Ανακαλύφθηκαν τα λατομεία μαρμάρου από όπου προήλθε το υλικό για τον ναξιακό Απόλλωνα της Δήλου;

O άνω κορμός του Απόλλωνα βρίσκεται σήμερα στη Δήλο [Credit: Ners Hayk/Pinterest] Η προέλευση του μαρμάρου για το άγαλμα του ναξιακού Απόλλω...

O άνω κορμός του Απόλλωνα βρίσκεται σήμερα στη Δήλο
[Credit: Ners Hayk/Pinterest]

Η προέλευση του μαρμάρου για το άγαλμα του ναξιακού Απόλλωνα στη Δήλο αποτελεί μυστήριο για τους ιστορικούς τέχνης και τους αρχαιολόγους εδώ και δεκαετίες. Η χημική ανάλυση του μαρμάρου υποδεικνύει στους γεωχημικούς ως τόπο προέλευσης το νότιο άκρο του κοντινού νησιού της Νάξου, αλλά κανείς δεν πίστευε ότι υπήρχαν αρχαία λατομεία μαρμάρου εκεί. Ένας γεωαρχαιολόγος πιστεύει ότι βρήκε την πηγή.

«Μας είπαν ότι δεν πρόκειται ποτέ να βρούμε αυτό που ψάχνουμε», λέει ο γεωαρχαιολόγος Scott Pike από το Πανεπιστήμιο Willamette. Όμως, μετά από δύο περιόδους αναζήτησης στην Νάξο, ο Pike πιστεύει ότι έχει βρει την πηγή προέλευσης του μαρμάρου. Παρουσίασε δε τα ευρήματά του τη Δευτέρα, 11 Οκτωβρίου 2021 στην ετήσια συνάντηση της GSA Society of America's GSA Connects 2021 στο Πόρτλαντ.

Η αρχαϊκή περίοδος (750 έως 480 π.Χ.) είναι εν μέρει γνωστή για τα αγάλματα φυσικού μεγέθους, τους κούρους, που απεικόνιζαν νέους άνδρες. Στο σύνολό του, ο τεράστιος κούρος του Απόλλωνα στη Δήλο θα είχε ύψος περίπου δέκα μέτρα, αν και σήμερα είναι χωρισμένος σε πολλά τμήματα. Τα τεράστια μαρμάρινα κομμάτια είναι λευκά και φθαρμένα: με μια ματιά, μερικά από αυτά σχεδόν δεν μοιάζουν με τμήματα ανθρώπινης φιγούρας. Αλλά το άγαλμα έχει τραβήξει το ενδιαφέρον των ερευνητών. Η αναζήτηση της πηγής του πυροδοτήθηκε εν μέρει από μια διφορούμενη επιγραφή στη βάση του: 

 

τ]ο̑ ἀϝυτο̑ λίθο̄ ε̄̓μὶ ἀνδριὰς καὶ τὸ σφέλας

«Το Αυτό λίθο ειμί άνδρας και το σφέλας»

που μεταφράστηκε περίπου ως «Είμαι από τον ίδιο λίθο, άγαλμα και πλίνθο», με μια μεταγενέστερη προσθήκη που αναφέρει ότι ο κούρος ήταν «προσφορά από τους Ναξιώτες, στον Απόλλωνα», σύμφωνα με τον Pike.

Το σχέδιο του Ολλανδού περιηγητή Seger de Vries δείχνει ότι το 1673 το άγαλμα ήταν σπασμένο σε δύο μεγάλα κομμάτια: το κεφάλι με τον κορμό και η μέση με τους μηρούς.
[Credit: Ners Hayk/Pinterest] 

Δεν είναι σαφές εάν η επιγραφή αναφερόταν στην κατασκευή του αγάλματος, δηλαδή ότι ήταν λαξευμένο από ένα μόνο κομμάτι μαρμάρου ή στην προέλευση του λίθου. Ο Pike πήρε δείγματα από διάφορα μέρη του αγάλματος - από ένα χέρι, τον άνω και κάτω κορμό, και τμήμα του ποδιού - και ανέλυσε την ισοτοπική του σύνθεση σε άνθρακα και οξυγόνο. Αυτή η σύνθεση μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον εντοπισμό της πηγής του μαρμάρου συγκρίνοντάς την με άλλα αναλυθέντα μάρμαρα, όπως αντίστοιχα η εύρεση αντιστοιχίας δακτυλικών αποτυπωμάτων σε μια βάση δεδομένων.

