Ανασκαφή στο Ανατολικό Συγκρότημα Διαβάστε εδώ το 1ο Μέρος του Αφιερώματος από την ΕφΑ Κυκλάδων. Διαβάστε εδώ το 2ο Μέρος του Αφιερώματος ...
 |
| Ανασκαφή στο Ανατολικό Συγκρότημα |
Διαβάστε εδώ το 1ο Μέρος του Αφιερώματος από την ΕφΑ Κυκλάδων.
Διαβάστε εδώ το 2ο Μέρος του Αφιερώματος από την ΕφΑ Κυκλάδων.
Tα κτίρια έξω από το τέμενος
Το οριοθετημένο τέμενος είχε έκταση περίπου 1600 τ.μ., και τον 6ο αιώνα λαμπρύνεται από εντυπωσιακά αναθήματα. Εκτός τεμένους, η εγκατάσταση εξακολουθεί να αναπτύσσεται. Έως το τέλος του 6ου αιώνα, στα ανατολικά του, κοντά στα Κτήρια Β και Η, κτίζονται τα Κτήρια Γ και Υ. Το Κτίριο Τ ανακατασκευάζεται με την προσθήκη δύο προαύλιων χώρων ενώ σε απόσταση μόλις μισού μέτρου νότια αυτού κτίζονται δύο νέα κτίρια: το Κτίριο Ε και το λεγόμενο Συνδετικό.
Ο πυρήνας της εκτός τεμένους εγκατάστασης είναι πλέον η νότια περιοχή, στην οποία οδηγεί απευθείας η νότια πύλη του τεμένους. Εκεί, την ίδια περίοδο με το ναό κτίζεται το λεγόμενο Τετράγωνο Κτίριο με διμερή κάτοψη και ξύλινους κίονες εσωτερικά και στα τέλη του 6ου το «Λουτρό». Στο δεύτερο μισό του 6ου αιώνα χρονολογείται και η ανέγερση του Κτιρίου Π ενός κτιρίου διμερούς, μεγαρόσχημης κάτοψης με μεγάλο προαύλιο χώρο που ενδεχομένως συνδεόταν με λατρευτικές πρακτικές. Την ίδια περίοδο ή ίσως λίγο νωρίτερα κατασκευάζεται στην περιοχή ανάμεσα στο Κτίριο Π και Κτίριο Φ, μια ορθογώνια δεξαμενή μεγάλου μεγέθους. Το πρώτο μισό του 5ου αιώνα σηματοδοτεί την περαιτέρω χωροταξική διαμόρφωση της εγκατάστασης. Συγκεκριμένα, οικοδομούνται τα Κτίρια Μ, Ν, το Νότιο και το Ανατολικό Συγκρότημα, αποτελούμενο από τουλάχιστον εννιά δωμάτια που φαίνεται να εξυπηρετούσαν «κοσμικές» ανάγκες, όπως αποθήκευση και εστίαση.
 |
| Αεροφωτογραφία του Ανατολικού και του Νοτίου Συγκροτήματος |
 |
| Ανασκαφή στα Κτίρια Β, Η, Ρ |
 |
| Τοπογραφικό της εγκατάστασης |
 |
| Αεροφωτογραφία των δεξαμενών που αποκαλύφθηκαν το 2021 |
Κτήρια με ένα ή περισσότερα δωμάτια απλώνονται κατά μήκος της διαδρομής που οδηγεί από το τέμενος στην ακτή. Εκτός των κτηρίων – Β, Γ, Η, – οικοδομούνται τα Κτίρια Ζ, Κ, Λ, Ρ, Σ που πρέπει να είχαν είτε οικιστική είτε εργαστηριακή χρήση.
H Μάντρα ίσως υπέστη κάποια καταστροφή στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ., ενδεχομένως σε συνάρτηση με την πολιορκία του Αθηναίου Μιλτιάδη κατά της Πάρου, όμως το ιερό δεν έπαψε να λειτουργεί καθ’ όλη τη διάρκεια της Κλασικής και Ελληνιστικής περιόδου, όπως υποδηλώνουν τα πλούσια αναθήματα, αλλά και η κατασκευή του μαρμάρινου βωμού της Εστίας Ισθμίας.
