Αεροφωτογραφία του Δεσποτικού Στο κέντρο των Κυκλάδων βρίσκεται το «παριανό αρχιπέλαγος», ένα ιδιαίτερο σύμπλεγμα νησιών γύρω από την Πάρο...
 |
| Αεροφωτογραφία του Δεσποτικού |
Στο κέντρο των Κυκλάδων βρίσκεται το «παριανό αρχιπέλαγος», ένα ιδιαίτερο σύμπλεγμα νησιών γύρω από την Πάρο που περιλαμβάνει την Αντίπαρο, το Δεσποτικό, το Τσιμηντήρι, το Στρογγυλό, το Σάλιαγκο, τα Πατερονήσια, το Ρεματονησί και άλλες μικρότερες νησίδες.
Στην νότια πλευρά του συμπλέγματος βρίσκεται το ακατοίκητο νησί Δεσποτικό, σχεδόν δεκατρία ναυτικά μίλια νοτιοδυτικά της Πάρου και μόλις μισό μίλι δυτικά της Αντιπάρου, με την οποία κατά την αρχαιότητα ήταν ενωμένο. Εδώ και χιλιετίες η ιστορία του νησιού είναι άρρηκτα δεμένη με αυτή της Αντίπαρου και της Πάρου.
Το Δεσποτικό βρίσκεται δεκατρία ναυτικά μίλια δυτικά της Πάρου. Η ανατολική ακτογραμμή του απέχει σχεδόν μισό μίλι από την παραλία του Αγίου Γεωργίου, στη νοτιοανατολική ακτής της Αντιπάρου. Ανάμεσα στα δύο νησιά βρίσκεται η νησίδα Τσιμηντήρι. Η δυτική ακτή της που είναι και η πιο ομαλή απέχει από το Δεσποτικό μόλις 100μ. Εκεί έχουν ανασκαφεί τέσσερις συλληµένοι Πρωτοκυκλαδικοί τάφοι που λόγω της ανόδου της στάθµης της θάλασσας βρίσκονται σήµερα µέσα στο νερό. Στο εσωτερικό της νησίδας έχουν εντοπιστεί θεμέλια τετράγωνου πύργου και µεγάλων κτιρίων, εκ των οποίων έχει ανασκαφεί το ένα. Το Δεσποτικό έχει συνολική έκταση 7.650τ.µ.
 |
| Αεροφωτογραφία του Δεσποτικού και του Τσιμηντηρίου |
 |
| Το Δεσποτικό στο χάρτη |
Το ανάγλυφό του συνίσταται από βραχώδεις εκτάσεις, ψηλούς λόφους στο εσωτερικό, σχετικά απόκρημνες ακτογραμμές και λίγους κόλπους, ο μεγαλύτερος των οποίων σχηματίζεται στη νότια πλευρά, στη θέση Λιβάδι. Η πιο εύκολη πρόσβαση στο νησί ενδείκνυται να γίνει από τις περιοχές της Παναγίας και της Μάντρας στην ανατολική ακτή, καθώς είναι ιδιαίτερα προστατευμένη από τις καιρικές συνθήκες λόγω του φυσικού υπήνεµου λιµανιού που σχηματίζεται µεταξύ Αντιπάρου, Δεσποτικού και Τσιµηντηρίου. Όπως και σε όλες τις Κυκλάδες, η στάθμη της θάλασσας έχει ανέβει τουλάχιστον δύο μέτρα τις τελευταίες τρεις χιλιετίες.
Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες στην υποθαλάσσια περιοχή του κόλπου του Δεσποτικού, τα τρία νησιά ήταν ενωμένα. Πολύ κοντά στην ακτή της Αντιπάρου εντοπίστηκε κτιστό πηγάδι, μία ιδιαίτερης κάτοψης τετράγωνη κατασκευή με εσωτερικά θρανία που συνδέεται με δυο ορθογώνιες κατασκευές, καθώς και ένας επιμήκης τοίχος. Κατά μήκος της ανατολικής ακτογραμμής του Δεσποτικού, κοντά στο εκκλησάκι της Παναγίας υπάρχουν κανάλια λαξευμένα στον φυσικό βράχο, παρόµοια µε αντίστοιχα στην Πάρο και την Αντίπαρο, η χρήση των οποίων έχει ερμηνευτεί ποικιλοτρόπως.
