθαρχίας και της ισχύος, ουσιωδών αρχών της «romanità». Ύφος που έγινε εμφανές με την αποκατάσταση του πιο εμβληματικού κτιρίου της Ιπποτοκρατίας, του Παλατιού του Μεγάλου Μαγίστρου, το οποίο και χαρακτηρίστηκε ως «κραταιό έργο της romanità», καθώς η αποκατάσταση του αποτέλεσε «αρχιτεκτονικό αριστούργημα της φασιστικής Ιταλίας». 

INFO

Κωνσταντίνος Καρανάσος, «Ρόδος 1912-1947,  Η πολιτική για τον σχεδιασμός του χώρου και τη διαχείριση των μνημείων κατά την ιταλική κατοχή», σελ 344, εκδ. Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς.

Πηγή: Μ. Αδαμοπούλου, Τα Νέα