Η ανάλυση ιζημάτων αποκαλύπτει μια σιωπηλή επιδημία στο ρωμαϊκό φρούριο της Vindolanda: Τα εντερικά παράσιτα αποδυνάμωσαν τις ρωμαϊκές φρουρές κατά μήκος του Τείχους του Αδριανού

Λουτρά και αποχωρητήρια του 3ου αιώνα στο Vindolanda, το ρωμαϊκό φρούριο κοντά στο Τείχος του Αδριανού στο Ηνωμένο Βασίλειο. [Credit: Vindol...

Λουτρά και αποχωρητήρια του 3ου αιώνα στο Vindolanda, το ρωμαϊκό φρούριο κοντά στο Τείχος του Αδριανού στο Ηνωμένο Βασίλειο. [Credit: Vindolanda Trust]

Μια αρχαιοπαρασιτολογική έρευνα που πραγματοποιήθηκε στα ιζήματα του αποχετευτικού συστήματος του ρωμαϊκού φρουρίου της Vindolanda, που βρίσκεται δίπλα στο Τείχος του Αδριανού στη βόρεια Αγγλία, παρείχε την πρώτη άμεση μοριακή απόδειξη της παρουσίας του πρωτόζωου Giardia duodenalis στη ρωμαϊκή Βρετανία.

Η μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο εξειδικευμένο περιοδικό Parasitology, εντοπίζει επίσης αυγά ελμινθών των ειδών Ascaris (εντερικός σκώληκας) και Trichuris (μαστίγιο), σκιαγραφώντας μια απροσδόκητη παθολογική εικόνα για μια στρατιωτική φρουρά που διέθετε κοινόχρηστες τουαλέτες, λουτρά και αποχετευτικό σύστημα.

Η ανάλυση, μια συνεργασία μεταξύ των πανεπιστημίων του Κέιμπριτζ και της Οξφόρδης, επικεντρώθηκε σε πενήντα δείγματα ιζημάτων που ελήφθησαν κατά μήκος περίπου εννέα μέτρων ενός αποχετευτικού καναλιού που απομάκρυνε τα απόβλητα από τις τουαλέτες του συγκροτήματος λουτρών του 3ου αιώνα μ.Χ. σε ένα ρέμα βόρεια του χώρου.

Αυγό σκώληκα από την ανάλυση ιζήματος από τον αποχετευτικό αγωγό που οδηγεί από το μπλοκ αποχωρητηρίων στο συγκρότημα λουτρών του 3ου αιώνα μ.Χ. στη Vindolanda. [Credit: Marissa Ledger]

Η οπτική μικροσκοπία αποκάλυψε ότι το 28% των δειγμάτων περιείχε αυγά παρασίτων, κυρίως από εντερικούς σκώληκες και τριχοκέφαλους σκώληκες. Ένα δείγμα, το οποίο περιείχε υπολείμματα και των δύο ειδών, υποβλήθηκε σε ενζυμική ανοσοπροσροφητική δοκιμή (ELISA), μια βιομοριακή μέθοδο που ανιχνεύει συγκεκριμένες πρωτεΐνες, επιβεβαιώνοντας την παρουσία Giardia duodenalis.

Αυτή η τριπλή παθογόνος ανακάλυψη έχει άμεσες επιπτώσεις στην υγεία και την επιχειρησιακή αποτελεσματικότητα των στρατιωτών που σταθμεύουν σε αυτό το συνοριακό φυλάκιο. Ο εντερικός σκώληκας (Ascaris lumbricoides) μπορεί να φτάσει σε μήκος τα είκοσι έως τριάντα εκατοστά, ενώ ο τριχοειδής σκώληκας (Trichuris trichiura) έχει μήκος περίπου πέντε εκατοστά.

Η Giardia, από την άλλη πλευρά, είναι ένα μικροσκοπικό πρωτόζωο με μαστίγιο, γνωστό για την πρόκληση οξέων κρουσμάτων υδαρής διάρροιας, φουσκώματος της κοιλιάς, κράμπες και σοβαρής κόπωσης. Και οι τρεις οργανισμοί έχουν κοινή οδό μετάδοσης, την κοπράνων και του στόματος, και μεταδίδονται μέσω της μόλυνσης τροφίμων, νερού ή χεριών με ανθρώπινα κόπρανα.

