Τμήμα της έκθεσης στον ημιώροφο του Μουσείου Εκμαγείων με έργα αρχαϊκής γλυπτικής (Κόρες, Κούροι, ανάγλυφα) Στα τέλη του 19ου αιώνα, μια οικ...
 |
| Τμήμα της έκθεσης στον ημιώροφο του Μουσείου Εκμαγείων με έργα αρχαϊκής γλυπτικής (Κόρες, Κούροι, ανάγλυφα) |
Στα τέλη του 19ου αιώνα, μια οικογένεια Ελβετών καλλιτεχνών έφτασε στην Ελλάδα φέρνοντας μαζί της κάτι περισσότερο από πινέλα και χρώματα. Οι Gilliéron -πατέρας και γιος- ήταν οι άνθρωποι που θα μετέτρεπαν τα σπαράγματα του αρχαίου ελληνικού κόσμου σε εικόνες που διαμόρφωσαν εν πολλοίς τη σύγχρονη αντίληψη για τον Μινωικό και Μυκηναϊκό πολιτισμό. Ζωγράφοι, αντιγραφείς, σχεδιαστές ολυμπιακών αφισών, δημιουργοί γραμματοσήμων, τεχνίτες χρυσοχοΐας - η δεξιοτεχνία τους σε τόσους διαφορετικούς κλάδους ήταν αξιοθαύμαστη. Τώρα, στο πλαίσιο του εορτασμού των 100 χρόνων του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, η έκθεση «Μουσείο Εκμαγείων Α.Π.Θ. και Εργαστήριο Gilliéron: ένας αιώνας δημιουργικής συνεργασίας» φέρνει στο φως αυτή την εκπληκτική ιστορία αλλά και μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συλλογή.
Ένα πρωτότυπο εγχείρημα και προέκυψε από τη δημιουργική σύμπραξη του Μουσείου Εκμαγείων στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και του Αρχείου Gilliéron στη Γαλλική Σχολή Αθηνών. Τα εγκαίνια θα γίνουν την Πέμπτη 20 Νοεμβρίου 2025, ώρα 18.00, στο αμφιθέατρο του Μουσείου Εκμαγείων (νέο κτήριο Φιλοσοφικής Σχολής Α.Π.Θ., Αίθουσα Β).
Η καθηγήτρια Κλασικής Αρχαιολογίας του ΑΠΘ, Διευθύντρια του Μουσείου Εκμαγείων, Ελένη Μανακίδου, που επιμελείται την έκθεση, εξηγεί ποια ήταν η πηγή έμπνευσης: «Η ιστορία των Gilliéron είναι πραγματικά συναρπαστική. Πρόκειται για μια οικογένεια καλλιτεχνών, Ελβετικής καταγωγής, που εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα στα τέλη του 19ου αιώνα. Ο Émile Gilliéron, πατέρας, ήταν σπουδαίος ζωγράφος και σχεδιαστής, με σπουδές στο Παρίσι, πολύπλευρη καλλιτεχνική δραστηριότητα. Στην Αθήνα ανέπτυξε στενές σχέσεις με τους σημαντικότερους αρχαιολόγους της εποχής -τον Ερρίκο Σλήμαν, τον Χρήστο Τσούντα, τον Άρθουρ Έβανς- και συνεργάστηκε μαζί τους σε ανασκαφές όπως της Τροίας, των Μυκηνών και της Κνωσού».
Ο νεαρός ζωγράφος και ο βασιλιάς
Όταν ο Émile Gilliéron έφτασε στην Αθήνα το 1876, μόλις 26 ετών, έφερνε μαζί του συστατικές επιστολές από τις σπουδές του στην Ακαδημία Πλαστικών Τεχνών του Μονάχου και τη Σχολή Καλών Τεχνών στο Παρίσι. Με τρόπο που παραμένει άγνωστος, τον επέλεξε ο βασιλιάς Γεώργιος Α' για καθηγητή ζωγραφικής των παιδιών του. Η σχέση αυτή με το ανακτορικό περιβάλλον θα αποδεικνυόταν καθοριστική για την επαγγελματική του πορεία. Χάρη στις γνωριμίες που καλλιέργησε, ο νεαρός Ελβετός δεν γνώρισε μόνο τους κορυφαίους αρχαιολόγους της εποχής, αλλά κατάφερε να κινηθεί άνετα στα ανώτατα κοινωνικά στρώματα της Αθήνας.
