Βασίλης Λαμπρινουδάκης: Το θέατρο ήταν φάρμακο για τους αρχαίους

Ο καθηγητής Βασίλης Λαμπρινουδάκης Σπουδαίος γιατρός της αρχαιότητας και φιλόσοφος ο Γαληνός συμβούλευε τους ανθρώπους που είχαν ψυχικές δια...

Ο καθηγητής Βασίλης Λαμπρινουδάκης

Σπουδαίος γιατρός της αρχαιότητας και φιλόσοφος ο Γαληνός συμβούλευε τους ανθρώπους που είχαν ψυχικές διαταραχές να παρακολουθούν ευχάριστα θεάματα και μουσικές εκδηλώσεις. Και ο γιατρός επίσης, Σορανός ο Εφέσιος έκανε πιο συγκεκριμένη την προτροπή, συνιστώντας για την νεύρωση τραγωδίες ενώ αντίθετα για την μελαγχολία, οπωσδήποτε κωμωδίες.

Το ίδιο αργότερα και ο Ρωμαίος ιατρός Καίλιος Αυρήλιος, που ως «φάρμακο» για τους ασθενείς του, που έπασχαν από τρέλα πρότεινε την παρακολούθηση θεατρικών έργων. «Οι γιατροί της αρχαιότητας γνώριζαν την θετική ενέργεια του θεάτρου σε ψυχικά ασθενείς», λέει ο ομ. καθηγητής Αρχαιολογίας κ. Βασίλης Λαμπρινουδάκης, προσθέτοντας, ότι μεγάλη θεωρούνταν η θεραπευτική ικανότητά του στην επιδιωκόμενη ίαση, που γινόταν στα Ασκληπιεία της αρχαιότητας. Τα μεγάλα ιερά δηλαδή, που ήταν αφιερωμένα στην Ασκληπιό και λειτουργούσαν κατά μία έννοια ως «νοσοκομεία» των αρχαίων.

Η τέχνη θεραπεύει, λένε και σήμερα οι γιατροί, προτείνοντας ειδικά προγράμματα για την αξιοποίηση του θεάτρου όχι μόνον για την ίαση πασχόντων από ψυχικές αρρώστιες αλλά και ασθενών με χρόνια νοσήματα, καθώς συμβάλλουν στην καλή ψυχική τους υγεία. Το γεγονός όμως, ότι όλες αυτές οι διαπιστώσεις έρχονται από χιλιετίες πριν έχει ένα επιπλέον ενδιαφέρον, καθώς δείχνει για μία ακόμη φορά την πρωτοπορία των αρχαίων και στα θέματα της υγείας.

Στην ομιλία του «Θέατρο και θεραπεία στην αρχαία Ελλάδα. Η περίπτωση των Ασκληπιείων», που δόθηκε από τον κ. Λαμπρινουδάκη στο πλαίσιο διαδικτυακών εκδηλώσεων Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών, ο καθηγητής με το μεγάλο ανασκαφικό και αναστηλωτικό έργο στο Ασκληπιείο της Επιδαύρου (μεταξύ άλλων) παρουσίασε, πώς εξελίχθηκε, από την Προϊστορική εποχή η σχέση αυτή, που είχε ως αποτέλεσμα φυσικά, και τη δημιουργία αυτού καθ΄αυτού, του θεάτρου.

Το θέατρο της Επιδαύρου

«Η επίκληση του ανθρώπου για καλές συνθήκες ζωής τον οδήγησε σε αναπαράσταση θεϊκών γεγονότων, τα οποία σύμφωνα με την θρησκευτική του πίστη συνέβαλαν στην ευνοϊκή γι’ αυτόν, λειτουργία του κόσμου του», όπως είπε ο κ. Λαμπρινουδάκης. «Η φιλοξενία του θεού στην θυσία και το γεύμα πρέπει να συνδυαζόταν με πομπές και με ύμνους που παρουσίαζαν θεία γεγονότα από τη ζωή και τις πράξεις του. Τα πλατώματα λοιπόν τόσο προϊστορικό ιερό του Απόλλωνα Μαλεάτα στην Επίδαυρο, όσο και στο Ασκληπιείο στη συνέχεια, όπου λάμβανε χώρα στα πρώιμα χρόνια η τελετουργία αυτής της θυσίας και της φιλοξενίας του θεού προτείνω να τα χαρακτηρίσουμε ως ένα πρωτόγονο θεατρικό χώρο, όπου τελούνταν η δράση από τους ιερείς και τους ραψωδούς και η θέαση ή μέθεξη από τους πιστούς και κοινωνούς». Άλλωστε σε κάθε τελετή επίκλησης, που γινόταν σε δημόσιο χώρο, την «ευλογία» από τον θεό δεν την λάμβανε μόνον αυτός που την εκτελούσε αλλά όλοι οι παρόντες.