Δεξαμενές
Στην περιοχή νότια του τεμένους ανεσκάφη το 2020 και 2021 τμήμα ενός οργανωμένου και εκτενούς συστήματος συλλογής και επεξεργασίας υδάτων. Η κεντρική δεξαμένη έχει εσωτερικές διαστάσεις 7,50 μ. x 5,50 μ. και σωζόμενο βάθος 3,80μ. Η κύρια περίοδος χρήσης της τοποθετείται στην αρχαϊκή και κλασική περίοδο. Στην ύστερη αρχαιότητα και τους βυζαντινούς χρόνους έγιναν διάφορες μετασκευές και προσθήκες μικρών χώρων στο εσωτερικό της, οι οποίοι σώζονται έως σήμερα. Σε απόσταση περίπου ενός μέτρου νότια της μεγάλης δεξαμενής, αποκαλύφθηκε μια ακόμα ορθογώνια διμερής κατασκευή διαστάσεων 6μ x 4μ που διαχωρίζεται σε δύο επιμέρους ορθογώνιους χώρους που μπορούν να ερμηνευθούν ως προλάκκια, δηλαδή μικρές δεξαμενές φιλτραρίσματος. Στο νοτιοτερο προλάκκιο απολήγει λιθόκτιστος αγωγός μήκους 25 μ., διευθύνσεως Β-Ν, ο οποίος ακολουθεί την κατηφορική κλίση του εδάφους, με κλίση περίπου 10-11%. Ο κτιστός αγωγός ξεκινά από μία άλλη μεγάλη κτιστή δεξαμενή, σχεδόν κυκλικού σχήματος, διαμέτρου 11 μ. Τα τοιχώματά της σώζονται σε ύψος περίπου1.00μ. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η πώρινη κατασκευή που εντοπίστηκε στο μέσον της δεξαμένης, στο σημείο ένωσης με τον αγωγό, η οποία έφερε 4 οπές (διατεταγμένες σε δύο οριζόντιες σειρές), εκ των οποίων σώζονται οι δύο. Προορίζονταν για τον έλεγχο της ροής των υδάτων από τη δεξαμενή στον αγωγό.
 |
| Ο κτιστός αγωγός των δεξαμενών |
 |
| Ανασκαφή των δεξαμενών το καλοκαίρι του 2021 |
Ανάλογα συστήματα δεξαμενών σπανίζουν κατά την Αρχαϊκή περίοδο στον ελλαδικό χώρο. Ένα τόσο μεγάλο έργο συλλογής και διαχείρισης υδάτων σε αυτή την περίοδο δεν εκπλήσσει στο Δεσποτικό, αφού η επισκεψιμότητα στο ιερό θα ήταν υψηλή και οι απαιτήσεις σε νερό μεγάλες (τροφοδοσία ιερού-επισκεπτών, καλλιέργειες, τροφοδοσία πλοίων).
Τσιμηντήρι
Η νησίδα Τσιμηντήρι (ή Κοιμητήρι) με έκταση περίπου 44 στρέμματα βρίσκεται μεταξύ Αντιπάρου και Δεσποτικού, στη βόρεια πλευρά του υπήνεμου κόλπου που διαμορφώνεται από τα τρία νησιά. Η πρόσβαση στη νησίδα είναι δυνατή μόνο από την νότια ή ΝΑ ακτή, όπου διαμορφώνεται μία μικρή παραλία με αβαθή νερά. Στην αρχαιότητα το Τσιμηντήρι ήταν ενωμένο με το Δεσποτικό με ισθμό και πιθανότατα και με την Αντίπαρο αποτελώντας τμήμα της εγκατάστασης του αρχαϊκού τεμένους του Απόλλωνα στη Μάντρα του Δεσποτικού. Η σημερινή του ονομασία του οφείλεται στους Πρωτοκυκλαδικούς τάφους που εντοπίστηκαν στη ΝΑ ακτή της νησίδας και που πλέον βρίσκονται εν μέρει κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας λόγω της σταδιακής ανόδου της στάθμης της.