Όμως η πραγματική καριέρα του Gilliéron ξεκίνησε εκείνο το ίδιο φθινόπωρο του 1876, όταν ο Ερρίκος Σλήμαν πέτυχε τον δεύτερο ανασκαφικό του θρίαμβο ανακαλύπτοντας τους «θησαυρούς» του ταφικού κύκλου Α των Μυκηνών. Η κ. Μανακίδου τονίζει τη σημασία αυτής της συνάντησης: «Για σχεδόν δύο δεκαετίες, ο Gilliéron επρόκειτο να σχεδιάζει και να αντιγράφει ευρήματα από τις Μυκήνες, την Τίρυνθα, τον Ορχομενό. Αλλά η σημαντικότερη παρακαταθήκη του από τη συνεργασία του με τον Σλήμαν ήταν κάτι άλλο: το όραμα αναπαραγωγής των χρυσών ευρημάτων με την τεχνική της γαλβανοπλαστικής - μια μέθοδο ηλεκτρόλυσης που επέτρεπε την παραγωγή μεταλλικών αντιγράφων. Έτσι, μπορούσε να αναπαράγει με ακρίβεια τα χρυσά αντικείμενα των Μυκηνών».
Το 1893, μετά τον θάνατο του Σλήμαν, ο Gilliéron ξεκίνησε το δικό του εγχείρημα αναπαραγωγής χρυσών αγγείων, προσωπείων και κοσμημάτων από τις Μυκήνες και το Βαφειό. Με την υποστήριξη του Γερμανού αρχαιολόγου Paul Wolters, δεύτερου διευθυντή του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, ήρθε σε επαφή με την εταιρία WMF στη Γερμανία, η οποία εξειδικευόταν σε νέες μεθόδους παραγωγής μέσω ηλεκτρόλυσης. Το εγχείρημα στέφθηκε με επιτυχία. Τα αντίγραφα άρχισαν να πωλούνται διεθνώς και να χρησιμοποιούνται ακόμη και ως υποκατάστατα των αυθεντικών φθαρμένων αγγείων σε μουσεία και αρχαιολογικές εκδόσεις.
Το 1900, στη Διεθνή Έκθεση των Παρισίων, ο Gilliéron βραβεύτηκε με χάλκινο μετάλλιο στην κατηγορία της χρυσοχοΐας. Η διάκριση υπήρξε το διαβατήριο προς τη διεθνή αγορά. Το εργαστήριο εξέδωσε τρεις εικονογραφημένους καταλόγους μεταξύ 1903 και 1926, ενώ το έργο συνεχίστηκε μέχρι τον θάνατο του γιου το 1939.
 |
| Γαλβανοπλαστικό αντίγραφο χρυσού εγχειριδίου με παράσταση κυνηγιού λιονταριών από τον Ταφικό Κύκλο Α των Μυκηνών |
Από τα γραμματόσημα στην Ακρόπολη
Η καλλιτεχνική δραστηριότητα των Gilliéron δεν περιοριζόταν στην αρχαιολογία. «Ο Émile Gilliéron πατέρας ήταν και ο δημιουργός της πρώτης αφίσας για τους Ολυμπιακούς Αγώνες», αναφέρει η κ. Μανακίδου. «Ήταν πολυτάλαντος καλλιτέχνης: ζωγράφιζε, σχεδίαζε, αντέγραφε τοιχογραφίες, κατασκεύαζε εκμαγεία και μεταλλικά αντίγραφα».
Πράγματι, οι Gilliéron συνέβαλαν στη διαμόρφωση της επίσημης «αρχαιολογικής» εικονογραφίας του ελληνικού κράτους: σχεδίασαν τα πρώτα αναμνηστικά ολυμπιακά γραμματόσημα, χαρτονομίσματα, κέρματα, βιβλιόσημα, ένσημα, επιστολικά δελτάρια, τουριστικά δημοσιεύματα, ακόμη και σπιρτόκουτα. Ήταν διασημότητα με πολύ υψηλό εικαστικό προφίλ, που του επέτρεψε να συνδεθεί με τα μεγαλύτερα ερευνητικά εγχειρήματα της εποχής.
Παράλληλα, από το 1879, σχέδια του Gilliéron κοσμούσαν δημοσιεύματα του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, ενώ από το 1882 έγινε συνεργάτης του ανασκαφικού προγράμματος της Ακρόπολης. Σχεδίαζε ευρήματα κάθε τύπου: από μικροσκοπικά μεταλλικά αναθήματα έως μνημειακά αγάλματα. Με την καθοδήγηση του Wolters ανέλαβε την τεκμηρίωση των χρωμάτων που διασώζονταν στα γλυπτά της Ακρόπολης. Πωλούσε πελώριες υδατογραφίες σε μεγάλα μουσεία, όπως το Μητροπολιτικό της Νέας Υόρκης. Πολλά σχέδιά του φυλάσσονται σήμερα στο Πανεπιστήμιο Humboldt του Βερολίνου.
«Ο γιος του, Émile Gilliéron fils, όπως αποκαλείται, (1885-1939) συνέχισε το έργο του πατέρα του, αναλαμβάνοντας το εργαστήριο στην Αθήνα και δουλεύοντας ως αρχαιολογικός καλλιτέχνης και αντιγραφέας», εξηγεί η κ. Μανακίδου.