Η Δρ. Marissa Ledger, η οποία ηγήθηκε του τμήματος της έρευνας στο Κέιμπριτζ στο πλαίσιο της διδακτορικής της διατριβής στο Τμήμα Αρχαιολογίας, σημείωσε ότι αυτά τα παράσιτα θα μπορούσαν να έχουν οδηγήσει σε υποσιτισμό και επαναλαμβανόμενα επεισόδια διάρροιας μεταξύ των στρατιωτών.

Πρόσθεσε ότι, αν και οι Ρωμαίοι γιατροί γνώριζαν την ύπαρξη των εντερικών σκουληκιών, τα θεραπευτικά τους μέσα για την εξάλειψη αυτών των λοιμώξεων ή την ανακούφιση των συμπτωμάτων της διάρροιας ήταν εξαιρετικά περιορισμένα, με αποτέλεσμα οι παθήσεις να γίνονται χρόνιες και να επιδεινώνονται. Η μόνη μόλυνση από έλμινθες προκαλεί ναυτία, κοιλιακούς σπασμούς και διάρροια, μειώνοντας τη φυσική κατάσταση του ατόμου.

Αεροφωτογραφία του αποχετευτικού συστήματος της αποχωρητηρίου (πάνω). Φωτογραφίες του αποχετευτικού συστήματος της αποχωρητηρίου κατά τη διάρκεια της ανασκαφής (κάτω). [Credit: M. Ledger et al. 2025]

Ο Δρ. Piers Mitchell, κύριος συγγραφέας της μελέτης και ερευνητής του Ινστιτούτου Αρχαιολογικών Ερευνών McDonald στο Κέιμπριτζ, ανέλυσε τις συνέπειες. Εξήγησε ότι ορισμένοι στρατιώτες θα μπορούσαν να έχουν αναπτύξει σοβαρές κλινικές καταστάσεις λόγω αφυδάτωσης κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών επιδημιών λαμβλίασης (giardasis), μιας παθολογίας που συχνά συνδέεται με την κατανάλωση μολυσμένου νερού και μπορεί να μολύνει δεκάδες άτομα ταυτόχρονα.

Η μη θεραπευόμενη λαμβλίασης μπορεί να διαρκέσει εβδομάδες, προκαλώντας εξουθενωτική κόπωση και σημαντική απώλεια βάρους. Ο Mitchell προειδοποίησε επίσης ότι η συνεχής παρουσία αυτών των παρασίτων που μεταδίδονται από τα κόπρανα στο στόμα δημιούργησε ένα περιβάλλον που ευνοεί την κυκλοφορία άλλων εντερικών παθογόνων οργανισμών, όπως η σαλμονέλα και η σιγκέλλα, βακτήρια με τη δυνατότητα να προκαλέσουν επιπλέον επιδημικές εξάρσεις εντός της οχυρωμένης κοινότητας.

Η ανακάλυψη αποκτά ιδιαίτερη ιστορική διάσταση όταν τοποθετείται στο πλαίσιο της Vindolanda, ενός αρχαιολογικού χώρου γνωστού για την εξαιρετική διατήρηση οργανικών υλικών στα υγρά εδάφη του. Το φρούριο, που βρίσκεται μεταξύ των σημερινών πόλεων Carlisle και Corbridge στο Northumberland, ήταν μέρος του αμυντικού συστήματος του Τείχους του Αδριανού, ενός φράγματος 117 χιλιομέτρων που χτίστηκε στο πρώτο μισό του 2ου αιώνα μ.Χ. για να προστατεύσει τη ρωμαϊκή επαρχία της Βρετανίας από τις επιδρομές των λαών του βορρά.

Η φρουρά, που αποτελείτο από μονάδες πεζικού, τοξότες και ιππικού από διάφορες γωνιές της Αυτοκρατορίας, άφησε μια απτή κληρονομιά με τη μορφή περισσότερων από χίλιων ξύλινων πινακίδων που τεκμηριώνουν την καθημερινή ζωή και μιας συλλογής πέντε χιλιάδων δερμάτινων παπουτσιών.