Και πώς φθάνουμε στο θέατρο; «Οι άνθρωποι συγκεντρώνονταν γύρω από το βωμό, όπου γινόταν η θυσία και η άμεση επαφή με το θείο, μέσα από το κοινό γεύμα, ενισχυόταν με την παρουσίαση, λεκτική ή και μιμητική, θαυμαστών γεγονότων από τη ζωή και τη δράση του θεού. Εγκώμια δηλαδή, που ενέπνεαν τους πιστούς για την ευνοϊκή επενέργειά του πάνω τους ώστε να τους χαρίζει δύναμή, ενάρετο βίο, ευνομία, ευτυχία και έντιμο πλούτο, αλλά πάνω απ’ όλα υγεία. Δηλαδή όλα τα αγαθά για μία καλή ζωή», λέει ο κ. Λαμπρινουδάκης.

Το ιερό του Ασκληπιού κάτω από την Ακρόπολη

Έτσι ο χορός του διθυράμβου που γινόταν στο Διονυσιακό θέατρο της Αθήνας δεν ήταν παρά μία τελετουργία, ένα άσμα με ενθουσιαστικό χορό που αναφερόταν στον Διόνυσο, θεό της οργιαστικής βλάστησης και της ευφορίας. Κι επειδή πιστευόταν, ότι έφθανε στην Αθήνα από τη θάλασσα, κατά τη γιορτή η άφιξή του παριστανόταν με πομπή στην οποία ο Διόνυσος -στην πραγματικότητα βέβαια ένα άγαλμά του ή ο μεταμφιεσμένος ο ιερέας του- επέβαινε σε άρμα, που είχε σχήμα πλοίου πάνω σε ρόδες. Περιστοιχιζόταν μάλιστα από μεταμφιεσμένους επίσης ανθρώπους, σε σατύρους.

«Στο Ασκληπιείο της Επιδαύρου, που ήταν το πιο σεβάσμιο ιερό του θεραπευτή θεού της αρχαιότητας και γι΄ αυτό διατήρησε εντονότερο τον μυστικό χαρακτήρα της θεραπείας _τα ισχυρά ιερά είναι και τα πιο συντηρητικά – η σχέση θεατρικού δρώμενου και φροντίδας της υγείας τεκμηριώνεται από πολλές πηγές», πρόσθεσε ο ίδιος.

Παραθέτοντας μάλιστα στοιχεία για την ιδιαίτερη εκτίμηση, που είχε ο Ασκληπιός ή μάλλον οι υπηρέτες του, δηλαδή οι ιερείς των Ασκληπιείων στο θέατρο. Έτσι θεωρείται, ότι την εύνοιά του την μεταβίβασε ο θεός ευθέως σε δύο δραματουργούς του 5ου π.Χ. αιώνα. Ο ένας ήταν ο Αθηναίος κωμικός Θεόπομπος, τον οποίο γιάτρεψε από φθίση και σύμφωνα με τις πηγές του ζήτησε να συνθέσει κωμωδίες.

Η στοά του Αβάτου στο Ασκληπιείο αρχαίας Επιδαύρου

Ο άλλος πάλι ήταν ο τραγικός ποιητής Αρίσταρχος, από τον οποίο ο Ασκληπιός ζήτησε ως ανταπόδοση -αφού τον είχε θεραπεύσει πρώτα- τη συγγραφή ενός δράματος, που με τον τίτλο «Ασκληπιός» γράφτηκε πράγματι και αφιερώθηκε στο θεό. Δεν σώθηκε αλλά είναι βέβαιο, ότι παρουσίαζε γεγονότα από τον μύθο και τις θαυμαστές πράξεις του θεού, τα οποία λειτουργούσαν ως κοσμικά πρότυπα ανάδειξης της υγείας και της ζωής.

Ποιοι θεραπεύονταν όμως στο Ασκληπιείο; Κυρίως οι τυφλοί, οι κωφοί, οι παράλυτοι, αλλά και όπως ήδη ειπώθηκε η μεγάλη κατηγορία όσων έπασχαν από νευροφυτικά προβλήματα. Και αυτό επειδή οι ικανότεροι ιερείς του Ασκληπιού ήταν βαθείς γνώστες της ανθρώπινης φύσης και στις δυνατότητές της στηρίζονταν, προκειμένου να επιτύχουν τη θεραπεία τους. Υπό μια έννοια δηλαδή ήταν πρωτοπόροι των ψυχοθεραπευτών. Από την πλευρά του τέλος, ο θεός δεχόταν όλα τα δώρα των ανθρώπων, πλούσια ή ταπεινά. Εκείνοι όμως έπρεπε να φροντίζουν ώστε η προσφορά τους να είναι αντίστοιχη.

«Στους θεατρικούς χώρους των ιερών τελούνταν παιάνες δοξαστικοί του θεού και λυτρωτικοί για τους ασθενείς», κατέληξε ο καθηγητής.

«Επίσης μικρής διάρκειας παραστάσεις που δραματοποιούσαν τα θεϊκά όνειρα επενεργώντας υποβλητικά σε όσους ζητούσαν τη βοήθεια του θεού, αλλά και μουσικοί και δραματικοί αγώνες, κατά τις μεγάλες γιορτές, που προσέφεραν την ψυχική κάθαρση των πιστών με την αριστοτελική πλέον έννοια».

Πηγή: Μ. Θερμού, MonoNews