Πάρος
Ο συγκερασμός ποικίλων παραμέτρων, όπως της καίριας γεωγραφικής θέσης της Πάρου πάνω στις εμπορικές θαλάσσιες διαδρομές που συνδέουν την Κρήτη, τη Μικρά Ασία, την Ανατολή και τις Κυκλάδες με την Ηπειρωτική Ελλάδα,του υπήνεμου μεγάλου λιμανιού στη σημερινή Παροικιά, του ήπιου κλίματος και του πλούτου της γης υπήρξε καθοριστικός παράγοντας για την ακμή του νησιού, ιδιαίτερα κατά την αρχαϊκή και κλασική εποχή (6ος -5ος αι. π.Χ). Η αρχαία πόλη της Πάρου, η «Παρίων πόλις», αναδείχθηκε σε μία από τις πιο ισχυρές και πλούσιες νησιωτικές πόλεις. Στην εδαφική και πολιτική επικράτειά της ανήκε η Αντίπαρος (αρχαία Ωλίαρος) και το σημερινό Δεσποτικό. Η αρχαϊκή περίοδος (7ος - 6ος αι. π.Χ.) είναι η «χρυσή εποχή» του νησιού, αφού γνωρίζει σημαντική οικονομική και πολιτιστική ακμή, λόγω της κεντρικής θέσης του στο Αιγαίο και της εκμετάλλευσης των λατομείων μαρμάρου, του περίφημου παριανού λυχνίτη. Ήδη από τον πρώιμο 7ο αι. π.Χ. οι δραστηριότητες των Παρίων επεκτείνονται ως την Προποντίδα, όπου ιδρύουν την αποικία Πάριον (710/705 π.Χ.) και στη Θάσο όπου ιδρύουν την ομώνυμη αποικία (680/670π.Χ.).
 |
| Αεροφωτογραφία του Ιερού στο Δεσποτικό |
 |
| Τρισδιάστατη αναπαράσταση του Ναού του Απόλλωνα που βρέθηκε στο Δεσποτικού |
Η συστηματική εκμετάλλευση του μαρμάρου ξεκινά τον 7ο αι. π.Χ. και έως τα κλασικά χρόνια παίρνει τεράστιες διαστάσεις, καθώς γίνεται περιζήτητο σε όλη τη Μεσόγειο και αποτελεί τη βασική πηγή πλούτου του νησιού, αλλά και την αιτία για τη δημιουργίας μιας μοναδικής σχολής γλυπτικής με πανελλήνια ακτινοβολία.
Κάποιοι από τους πιο γνωστούς παριανούς γλύπτες ήταν ο Αριστίων, ο Παλίων, ο Πλάτθις, ο Αγοράκριτος και ο Σκόπας. Σταδιακά, λόγω της εντατικής εκμετάλλευσης του μαρμάρου το άστυ των Παρίων μεταμορφώθηκε σε μια κυριολεκτικά μαρμάρινη πόλη. Μέσα σε κλίμα οικονομικής και εμπορικής ευφορίας και πολιτικής φιλοδοξίας για κυριαρχία και επέκταση στο Αιγαίο οι Πάριοι από τον 6ο αι. π.Χ. επενδύουν σημαντικό πλούτο τόσο στο πανιώνιο ιερό του Απόλλωνα στη Δήλο, όπου οι Νάξιοι έχουν εδραιώσει την παρουσία τους έναν αιώνα νωρίτερα και οι Αθηναίοι εμφανίζονται ως ανερχόμενη ηγετική δύναμη, αλλά και στο δικό τους νησί κτίζοντας πολλούς ναούς και δημόσια κτίρια. Από τα αρχαιολογικά δεδομένα συνάγεται ότι από τα μέσα του 6ου αι. π.Χ. έως τις αρχές του 5ου αι. π.Χ. συντελείται στην Πάρο ένα δαπανηρό και φιλόδοξο οικοδομικό πρόγραμμα για την ανέγερση λατρευτικών κτιρίων. Ανασκαφικά ευρήματα, επιγραφές, διάσπαρτα αρχιτεκτονικά μέλη και γραπτές πηγές μαρτυρούν την ύπαρξη ιερών σε όλο το νησί. Στο κέντρο του άστεως, ιδρύονται τρεις ναοί (ναός της Αθηνάς, ναοί B και C), ενώ στην άμεση περιφέρεια της πόλης δύο ιερά του Απόλλωνα (Δήλιο, Πύθιο), το ιερό της Δήμητρας και της Kόρης (Θεσμοφόριο) και το ηρώο του ποιητή Αρχίλοχου.
 |
| Αεροφωτογραφία του Δεσποτικού |
Οι Πάριοι όμως με στόχο την ισχυροποίηση της γεωπολιτικής και οικονομικής παρουσίας τους στο κεντρικό Αιγαίο αποφασίζουν στα μέσα του 6ου αι.π.Χ. την ίδρυση ενός μεγάλου ιερού μακριά από την πόλη τους, στο σημερινό νησί Δεσποτικό. Το ιερό αφιερώνεται στον Απόλλωνα και ιδρύεται σε μία θέση που κατοικείται από την Γεωμετρική περίοδο, έχει λατρευτικό χαρακτήρα, αλλά και ένα βασικό γεωγραφικό χαρακτηριστικό που συμβάλλει στην ανάπτυξη ενός υπερτοπικού θρησκευτικού κέντρου, ένα πολύ καλά προστατευμένο λιμάνι.