Ακριβώς, η σχετική πολυπλοκότητα του εξοπλισμού του φρουρίου, που περιλάμβανε υγειονομικές υποδομές, έρχεται σε αντίθεση με τα αποτελέσματα της μελέτης. Ο Δρ Patrik Flammer, ο οποίος ανέλυσε δείγματα στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, υπογράμμισε αυτό το φαινομενικό παράδοξο: παρά την ύπαρξη κοινόχρηστων αποχωρητηρίων και δικτύου αποχέτευσης, τα συστήματα αυτά δεν ήταν επαρκή για να αποτρέψουν τη μετάδοση λοιμώξεων μεταξύ των στρατιωτών.

Η επικράτηση των κοπράνων-στοματικών παρασίτων στη Vindolanda ακολουθεί ένα παρόμοιο μοτίβο με άλλα εξετασμένα ρωμαϊκά στρατιωτικά ιδρύματα, όπως το Carnuntum στην Αυστρία, το Valkenburg aan den Rijn στις Κάτω Χώρες και το Bearsden στη Σκωτία. Αντίθετα, οι ρωμαϊκές αστικές περιοχές, όπως το Londinium (Λονδίνο) ή το Eboracum (Γιορκ, Αγγλία), παρουσιάζουν ένα πιο ποικίλο φάσμα παρασίτων, συμπεριλαμβανομένων των ταινιών του κρέατος και των ψαριών, αντανακλώντας τις διαφορές στη διατροφή και την προμήθεια τροφίμων.

Ένα επιπλέον δείγμα, που ελήφθη από ένα αμυντικό χαντάκι που σχετίζεται με ένα παλαιότερο φρούριο που χρονολογείται μεταξύ 85 και 92 μ.Χ., περιείχε επίσης αυγά εντερικών σκουληκιών και τριχοκεφάλων, υποδηλώνοντας ότι το πρόβλημα των παρασίτων παρέμεινε σε διάφορες περιόδους κατοχής. Για τον καθηγητή Adrian Smith, ο οποίος ηγήθηκε του εργαστηρίου στην Οξφόρδη όπου πραγματοποιήθηκε μέρος των αναλύσεων, η μελέτη των αρχαίων παρασίτων αποτελεί θεμελιώδες εργαλείο για την κατανόηση των παθογόνων που μολύνουν τους προγόνους μας, των διακυμάνσεων στην επικράτησή τους ανάλογα με τον τρόπο ζωής και της εξέλιξής τους στο πέρασμα του χρόνου.

Σε μια τελική σκέψη, ο Δρ Andrew Birley, Διευθύνων Σύμβουλος του Vindolanda Charitable Trust και υπεύθυνος για τις ανασκαφές στον χώρο, τόνισε ότι ανακαλύψεις αυτής της φύσης συνεχίζουν να παρέχουν στοιχεία που φωτίζουν τις απίστευτες δυσκολίες που υπέφεραν όσοι ήταν σταθμευμένοι σε αυτό το βορειοδυτικό σύνορο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας πριν από σχεδόν δύο χιλιετίες.

Αυτά τα συγκεκριμένα στοιχεία, που προέρχονται από τη σχολαστική ανάλυση των απορριμμάτων των ίδιων των Ρωμαίων, αμφισβητούν τις ιδανικοποιημένες προκαταλήψεις και προσφέρουν μια ακατέργαστη, επιστημονική εικόνα της καθημερινής ζωής σε ένα οχυρό στα σύνορα, όπου η παρασιτική δυσεντερία προστέθηκε στο κρύο, την υγρασία και την απομόνωση ως μόνιμοι εχθροί της στρατιωτικής δύναμης της Ρώμης.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Ledger ML, Flammer PG, Smith AL, Birley A, Mitchell PD. Parasite infections at the Roman fort of Vindolanda by Hadrian’s Wall, UK. Parasitology. Published online 2025:1-9. doi:10.1017/S0031182025101327

Πηγή: LBV Magazine