Ο «άγνωστος» Ποσειδώνας

Αριστερά, ο «τζόκεϊ» του Αρτεμισίου είναι το μεγαλοπρεπέστερο χυτό άγαλμα αλόγου με αναβάτη που σώζεται από την ελληνική αρχαιότητα. Βρίσ...

Αριστερά, ο «τζόκεϊ» του Αρτεμισίου είναι το μεγαλοπρεπέστερο χυτό άγαλμα αλόγου με αναβάτη που σώζεται από την ελληνική αρχαιότητα. Βρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Δεξιά, ο Ποσειδώνας του Αρτεμισίου κοσμεί το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Ως θεός της θάλασσας, o Ποσειδώνας ήταν από τους σημαντικότερους θεούς της αρχαιότητας. Άνοιγε τα κύματα με την τρίαινά του σαν περνούσε και, όταν θύμωνε, προκαλούσε θύελλες, σεισμούς, εκρήξεις ηφαιστείων, ήταν υπεύθυνος για τα γεωλογικά φαινόμενα. Γι’ αυτό, οι ψαράδες και ναυτικοί τού πρόσφεραν θυσίες, κάνοντας επικλήσεις για σταθερότητα.  

Να, όμως, που στην Ογχηστό της Βοιωτίας ο Ποσειδώνας λατρεύτηκε ως προστάτης των αλόγων με εορταστικές και τελετουργικές εκδηλώσεις, γνωστές από την προ-ομηρική εποχή. Σε αυτή του την ιδιότητα εστιάζουν ο Πάρις Βαρβαρούσης και η Παναγιώτα Παπαευαγγέλου στην έκδοση «Ογχήστιος Ποσειδώνας - Λατρεία και πολιτική» (εκδ. Παπαζήση), αναδεικνύοντας την πανελλήνια απήχηση που είχε το ιερό της Ογχηστού, αλλά και την πολιτική δύναμή του, καθώς ήταν αφιερωμένο από τα Προϊστορικά χρόνια στον Ποσειδώνα. Το βιβλίο ολοκληρώνει μια τριλογία μελετών, όπως σημειώνει στον πρόλογο ο επίτιμος έφορος Αρχαιοτήτων Βοιωτίας Βασίλειος Αραβαντινός. Θέμα τους είναι η αρχαία Αλιαρτία, μια λωρίδα γης ανάμεσα στο ιερό βουνό των Μουσών και τη «ζείδωρο» λεκάνη της Κωπαΐδας, παρελικώνια περιοχή και περιλίμνια συνάμα. «Το τοπικό και χρονικό σκηνικό όπου κινείται το νέο βιβλίο ανήκει σε μοναδική για την πολιτική και θρησκευτική σημασία της περιοχής και σε μια άκρως ιδιαίτερη συγκυρία της αρχαίας ιστορίας της Βοιωτίας».

Το υποβλητικό φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον του Ποσειδώνιου άλσους της Ογχηστού, ανάμεσα στην ακρολιμνιά του μεγαλύτερου υγροβιότοπου της Νότιας Ελλάδος και στον ήμερο και μενεξεδί ορεινό όγκο του ανατολικού Ελικώνα, μάγευε ανέκαθεν τους ταξιδιώτες, στην αρχαιότητα και σήμερα, υπογραμμίζει ο κ. Αραβαντινός, τονίζοντας πως οι δύο συγγραφείς, μέσα από μια διαλεκτική ανάλυση και σύνθεση των πηγών τους, διερεύνησαν «το πιο ευαίσθητο δίπολο της αρχαίας, νεότερης και σύγχρονης σκέψης: τη θρησκεία (λατρεία) και την πολιτική».

Στον δικό του πρόλογο, ο κ. Βαρβαρούσης προετοιμάζει τον αναγνώστη ότι στη μελέτη αυτή, το Ογχήστιο ιερό αναδεικνύεται ως σημαντικό πολιτικό κέντρο της αρχαιότητας με ιδιαίτερα λατρευτικά δρώμενα. Όπως αυτά παραδίδονται αυθεντικά στις αρχαίες πηγές και έχουν σχολιαστεί από κλασικιστές και σύγχρονους μελετητές. Στην έκδοση παρουσιάζονται τα μυθικά πρόσωπα που συνδέονται με τον Ογχήστιο Ποσειδώνα και διαμόρφωσαν τη δική του μυθική γενεαλογία.

