Ταφές δύο ενηλίκων που βρέθηκαν στην νεκρόπολη Plaça Vila de Madrid. Η Villa de Μadrid είναι μια ιστορική πλατεία στη γοτθική συνοικία της Β...
 |
| Ταφές δύο ενηλίκων που βρέθηκαν στην νεκρόπολη Plaça Vila de Madrid. |
Η Villa de Μadrid είναι μια ιστορική πλατεία στη γοτθική συνοικία της Βαρκελώνης, όπου οι διερχόμενοι επισκέπτες έχουν τη δυνατότητα να περάσουν μία ώρα περπατώντας ανάμεσα στους τάφους μιας ρωμαϊκής νεκρόπολης. Δίπλα υπάρχει και ένα μικρό μουσείο όπου εκτίθενται διάφορα αντικείμενα τα οποία βρέθηκαν στους τάφους, π.χ. ανθρώπινοι σκελετοί, υπολείμματα μικρών κατοικιδίων και απλά κεραμικά αγγεία.
Στη δεκαετία του 1950, μια ρωμαϊκή νεκρόπολη βρέθηκε στο κέντρο της Βαρκελώνης, που χρονολογείται από τον 2ο και 3ο αιώνα μ.Χ. Η τοποθεσία, που ονομάζεται Plaça de la Vila de Madrid, ανασκάφηκε ξανά μεταξύ 2000 και 2003, όταν ανακαλύφθηκε ένα ταφικό συγκρότημα περίπου 500 τετραγωνικών μέτρων. Αυτός ο ομαδικός τάφος, που περιείχε τα λείψανα 66 ανθρώπων, είχε στηθεί για να θάβει σκλάβους ή ελεύθερους ανθρώπους με χαμηλά εισοδήματα.
Τι μας δείχνουν, όμως, για την Αρχαία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία τα ανθρώπινα λείψανα και τα οστά των ζώων που ανακαλύφθηκαν σ’ αυτόν τον χώρο και υπέστησαν εργαστηριακή ανάλυση; Γιατί οι φτωχότεροι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν φθηνά είδη κρεάτων για να μειώσουν το κόστος του τελετουργικού της κηδείας; Και τι ομοιότητες υπάρχουν με τη σημερινή εποχή;
Πληρώνοντας ένα μηνιαίο φόρο κατά τη διάρκεια της ζωής τους, οι Ρωμαίοι στα χαμηλότερα κλιμάκια μπορούσαν να εξασφαλίσουν αξιοπρεπείς ταφές. Σύμφωνα με συγγραφείς όπως ο Κικέρωνας, ένας τάφος θεωρούνταν τάφος μόνο μετά τη θυσία ενός χοίρου – ενός ζώου με υψηλή τιμή που δεν μπορούσαν να φτάσουν οι σκλάβοι ή οι περισσότεροι πολίτες.
Προβλήματα προέκυπταν, ωστόσο, όταν οι συγγενείς έπρεπε να κάνουν τα υποχρεωτικά τελετουργικά συμπόσια μπροστά στους τάφους, γιατί δεν μπορούσαν όλοι να γιορτάσουν τον νεκρό όπως υπαγόρευε η παράδοση.
Στη νεκρόπολη, εκτός από ανθρώπινα λείψανα, βρέθηκαν και μερικά οστά ζώων, επιβεβαιώνοντας ότι όντως πραγματοποιήθηκαν οι ταφικές τελετές που απαιτούσε ο νόμος -όπως συμπόσια και προσφορές. Οι προσφορές, τα συμπόσια και οι θυσίες ζώων γίνονταν για την παροχή τροφής και προστασίας στους θεούς. Οι αρχαιολόγοι έχουν επίσης ανακαλύψει αγγεία και φυτά μέσα στους τάφους.
Σε μια μελέτη για το ακαδημαϊκό περιοδικό Plos One, με τίτλο «Food for the Soul and Food for the Body: Studying Food Patterns and Funerary Tables in the Western Roman Empire», οι συγγραφείς εξηγούν ότι «η ηλικία, το φύλο, οι προσφορές και η διατροφή των θαμμένων εμφανίζουν κάποιες διαφορές που υποδηλώνουν ότι οι ανισότητες που υπήρχαν στη ζωή είχαν παραμείνει και στις ταφικές τελετουργίες».
Η ανάλυση έδειξε ότι το 30% των ζώων που ταυτοποιήθηκαν ήταν χοίροι, 27,1% βοοειδή, 24,3% κατσίκες και 10% κοτόπουλα. Υπολείμματα ελαφιών, λαγών, κουνελιών και αλεπούδων έχουν επίσης τεκμηριωθεί. Συχνά αυτά ήταν ηλικιωμένα ζώα που θυσιάζανε για να μειωθεί το κόστος του τελετουργικού .