 |
| Νησίδα Τσιμηντήρι. Αεροφωτογραφία με τα ανεσκαμμένα κτίρια |
 |
| Ανασκαφή στο Τσιμηντήρι 2019-2020 |
 |
| Ανασκαφή στο Τσιμηντήρι 2019-2020 |
 |
| Ανασκαφή στο Τσιμηντήρι 2019-2020 |
 |
| Ανασκαφή στο Τσιμηντήρι 2019-2020 |
 |
| Ανασκαφή στο Τσιμηντήρι 2019-2020 |
 |
| Ανασκαφή στο Τσιμηντήρι 2019-2020 |
 |
| Ανασκαφή στο Τσιμηντήρι 2019-2020 |
 |
| Ανασκαφή στο Τσιμηντήρι 2019-2020 |
 |
| Ανασκαφή στο Τσιμηντήρι 2019-2020 |
 |
| Κτιριακά συγκροτήματα στην ΝΑ πλευρά του Τσιμηντηρίου |
 |
| Ανασκαφή στο Τσιμηντήρι 2019-2020 |
 |
| Ανασκαφή στο Τσιμηντήρι 2019-2020 |
 |
| Ανασκαφή στο Τσιμηντήρι 2019-2020 |
Μέχρι σήμερα έχουν εντοπισθεί οκτώ κτίρια που καταλαμβάνουν τη νότια πλευρά του νησιού, η οποία έχει άμεση οπτική επαφή με το ιερό στο Δεσποτικό. Όλα έχουν πολύ μεγάλες διαστάσεις και ισχυρή κατασκευή, ενώ φαίνεται να συνδέονται μεταξύ τους δομικά δημιουργώντας ένα πυκνό οικοδομικό ιστό στην νότια πλευρά της βραχονησίδας. Η θέση και οι διαστάσεις των κτιρίων πιθανότατα υποδεικνύουν δομές με δημόσιο χαρακτήρα που ίσως σχετίζονταν με τη λειτουργία του λιμανιού. Άλλωστε το Τσιμηντήρι ουσιαστικά αποτελούσε τον ισθμό που ένωνε Αντίπαρο-Δεσποτικό και δια μέσου αυτού ήταν δυνατή η πρόσβαση προς το ιερό και από την Αντίπαρο.
Το Ιερό κατά την Ύστερη Αρχαιότητα
Δεν είναι σαφές πότε σταμάτησε η λειτουργία του ιερού, αλλά ευρήματα της ρωμαϊκής περιόδου (1ος αι.π.Χ.– 2ος αι. μ.Χ.) από την περιοχή του Τεμένους μαρτυρούν οικιστική παρά λατρευτική χρήση. Οι τοίχοι των αρχαϊκών κτιρίων δεν γκρεμίστηκαν, αλλά χρησιμοποιήθηκαν για την οικοδόμηση ενός νέου συγκροτήματος με μικρά μονόχωρα δωμάτια, στους τοίχους του οποίου εντοιχίστηκαν μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη από την κιονοστοιχία και το θριγκό του ναού και του εστιατορίου.
 |
| Αρχαία γλυπτά εντοιχισμένα σε τοίχους της ύστερης αρχαιότητας |
 |
| Τοίχοι της ύστερης αρχαιότητας κτισμένοι πάνω στα αρχαϊκά κτίρια (ανασκαφη 2002-2005) |
 |
| Τοίχοι της ύστερης αρχαιότητας κτισμένοι πάνω στα αρχαϊκά κτίρια |
 |
| Τοίχοι της ύστερης αρχαιότητας κτισμένοι πάνω στα αρχαϊκά κτίρια |
 |
Τοίχοι της ύστερης αρχαιότητας κτισμένοι πάνω στα αρχαϊκά κτίρια
|
 |
Τοίχοι της ύστερης αρχαιότητας κτισμένοι πάνω στα αρχαϊκά κτίρια
|
Το κτιριακό συγκρότημα της ύστερης αρχαιότητας γνώρισε διάφορες οικοδομικές φάσεις. Κατασκευάστηκε στη ρωμαϊκή περίοδο, συνέχισε να κατοικείται στα πρώιμα βυζαντινά χρόνια, εγκαταλείφθηκε για μερικούς αιώνες, ενώ μετά από μετασκευές και επεκτάσεις ξανακατοικήθηκε στην υστεροβυζαντινή περίοδο, μέχρι και τον 17ο αιώνα, όταν και καταστράφηκε ολοσχερώς από πειρατές.
Διαβάστε εδώ το 1ο Μέρος του Αφιερώματος από την ΕφΑ Κυκλάδων.
Διαβάστε εδώ το 2ο Μέρος του Αφιερώματος από την ΕφΑ Κυκλάδων.
Πηγή: Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων
Δεν υπάρχουν σχόλια