Ο αναγνώστης στέκεται στο κεφάλαιο που είναι αφιερωμένο στο ιερό της Ογχηστού ως πολιτικό κέντρο. Τη σημασία του, τον ρόλο που διαδραμάτισε στη συγκρότηση της κοινής πολιτείας των Βοιωτών, το πολιτικό εύρος του ιερού, τις λεπτομέρειες της λατρείας του Ποσειδώνα στην περιοχή, καθώς και όσα έφεραν στο φως οι ανασκαφικές έρευνες. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον, όμως, παρουσιάζει η αναφορά στα γλυπτά του Αρτεμισίου. Τα δύο χάλκινα αγάλματα που εκτίθενται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, ο Ποσειδώνας ή Δίας και το σύμπλεγμα αλόγου με τον μικρό ιππέα, που ανασύρθηκαν από τον υποθαλάσσιο χώρο στο ακρωτήριο Αρτεμίσιο της Εύβοιας (1926-29), αποτελούν μοναδικά έργα τέχνης. «Τα βασικά ερωτήματα που τέθηκαν, ωστόσο, ως προς την ταυτότητα του θεού και το ιερό προέλευσής τους δεν έχουν ακόμα απαντηθεί, αν και έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις», σημειώνουν ο Πάρις Βαρβαρούσης και η Παναγιώτα Παπαευαγγέλου, τονίζοντας πως ασάφεια επικρατεί και ως προς την πορεία του πλοίου που τα μετέφερε. Πιστεύουν ότι ο θεός του αγάλματος του Αρτεμισίου είναι Ποσειδώνας, «ο οποίος κοσμούσε το ιερό της Ογχηστού, αν και μέχρι σήμερα δεν έχει εκφραστεί σχετική πρόταση για κάποιο ιερό». «Η ισχυρή υπόθεση ότι τα δύο έργα τέχνης βρίσκονταν στο ίδιο πλοίο και προέρχονταν από το ίδιο ιερό, το οποίο θα πρέπει να ήταν ένα σημαντικό ιερό, όπως το λατρευτικό κέντρο της Ογχηστού, καθώς και η θέση του ναυαγίου, ενισχύουν ακόμα περισσότερο την άποψή μας».

Όσο για τον «τζόκεϊ», το μεγαλοπρεπές χυτό άγαλμα αλόγου με τον νεαρό αναβάτη που έχει αφρικανικά χαρακτηριστικά, θεωρούν πως προέρχεται επίσης από το ιερό της Ογχηστού. Η εγχάρακτη σφραγίδα στον δεξιό μηρό του με μορφή Νίκης που κρατάει στεφάνι στα υψωμένα χέρια της είναι στοιχείο που «οδηγεί στην εκτίμηση ότι πρόκειται για “κέλητα”, καθαρόαιμο άλογο ιππασίας που χρησιμοποιούνταν σε ιππικούς αγώνες». Τέτοιοι γίνονταν στην Ογχηστό.

Οι συγγραφείς δεν έχουν αμφιβολία ότι το σύμπλεγμα του Αρτεμισίου βρισκόταν στο ίδιο πλοίο με το άγαλμα του Ποσειδώνα. «Το νέο στοιχείο», λέει στην «Κ», ο κ. Βαρβαρούσης, «είναι ότι εντοπίζουμε το ιερό στο οποίο ήταν τοποθετημένα τα αγάλματα. Υπάρχουν οι ενδείξεις. Απολύτως σίγουροι δεν είμαστε, με την έννοια ότι δεν έχουν βρεθεί απτά αρχαιολογικά αποτελέσματα. Όμως όλα τα ιστορικά στοιχεία και τα δεδομένα από τις αρχαίες πηγές συγκλίνουν».

Πηγή: Γ. Συκκά, Καθημερινή