Σαλπάρει ο ναυτίλος

Ομοίωμα τετρακώπου πλοίου (2600 - 2000 π.Χ.) Με ένα προϊστορικό πήλινο καραβάκι αρχίζει το ταξίδι, η περιπέτεια, η ανακάλυψη, το εμπόρ...

Ομοίωμα τετρακώπου πλοίου (2600 - 2000 π.Χ.)

Με ένα προϊστορικό πήλινο καραβάκι αρχίζει το ταξίδι, η περιπέτεια, η ανακάλυψη, το εμπόριο, η εξορία, η μετανάστευση, το όνειρο και εν τέλει η τραγωδία. Όλα αυτά μέσα από έργα Ελλήνων δημιουργών πέντε χιλιάδων χρόνων. Από ένα ομοίωμα τετράκωπου πλοιαρίου που απέπλευσε από ένα ελληνικό λιμάνι, μέχρι τα video και τις εγκαταστάσεις που δείχνουν τη θάλασσα ως λίκνο πολιτισμού αλλά και ως δρόμο διαφυγής από τις εμφύλιες ή άλλες συγκρούσεις.

Αυτό το θέμα πραγματεύεται η έκθεση «Ναυτίλος: Ταξιδεύοντας την Ελλάδα», που στέλνουμε στις Βρυξέλλες (23 Ιανουαρίου-24 Απριλίου 2014) και στο Palais des Beaux Arts για την ελληνική προεδρία της Ε.Ε.

Πρόκειται για μια παραγωγή του υπουργείου Πολιτισμού, καθώς σχεδιάστηκε και υλοποιείται από τις υπηρεσίες του με την εποπτεία της γ.γ. Λίνας Μενδώνη και οργανωτική επιτροπή, μεταξύ άλλων, τους καθηγητές: Βασίλη Λαμπρινουδάκη, Νικόλαο Σταμπολίδη και Γιώργο Τζιρτζιλάκη.

Αγγείο από βασάλτη (1500-1450 π.Χ.)

«Επιλέξαμε επτά έννοιες, οι οποίες σχετίζονται με τους οδηγούς-ναυτίλους της έκθεσης και συναρτούν συνολικά επτά ενότητες» σημειώνει η δρ Λίνα Μενδώνη. Και ποιες είναι αυτές; Γένεση (site specific εγκατάσταση της Αιμιλίας Παπαφιλίππου), Οικολογίες (κυκλαδικά), θαλάσσιοι δρόμοι (μινωικά-μυκηναϊκά), Οδύσσειες (αρχαίοι αποικισμοί), Ηγεμονία (κλασική Αθήνα), Οικουμένη (ελληνιστικός κόσμος), Πίστη (θεότητες που σχετίζονται με τη θάλασσα και site specific έργο του Μάριου Σπηλιόπουλου).

Όπως καταλαβαίνετε, η σύγχρονη δημιουργία αγκαλιάζει την αρχαία και συνοδοιπορεί αρμονικά μαζί της. Είναι η πρώτη φορά που οι αρχαιολόγοι κάθονται στο ίδιο τραπέζι με τους ιστορικούς τέχνης και συνδιοργανώνουν ένα κοινό project με θέμα τον διαχρονικό ελληνικό πολιτισμό. Στόχος; «Να καταθέσουμε τους προβληματισμούς μας που αφορούν την Ελλάδα και την Ευρώπη στην κοινή τους μοίρα όπως διαμορφώνεται σήμερα», θα πει η κ. Μενδώνη. «Δημιουργείται ένα πλαίσιο εννοιολογικής και μορφολογικής συνομιλίας ανάμεσα στα τέχνεργα της ελληνικής αρχαιότητας και τις δημιουργίες των σύγχρονων Ελλήνων δημιουργών που εκφράζονται μέσα από ένα φάσμα νέων μέσων και τεχνικών».

Έτσι, οι Ευρωπαίοι θα έχουν την ευκαιρία να δουν στον τόπο τους και χωρίς να ταξιδέψουν στην Ελλάδα έργα που βγαίνουν πρώτη φορά από τη χώρα, όπως είναι η μυκηναϊκή τοιχογραφία από την Ίκλαινα Μεσσηνίας, ο Έφηβος της Κύθνου, περίφημα κυκλαδικά ειδώλια και η διάσημη τοιχογραφία του νεαρού ψαρά που μεταφέρει δύο αρμαθιές με τσιπούρες από τον προϊστορικό οικισμό του Ακρωτηρίου Θήρας. Δηλαδή, έργα πρώτης γραμμής.

Ειδώλιο λατρευτή (1600 - 1500 π.Χ.)