“Αυτό είναι ένα σημαντικό σημείο, διότι υποδηλώνει ότι σφαγιάστηκαν μόνο ζώα που δεν μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για άλλους σκοπούς […], επομένως η οικονομική επιβάρυνση της σφαγής θα μπορούσε να ελαχιστοποιηθεί.”
Οι Ρωμαίοι άνδρες δεν έτρωγαν τις ίδιες πηγές πρωτεΐνης – οι άνδρες έτρωγαν γενικά περισσότερο κρέας.
«Αυτό θα μπορούσε να σημαίνει ότι οι κοινωνικοπολιτισμικές προτιμήσεις στα τρόφιμα διέφεραν μεταξύ των φύλων ή ότι περισσότεροι άνδρες από γυναίκες είχαν πρόσβαση σε πόρους πλούσιους σε πρωτεΐνες, ίσως λόγω εθίμων, κοινωνικής θέσης, πλούτου ή ιατρικών συμβουλών».
Οι Ρωμαίοι γιατροί συμβούλευαν «να τρώνε διαφορετικά είδη τροφίμων ανάλογα με τη διάθεσή». Οι άνδρες, πίστευαν, ότι ήταν «ζεστοί και ξηροί», γι’ αυτό τους συμβούλευαν να τρώνε «κρύο και υγρό» φαγητό, όπως ψάρια. Οι γυναίκες, από την άλλη, ήταν «κρύες και υγρές», οπότε έπρεπε να τρώνε «ζεστό και ξηρό φαγητό σαν τη βρώμη».
 |
| Η Villa de Μadrid στη Βαρκελώνη. |
Εν ολίγοις, η μελέτη αποκαλύπτει ότι, «αν και οι προσφορές και τα συμπόσια ορίζονταν από το νόμο, δεν μπορούσαν όλοι να αντέξουν οικονομικά τις πολυτελείς ή πλούσιες προσφορές. Η παρουσία υπολειμμάτων πτηνών και μερίδων πλούσιων σε κρέας υποδηλώνει ότι οι συγγενείς του θανούντος προσπάθησαν να τηρήσουν το νόμο όσο το δυνατόν πιο πιστά».
Ο λόγος που γίνονταν οι προσφορές, τα συμπόσια και οι θυσίες ζώων ήταν για να εξασφαλιστούν η τροφή και η προστασία των θεοτήτων καθώς και η μνήμη του νεκρού. Επομένως, η παρουσία υπολειμμάτων πουλιών και πλούσιων σε κρέας μερίδων υποδηλώνουν ότι οι συγγενείς των θανόντων προσπάθησαν να ακολουθήσουν τον νόμο όσο το δυνατόν πιο πιστά, αλλά είναι σαφές ότι οι φτωχοί δεν έτρωγαν όπως οι πλούσιοι, ούτε και στον θάνατο.
Είναι γεγονός ότι η πιο ισχυρή προσφορά στην αρχαία ρωμαϊκή θρησκεία ήταν η θυσία ζώων συνήθως εξημερωμένων, π.χ. βοοειδών, προβάτων και χοίρων. Το καθένα ήταν το καλύτερο δείγμα του είδους του, καθαρισμένο και στολισμένο, έτοιμο για θυσία.
Για παράδειγμα, τα κέρατα των βοδιών μπορεί να ήταν επιχρυσωμένα. Η θυσία επιδίωκε την εναρμόνιση γήινου και θείου, έτσι το θυσιαζόμενο ζώο έπρεπε να φαίνεται πρόθυμο να προσφέρει τη ζωή του για λογαριασμό της κοινότητας, να παραμένει ήρεμο και η θυσία να γίνεται γρήγορα και καθαρά.
Σκοπός της μελέτης του περιοδικού ήταν η διερεύνηση των ταφικών τελετουργικών καθώς και το αν σε αυτά περιλαμβανόταν ειδική διατροφή που διέφερε από την καθημερινή ή, αντίστροφα, αν ό,τι καταναλωνόταν ως τροφή στην καθημερινή ζωή χρησιμοποιούνταν και στα νεκρικά γεύματα και τις τελετές.