Το όνομα των δύο Gilliéron έμελλε να συνδεθεί άρρηκτα με την έρευνα της αρχαίας πολυχρωμίας. Ο γιος παρήγαγε τη δεκαετία του 1910 μια σειρά επιχρωματισμένων γύψινων εκμαγείων των αρχαϊκών κορών της Ακρόπολης, βασιζόμενος σε σχέδια που είχε δημιουργήσει ο πατέρας του από τις ανασκαφές της Ακρόπολης. Παράλληλα, διετέλεσε καλλιτεχνικός διευθυντής στο εργαστήριο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου -πρόγονο του σημερινού ΤΑΠ- όπου κατασκευάζονταν εκμαγεία κούρων και κορών.
Όταν ο Άρθουρ Έβανς ξεκίνησε το ανασκαφικό του έργο ζωής στην Κνωσό κάλεσε τον διάσημο πλέον Gilliéron να εργαστεί στο πλευρό του. Ο καλλιτέχνης σχεδίασε και αντέγραψε τα σημαντικότερα ευρήματα, ενώ από το 1908 προσκάλεσε και τον γιο του. Ο νεαρός ανέλαβε σταδιακά το κύριο βάρος, καθώς ο γηράσκων πατέρας αποσυρόταν, ιδίως μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Στην Κνωσό δημιούργησαν υδατογραφίες τοιχογραφιών όπως ο περίφημος «Πρίγκιπας των κρίνων».
Το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και η Καμάρα
Στον πυρήνα της έκθεσης βρίσκονται σύνολα αντικειμένων που εκτίθενται στο Μουσείο Εκμαγείων και αγοράστηκαν στην αρχή της λειτουργίας του (1928-1930) από το εργαστήριο των καλλιτεχνών Émile Gilliéron, πατέρα και υιού, στην Αθήνα, με ενέργειες του πρώτου καθηγητή Κλασικής Αρχαιολογίας στο Α.Π.Θ. Κωνσταντίνου Ρωμαίου. Πρόκειται για ζωγραφικά έργα που αντιγράφουν γνωστές τοιχογραφίες και γαλβανοπλαστικά αντίγραφα έργων της μυκηναϊκής και μινωικής τέχνης, αποτελώντας μία από τις ελάχιστες πλήρεις συλλογές αυτού του είδους σήμερα παγκοσμίως. Επιπλέον, την ίδια εποχή αγοράστηκαν πολλά εκμαγεία έργων αρχαϊκής γλυπτικής (Κόρες, Κούροι και ανάγλυφα), από τα πρώτα που κατασκευάστηκαν στο Εργαστήριο Γυψίνων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.
 |
| Γαλβανοπλαστικό αντίγραφο της χρυσής νεκρικής προσωπίδας «του Αγαμέμνονα» από τον Ταφικό Κύκλο Α των Μυκηνών |
«Η έκθεση είναι ουσιαστικά μια επιστροφή στις ρίζες του ίδιου του Πανεπιστημίου», λέει η κ. Μανακίδου. «Το Μουσείο Εκμαγείων ιδρύθηκε το 1927, σχεδόν ταυτόχρονα με το Πανεπιστήμιο. Οπότε, μέσα από αυτή την έκθεση, εορτάζουμε όχι μόνο τα 100 χρόνια του Α.Π.Θ., αλλά και την ίδια την ιστορία της αρχαιολογικής διδασκαλίας στη Θεσσαλονίκη».
Στην έκθεση παρουσιάζονται εκμαγεία, γαλβανοπλαστικά αντίγραφα, υδατογραφίες, αρχειακό υλικό και εποπτικά μέσα που καλύπτουν μια τεράστια χρονική περίοδο — από τη Μινωική και Μυκηναϊκή εποχή μέχρι τη Ρωμαϊκή και Βυζαντινή, αλλά και τη σύγχρονη εποχή των αρχών του 20ού αιώνα. Για πρώτη φορά θα εκτεθούν πρωτότυπες ακουαρέλες από τοιχογραφίες των μυκηναϊκών και μινωικών ανακτόρων, καθώς και αντίγραφα σε πηλό από τη θεά των φιδιών.
«Ο Gilliéron ήταν εκείνος που προμήθευσε το νεοσύστατο Μουσείο Εκμαγείων του τότε Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, στα τέλη της δεκαετίας του 1920, με γαλβανοπλαστικά αντίγραφα και υδατογραφίες έργων Μινωικής και Μυκηναϊκής τέχνης», λέει η κ. Μανακίδου. «Αυτά τα έργα αγοράστηκαν με πρωτοβουλία του καθηγητή Κωνσταντίνου Ρωμαίου, ο οποίος θεώρησε ότι ήταν απαραίτητα για τη διδασκαλία και τη μελέτη της αρχαίας τέχνης. Έτσι δημιουργήθηκε μία από τις ελάχιστες πλήρεις συλλογές τέτοιου είδους που υπάρχουν σήμερα διεθνώς».
