Αναθηματικό ανάγλυφο από το Ιερό του Αμφιαράου στον Ωρωπό. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Συλλογή Έργων Γλυπτικής, αρ. ευρ. Γ 3369 . Διαστάσεις...
Αναθηματικό ανάγλυφο από το Ιερό του Αμφιαράου στον Ωρωπό.
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
Συλλογή Έργων Γλυπτικής, αρ. ευρ. Γ 3369.
Διαστάσεις: ύψος 0,49 μ., πλάτος 0,54 μ.
Χρονολόγηση: Α΄ μισό του 4ου αι. π.Χ.
Χώρος έκθεσης: Αίθουσα 26.
Στο περίφημο ανάγλυφο από το ιερό του θεραπευτή θεού Αμφιαράου στον Ωρωπό βλέπουμε τρία στιγμιότυπα των διαδοχικών σταδίων της θρησκευτικής θεραπείας στα ιερά της αρχαιότητας. Στα δεξιά της παράστασης ο πιστός προσέρχεται στο ιερό προσευχόμενος. Κατόπιν ο ασθενής κοιμάται στο εγκοιμητήριο, ενώ ένα φίδι, φανταστική ενσάρκωση του θεού, τον θεραπεύει με δάγκωμα. Σε πρώτο πλάνο απεικονίζεται σαν γιατρός ο Αμφιάραος να περιποιείται ο ίδιος τον πονεμένο ώμο. Ο προσκυνητής αφήνεται με εμπιστοσύνη στις φροντίδες του θεού.
Στις επιγραφές, τα κείμενα και τα γλυπτά που προσφέρονταν στους θεούς-θεραπευτές ως αντίδωρα για την ίαση των ασθενών, βρίσκουμε στοιχεία για την οργάνωση της λατρείας. Η διαδικασία της ίασης –στα πολυάριθμα Ασκληπιεία κυρίως – περιλάμβανε συνοπτικά τις εξής φάσεις: εξαγνισμό, θυσία, τελετουργικό γεύμα, θεραπευτικό ύπνο και αφιέρωση ευχαριστηρίων. Πριν αξιωθεί την κυρίως μαγική θεραπεία, ο πιστός εξαγνιζόταν με νερό. Τον καθαρμό ακολουθούσε η θυσία. Έχοντας κοινωνήσει καθαρός το σώμα του θεού, μπορούσε πλέον κανείς να μεταβεί στο τελικό στάδιο της ιαματικής διαδικασίας και να κοιμηθεί στο εγκοιμητήριο, όπου περίμενε την εμφάνιση του θεού. Η εγκοίμηση, δηλαδή ο θεραπευτικός ύπνος, είναι γνωστή από τις επιγραφικές πηγές και από άλλα αναθηματικά ανάγλυφα.
Ο Αμφιάραος, αρχικά βασιλιάς-πολεμιστής των Βοιωτών και μυθικός ήρωας των Θηβών, εγκαταστάθηκε στον Ωρωπό, όπου λειτούργησε διάσημο ιερό θεραπευτήριο και μαντείο. Εδώ απεικονίζεται όμοιος στη μορφή με τον κατεξοχήν θεό-γιατρό, τον Ασκληπιό.
Από την επιγραφή στη βάση της παράστασής μας γνωρίζουμε το όνομα του ασθενή και αναθέτη. Είναι ο Αρχίνος, που δώρισε στον Αμφιάραο το γλυπτό, ως ευχαριστία και σε αναγνώριση της θεραπείας του. Δύο μάτια, αποτρεπτικά μελλοντικής ασθένειας, κοιτούν τον θεατή. Το ανάγλυφο του Αρχίνου, στο οποίο απεικονίζεται τρεις φορές η μορφή του, δείχνει πόσο προσωπική υπόθεση ήταν η θεραπεία. Ιδιαίτερα μετά τις αρχές του 5ου αι. π.Χ. οργανώθηκε στον ελληνικό χώρο ένα μεγάλο δίκτυο ειδικών ιερών γύρω από τη θεραπεία του ατόμου.
Ο Αρχίνος πρωταγωνιστεί στην απεικόνιση της διαδικασίας της ίδιας του της θεραπείας. Στο πρόσωπό του, που εμφατικά εικονίζεται στο ανάγλυφο, ενσαρκώνεται η προσδοκία της ίασης που οδηγούσε τα πλήθη στα ιερά και η ευγνωμοσύνη για την ευτυχή έκβαση της ασθένειας. Μέσω της πίστης και της αυθυποβολής οι απλοί άνθρωποι, αλλά και μεγάλες προσωπικότητες της αρχαιότητας, έβρισκαν στα ιερά των θεραπευτών θεών, όπως ο Ασκληπιός και ο Αμφιάραος, ελπίδα και ανακούφιση, που έμοιαζε με θαύμα.
Δρ Αριάδνη Κλωνιζάκη
Βιβλιογραφία
Λεονάρδος, Β., 1916, «Αμφιαρείου σκαφαί», Αρχαιολογική Εφημερίς 1916, 118-121.
Herzog, R. 1931., Die Wunderheilungen von Epidauros: ein Beitrag zur Geschichte der Medizin und der Religion, τ. 22, Philologus, Supplementband 3, Leipzig: Dieterich’sche verlagsbuchhandlung, 88 κ.εξ.ˑ.
Hausmann, U., 1948. Kunst und Heiltum: Untersuchungen zu den griechischen Asklepiosreliefs, Potsdam: Eduard Stichnote, 55-58, αρ. 31.
Πετράκος, Β., 1968. Ο Ωρωπός και το Ιερόν του Αμφιαράου, Αθήνα: Η Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία, 122, αρ. 18, πίν. 40α.
Mitropoulou, E., 1977. Corpus I, Attic Votive Reliefs of the 6th and 5th Centuries B.C., Athens: Pyli Editions, 201.
Neumann, G., 1979. Probleme des Griechischen Weihreliefs, Tübingen: E. Wasmuth, 51, πίν. 28.
Van Straten, F., 1981. “Gifts for the Gods”, στο H.S. Versnel (επιμ.), Faith, Hope and Worship: Aspects of Religious Mentality in the Ancient World 2:65-151, Studies in Greek and Roman Religion, Brill Archive, Appendix A, 16.1.
Καλτσάς, Ν., 2001. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Τα Γλυπτά. Κατάλογος, Αθήνα: Εκδόσεις Καπόν, 209-210, αρ. 425.
Versnel, H., 2011. Coping with the Gods: Wayward Readings in Greek Theology, τ. 173, Religions in the Graeco-Roman World, Leiden: Brill, 405-406.
Δεσπίνης, Γ., 2013. Μικρές μελέτες για ανάγλυφα: συγκολλήσεις και συσχετισμοί θραυσμάτων νέες παρατηρήσεις και ερμηνείες, Αθήνα: Εκδόσεις Πανεπιστημίου Κρήτης, 78-79.
Renberg, G., 2017. Where Dreams May Come: Incubation Sanctuaries in the Greco-Roman World, Lam edition, τ. 2, Religions in the Graeco-Roman World 184, Leiden, Boston: Brill, 650, αρ. VIII.2, εικ. 53.
Πηγή: Αρ. Κλωνιζάκη, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
Δεν υπάρχουν σχόλια