Κάθε ενότητα πραγματεύεται το θέμα της εννοιολογικά, μορφολογικά, μουσειογραφικά, παραθέτοντας αρχαία και σύγχρονα έργα σε μια αγαστή συνύπαρξη, με σεβασμό όμως στο μέγεθος και την κλίμακα των αρχαιολογικών ευρημάτων. Για παράδειγμα, στην τρίτη ενότητα με θέμα τους «θαλάσιους δρόμους» απέναντι από την τοιχογραφία του ψαρά από τη Θήρα παρουσιάζεται με το φωτογραφικό φακό τού Στρατή Βογιατζή ο μόχθος των ανθρώπων να δαμάσουν τη θάλασσα. Εικόνες της Ρένας Παπασπύρου παραπέμπουν στη στρωματογραφία της αρχαίας ύλης και στο παλίμψηστο της εικόνας, ενώ και οι εμβληματικές αιγαιοπελαγίτικες εικόνες από το φακό του Γιώργη Γερόλυμπου παραπέμπουν στους θαλάσσιους δρόμους του νου και της ψυχής.

Ενδιαφέρον έχουν και οι Οδύσσειες, αρχαίες και σύγχρονες, της τέταρτης ενότητας, ξεκινώντας από τα μυθικά τέρατα με τα οποία πάλεψε ώσπου να βρει την Ιθάκη του ο Οδυσσέας. Η ιστορία του Αιγαίου και της Μεσογείου είναι μια ιστορία απόπλου και διάπλου από λιμάνι σε λιμάνι συνυφασμένη με την αναζήτηση, την εξερεύνηση, την περιπλάνηση και την περιπέτεια, επισημαίνουν οι οργανωτές της έκθεσης. Έχουμε να σας αφηγηθούμε πλήθος από «οδύσσειες», προσωπικές και συλλογικές, θα πουν οι Έλληνες στην καρδιά της Ευρώπης, δείχνοντας στους Ευρωπαίους το διαχρονικό ταξίδι που κρύβει το όνειρο της άφιξης σε έναν ασφαλή προορισμό μαζί με την αγωνία και το φόβο του αγνώστου, όπως συμβαίνει σήμερα στους οικονομικούς και πολιτικούς μετανάστες. Γιατί απάνεμα λιμάνια δύσκολα βρίσκονται.

«Άνθρωποι θάλασσας» (φωτογραφία - βίντεο) του Στρατή Βογιατζή

Η μορφή του μετανάστη απεικονίζεται στο εμβληματικό έργο του Βλάση Κανιάρη. Στην ίδια ενότητα η Αφροδίτη Λίτη διερευνά τη διαχρονική έννοια του ταξιδιού και στις φωτογραφίες του Σταύρου Καλαφάτη το ταξίδι στο Αρχιπέλαγος είναι γεμάτο ποίηση, φως και συναισθήματα.

Πρέπει να ξέρουν οι Ευρωπαίοι, που καμώνονται τον αδιάφορο, πως το Αιγαίο σήμερα, που αποτελεί το εξ ανατολών σύνορο της Ευρώπης, δέχεται καθημερινά «καραβιές» απελπισμένων ανθρώπων που τολμούν να κάνουν το ταξίδι με τίμημα την ίδια τη ζωή τους. Σ' αυτές τις σύγχρονες «οδύσσειες» αναφέρεται ο Λεωνίδας Τούμπανος, ψάχνοντας τα έκδηλα συναισθήματα στα πρόσωπα των προσφύγων. Έτσι, ζωγραφική, γλυπτική και φωτογραφία, χαρακτικά, οπτικές και ηχητικές δημιουργίες, video art και εγκαταστάσεις (συνολικά 24 έργα) θα δώσουν το δικό τους «παρών» πλάι σε 93 αρχαιότητες, μαρμάρινα ειδώλια, πήλινα αγγεία, τοιχογραφίες, γλυπτά, νομίσματα, επιγραφές, αργυρά και χρυσά αντικείμενα (χρονολογούνται από το 3200 π.Χ. μέχρι τον 2ο αι. μ.Χ.) σε μια κοινή αφήγηση.

Τοιχογραφία από την Ικλαινα με παράσταση πλοίου (1400- 1300 π.Χ.)

Είναι σαφές ότι επιχειρείται ένα τολμηρό πείραμα, από την επιτυχία του οποίου θα κριθεί αν θα υπάρξει συνέχεια. Οι καλλιτέχνες που θα συμμετάσχουν σε αυτό, εκτός από τους προαναφερθέντες, είναι οι: Κατερίνα Καλούδη, Γιώργος Γυπαράκης, Σπύρος Στάβερης, Γιώργος Κουμαντάκης-Πέτρος Τουλούδης (με ειδική δράση), Στρατής Βογιατζής, Σωκράτης Μαυρομμάτης, Οπυ Ζούνη, Ντένη Βαχλιώτη, Αλεξάνδρα Αθανασιάδη, Μανώλης Ζαχαριουδάκης, Νίκος Μάρκου, Νίκος Αλεξίου, Ευτύχης Πατσουράκης, Λίζη Καλλιγά, Μαίρη Σχοινά και Μάριος Σπηλιόπουλος. Χρησιμοποιούνται επίσης αρχειακές φωτογραφίες από τη μετανάστευση των Ελλήνων αρχές του 20ού αιώνα στην Αμερική, παραγωγή του Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης.

Πηγή: Ν. Κοντράρου-Ρασσιά, Ελευθεροτυπία