«Οι αναλύσεις έδειξαν ότι το μάρμαρο προήλθε από τη Νάξο, αλλά από μια περιοχή όπου δεν υπάρχουν στοιχεία για αρχαία λατομεία. Γνωρίζουμε ότι υπάρχουν δύο λατομεία στο βόρειο τμήμα του νησιού, όπου εξακολουθούν να υπάρχουν μεγάλα κούροι in situ σε αυτά. Αλλά δεν γνωρίζαμε κανένα αρχαίο λατομείο στο νότο», προσθέτει ο Pike.

Η βάση του ναξιακού Απόλλωνα της Δήλου [Credit: Olaf Tausch/Wikipedia]

Ο Pike κατευθύνθηκε προς τη νότια πλευρά της Νάξου, παρά το γεγονός ότι οι ντόπιοι τον διαβεβαίωναν ότι οι προσπάθειές του ήταν μάταιες. Στηρίχτηκε στις γνώσεις των ντόπιων για άλλους αρχαιολογικούς χώρους και γεωλογικούς χάρτες για να τον καθοδηγήσουν καθώς «σάρωσε το τοπίο» αναζητώντας, ουσιαστικά, προεξοχές από λευκό μάρμαρο και πιθανούς μικρούς λάκκους. Τα απομεινάρια των αρχαϊκών λατομείων μοιάζουν ελάχιστα με τα τεράστια ανοικτά ορυχεία που δημιουργούν οι άνθρωποι σήμερα και ήταν δύσκολο να εντοπιστούν από τον Pike.

Μετά από μερικές εβδομάδες αναζήτησης, ο Pike άρχισε να βρίσκει μικρές ταινίες από λευκό μάρμαρο που δεν σημειώνονταν στους γεωλογικούς χάρτες. Μερικές ήταν κοντά σε αρχαιολογικούς χώρους, δίνοντας στον Pike κάποια σιγουριά ότι αυτά τα μικρά λατομεία θα μπορούσαν να είναι η πηγή προέλευσης.

Το αριστερό χέρι  του ναξιακού Απόλλωνα της Δήλου [Credit: Olaf Tausch/Wikipedia]

«Το να βρούμε αυτό που ψάχναμε ήταν συναρπαστικό γιατί πολλές φορές μας είπαν ότι δεν πρόκειται να βρούμε κάτι, ήταν αρκετά αποθαρρυντικό, αλλά το γνωρίζαμε», λέει ο Pike. «Τα στοιχεία έδειχναν τον νότο. Ένιωσα περισσότερο από ποτέ ως Ιντιάνα Τζόουνς».

Πίσω στο εργαστήριο, ο Pike ανέλυσε τα νέα δείγματα μαρμάρου και διαπίστωσε ότι δύο από τα λευκά μάρμαρα που βρήκε στον νότο αποτελούσαν καλές αντιστοιχίες για τον κούρο του Απόλλωνα στη Δήλο. Αυτά τα πρώιμα λατομεία μαρμάρου που υπάρχουν στα νότια του νησιού θα είναι χρήσιμα για τον εντοπισμό της πηγής προέλευσης και για άλλα αρχαία μαρμάρινα αντικείμενα, όπως παλαιότερα κυκλαδικά ειδώλια της Εποχής του Χαλκού που έχουν προβληματίσει επίσης τους γεωαρχαιολόγους. Η ανακάλυψη των νέων θέσεων των λατομείων έχει επίσης επιπτώσεις στη γνώση του εμπορίου της εποχής.

Λατομείο μαρμάρου στην κοιλάδα στο Σαγκρί της Νάξου [Credit: Scott Pike]

«Γνωρίζοντας τώρα ότι υπάρχει μαρμάρινη πηγή στη Νάξο για αυτά τα αγάλματα και τα ειδώλια της εποχής του Χαλκού θα τοποθετήσουν την συγκεκριμένη περιοχή περισσότερο στο κέντρο του εμπορίου και της επιρροής από ό,τι είχε κατανοηθεί προηγουμένως», αναφέρει ο Pike.

Πηγή: The Archaeology News Network