Κι ακόμη, μία άγνωστη σχεδόν ιστορία συνδέει τους Gilliéron με τη Θεσσαλονίκη. Η κ. Μανακίδου εξηγεί: «Ο γιος είχε έρθει αμέσως μετά την Πυρκαγιά του 1917 για την αποκατάσταση των καμένων τοιχογραφιών στον ναό του Αγίου Δημητρίου. Το 1935, ο Émile Gilliéron fils ήρθε ξανά στη Θεσσαλονίκη για να πάρει εκμαγεία της Αψίδας του Γαλερίου. Το έργο έγινε στο πλαίσιο μιας μεγάλης ιταλικής έκθεσης για τον ρωμαϊκό πολιτισμό, υπό την εποπτεία φασιστών αρχαιολόγων της εποχής. Έτσι, με τη συνεργασία Ελλήνων και Ιταλών, κατασκευάστηκαν μήτρες και εκμαγεία της Καμάρας, τα οποία στάλθηκαν στη Ρώμη για την έκθεση. Μερικά από αυτά σώζονται ακόμη και εκτίθενται σήμερα τόσο στη Ρώμη όσο και στο Μουσείο Εκμαγείων του Α.Π.Θ.». Αυτές οι σχέσεις των Gilliéron με τη Βόρεια Ελλάδα θα αναδειχθούν ιδιαίτερα στην έκθεση.
Το αρχείο και το Projet Gilliéron
Οι κληρονόμοι της ελβετικής οικογένειας δώρισαν όλο το αρχείο του εργαστηρίου — σχέδια, φωτογραφίες, αρχειακό υλικό και δείγματα εκμαγείων - στη Γαλλική Σχολή Αθηνών. «Έτσι δημιουργήθηκε το Αρχείο Gilliéron, ένα τεράστιο σώμα τεκμηρίων που αποτελεί αντικείμενο έρευνας στο πλαίσιο του Projet Gilliéron. Η υπεύθυνη του αρχείου, η αρχαιολόγος Χριστίνα Μητσοπούλου στο Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας με την οποία συνεργαζόμαστε στενά, εργάζεται συστηματικά πάνω στη μελέτη και αξιοποίηση αυτού του υλικού», τονίζει η κ. Μανακίδου.
Η δωρεά αναγνωρίστηκε ως εξαιρετικά σημαντική τόσο από τη Γαλλία όσο και από το ελβετικό κράτος. Ο τότε διευθυντής της Γαλλικής Σχολής Αθηνών, Alexandre Farnoux, επίτιμος διευθυντής και πρώην καθηγητής Ελληνικής Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης, είχε την ιδέα να μελετηθεί το πολυσχιδές αρχείο με τρόπο οργανωμένο και συστηματικό, εξασφαλίζοντας χρηματοδότηση.
«Με αφορμή τα 100 χρόνια κάνουμε αυτήν την έκθεση και τι πιο κατάλληλο και ενδιαφέρον», σχολιάζει η κ. Μανακίδου, «γιατί δεν είναι μόνο αρχαιολογία, είναι ιστορία τέχνης, νεότερη ιστορία μέχρι την έκρηξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου». Το αρχείο αποτελείται από έγγραφα και αλληλογραφίες, αλλά και από πολλά κατάλοιπα του εργαστηρίου.
«Οι Gilliéron υπήρξαν γέφυρα ανάμεσα στην αρχαιολογία, την τέχνη και τη σύγχρονη τεχνολογία της εποχής τους», σημειώνει η κ. Μανακίδου. «Είχαν εξαιρετική αίσθηση του κάλλους, της λεπτομέρειας, και μια σπάνια ικανότητα να ανασυνθέτουν τα σπαράγματα του παρελθόντος σε ζωντανές εικόνες. Η έκθεση είναι ένας φόρος τιμής όχι μόνο στην καλλιτεχνική τους δεξιοτεχνία, αλλά και στη συνεργασία των ανθρώπων της επιστήμης και της τέχνης - κάτι που παραμένει πάντα επίκαιρο».
Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 25 Ιουνίου 2026.
Ώρες λειτουργίας:
Δευτέρα - Παρασκευή 9.00-14.30, με ελεύθερη είσοδο (συνεννόηση για ομαδικές ξεναγήσεις: τηλ. 2310 997301, Αίθουσες Α και Β στο υπόγειο του νέου κτηρίου της Φιλοσοφικής Σχολής).
Πηγή: Χρ. Νάνσυ, Μακεδονικά Νέα
Δεν υπάρχουν σχόλια