Αντίπαρος
Άρρηκτα δεμένη με την Πάρο είναι και η μακραίωνη ιστορία της Αντιπάρου. Στην αρχαιότητα το νησί αναφέρεται με το φοινικικό όνομα Ωλίαρος, που σημαίνει δασώδες βουνό, ενώ η σύγχρονη ονομασία του δόθηκε τον 13ο αι. μΧ. Από γεωλογικές παρατηρήσεις και ενάλιες έρευνες είναι βέβαιο πως η Αντίπαρος ήταν ενωμένη με το Τσιμηντήρι και το Δεσποτικό, τουλάχιστον έως την κλασική περίοδο. Τα πρώτα ίχνη ανθρώπινης παρουσίας στο νησί χρονολογούνται στη νεολιθική περίοδο. Ένας από τους πρωιμότερους οικισμούς των Κυκλάδων (5η χιλιετία π.Χ.) έχει ανασκαφεί στη βραχονησίδα Σάλιαγκος, στο στένο δίαυλο Πάρου-Αντιπάρου, η οποία στην αρχαιότητα αποτελούσε τμήμα της Αντιπάρου. Τα ευρήματα από τον νεολιθικό οικισμό εκτίθενται στο αρχαιολογικό μουσείο της Πάρου και μαρτυρούν τη λειτουργία ενός μικρού, αλλά οργανωμένου «χωριού» ψαράδων. Στα τέλη του 19ου αι. ο αρχαιολόγος Χ. Τσούντας εντόπισε νεκροταφεία της 3ης χιλ. π.Χ. (Πρωτοκυκλαδική περίοδος) στη νότια πλευρά της Αντιπάρου, στις θέσεις Απάντημα, Σωρός, Πεταλίδι, Κρασάδες, Γεωργουλάς και Ψαρόγα. Τα ευρήματα από τις έρευνές του εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας, ενώ στο Βρετανικό Μουσείο βρίσκονται τα ευρήματα από λαθρανασκαφές του Άγγλου ταξιδευτή Τ. Βent στο Aπάντημα, το Σωρό και το Πεταλίδι. Πρόσφατες έρευνες της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων έφεραν στο φως σημαντικά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της Πρωτοκυκλαδικής και Μεσοκυκλαδικής περιόδου (3η χιλ. α΄μισό 2ης χιλ. π.Χ.).
 |
| Αεροφωτογραφία του Δεσποτικού |
Τα αρχαιολογικά στοιχεία για την ιστορία του νησιού στα ιστορικά χρόνια είναι μέχρι σήμερα λίγα και σύμφωνα με αυτά στην Αντίπαρο δεν αναπτύχθηκε ανεξάρτητη πόλη, αλλά πολιτικά το νησί υπαγόταν στην Πάρο. Στο περίφημο σπήλαιο της Αντιπάρου, στο οποίο έχει βρεθεί κεραμεική γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων, πιθανολογείται πώς υπήρχε ιερό των Νυμφών. Πολλές αρχαίες επιγραφές είναι χαραγμένες στα τοιχώματα του σπηλαίου, σε μία από τις οποίες αναφέρεται το όνομα του πάριου λυρικού ποιητή Αρχίλοχου. Τα ευρήματα πρόσφατων σωστικών ανασκαφών στο νησί μαρτυρούν τις εμπορικές δραστηριότητες των κατοίκων και την ενασχόλησή τους με τη γεωργία. Στη βυζαντινή εποχή η Αντίπαρος ερημώθηκε λόγω των πειρατικών επιδρομών, ενώ κατά τη Λατινοκρατία ανήκε στο Δουκάτο του Aιγαίου. Tο 1440 ο Eνετός ηγεμόνας της Πάρου Γκρούτσιος Σoμαρίπα δίνει το νησί ως προίκα στην κόρη του Φραντζέσκα για να παντρευτεί τον Bενετό άρχοντα Λεονάρντο Λορεντάνο. O Λορεντάνο οργανώνει τον εποικισμό του νησιού, ενώ συγχρόνως κτίζει το κάστρο για να προφυλάσσονται οι κάτοικοι από τις επιδρομές των πειρατών. Tο κάστρο της Αντιπάρου αποτελεί εξέχων δείγμα ενετικής οχυρωματικής αρχιτεκτονικής στις Κυκλάδες.
 |
| Δεσποτικό |
Tο νησί κυριεύεται το 1537 από τον Xαϊρεδίν Bαρβαρόσσα και περιέρχεται στην κυριαρχία της Tουρκίας με τον αβάσταχτο φόρο των 1.200 γροσίων κάθε χρόνο. Παραδίδεται πως το 1756, επειδή οι κάτοικοι της Aντιπάρου αδυνατούν να καταβάλουν τους φόρους τους, αναγκάζονται να πουλήσουν στον παριανό Πέτρο Mαυρογένη και στο μυκονιάτη Tζωρτζή Mπάο τις νησίδες Φηρά και Δεσποτικό.
Διαβάστε εδώ το 2ο Μέρος του αφιερώματος της ΕφΑ Κυκλάδων.
Πηγή: Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων
Δεν υπάρχουν σχόλια