Όπως διαβάζουμε στη μελέτη, προσφορές κρέατος βρέθηκαν μόνο σε δεκαέξι τάφους από τους συνολικά πενήντα εννέα. Το γεγονός αυτό δείχνει ότι δεν έλαβαν όλοι οι νεκροί τέτοιες προσφορές και ότι ούτε οι οικογένειές τους έκαναν συμπόσια, παρά το γεγονός ότι αυτές οι τελετουργίες ορίζονταν από τον νόμο, σύμφωνα με γραπτές πηγές.
 |
| H επίκουρη καθηγήτρια Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής Ιστορίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Ελένη Φάσσα. |
«Η Αρχαία Ρώμη ήταν μια βαθιά ιεραρχημένη κοινωνία. Από τις απαρχές της πάσης φύσεως διαχωρισμοί (που εδράζονταν στην καταγωγή, στον πλούτο, στη δύναμη, στο κύρος) διαμόρφωναν την καθημερινότητα των ανθρώπων της, χάρασσαν την εσωτερική και εξωτερική πολιτική και σμίλευαν την αισθητική της. Ήδη απ’ την κούνια του ένας Ρωμαίος μάθαινε –και κανείς στη συνέχεια δεν θα του επέτρεπε να το λησμονήσει– σε ποια τάξη ανήκε και αυτομάτως τι είδους σχέσεις προδιαγραφόταν να αναπτύξει κατά τη διάρκεια της ζωής του με άλλες κοινωνικές ομάδες», επισημαίνει στη LiFO η επίκουρη καθηγήτρια Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής Ιστορίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Ελένη Φάσσα.
Και προσθέτει: «Ο θάνατος, που ως κοινή μοίρα ίσως αναμενόταν να καταλύει αυτές τις αντιθέσεις, απλώς τις επισφράγιζε. Οι ταφικές τελετουργίες των Ρωμαίων επιβεβαίωναν την κοινωνική και οικονομική θέση του νεκρού αλλά και των ζώντων συγγενών του, καθώς οι τελετές αφορούν μεν τους αποθανόντες, αλλά, ίσως πρωτίστως, και τους ζωντανούς. Έτσι, η κηδεία ενός σπουδαίου Ρωμαίου στρατηγού ήταν σχεδιασμένη να θυμίζει τον θρίαμβο που κάποτε είχε γιορτάσει στους δρόμους της πόλης.
Στην πολύβουη ταφική πομπή που ξεκινούσε από την οικία του νεκρού, μαζί με την οικογένεια, τους φίλους και τους πελάτες του, διέκρινε κανείς επαγγελματίες μοιρολογίστρες αλλά και χορευτές, μουσικούς και ηθοποιούς με μάσκες που απεικόνιζαν τους ένδοξους προγόνους του αποθανόντος. Το πολύχρωμο πλήθος περνούσε από το φόρουμ, όπου ο νεκρός στις μέρες της δόξας του θα ορθωνόταν καμαρωτός στο βήμα, και αργότερα κατέληγε σε ένα περίλαμπρο ταφικό μνημείο. Στο νεκρόδειπνο ήταν προσκεκλημένη ολόκληρη η πόλη και ασφαλώς δεν φείδονταν εξόδων για το φαγητό».
 |
| Η αρχαία νεκρόπολη της Βαρκελώνης ανακαλύφθηκε το 1956. |
Τι ίσχυε άραγε για τους λιγότερο προνομιούχους; Η κ. Φάσσα απαντά: «Οι λιγότερο προνομιούχοι θα έστηναν εκτός πόλεως ένα απλό ταφικό μνημείο και θα διενεργούσαν τις τελετές με όσα μέσα διέθεταν. Σε αυτήν την περίπτωση, οι ταφικές τελετουργίες αποτελούσαν ευθεία αντανάκλαση του βίου. Ωστόσο, μια αξιοπρεπής κηδεία δεν ήταν αυτονόητη για το μεγάλο αστικό πλήθος.
Έτσι, κάποιοι, ανήσυχοι αν θα αξιώνονταν μια πρέπουσα επιτύμβια τελετή, φρόντιζαν να ενταχθούν σε κάποιο από τα collegia funeraticia, συλλόγους που είχαν ως στόχο να εξασφαλίσουν στα μέλη τους αξιοπρεπή ταφή, και γι’ αυτό πλήρωναν διά βίου μηνιαία συνδρομή. Οι φτωχοί της πόλης ή οι εκτελεσμένοι εγκληματίες συχνά στοιβάζονταν σε μαζικούς τάφους (puticuli), προφανώς χωρίς κάποια τελετουργία να τους συνοδεύει στην οδυνηρή τους κάθοδο.
Οι περίφημοι κήποι του Μαικήνα, π.χ., όπου ο Οράτιος και ο Βιργίλιος συζητούσαν κάτω απ’ τη σκιά θεόρατων βελανιδιών και στη δροσιά λεπτεπίλεπτων νυμφαίων, είχαν στηθεί πάνω σε μαζικούς τάφους πάμφτωχων Ρωμαίων που ρίχνονταν εκεί ανάκατα με πτώματα ζώων και διάφορες ακαθαρσίες. Ο Αύγουστος είχε παραχωρήσει στον φίλο του, τον Μαικήνα, τον χώρο που λειτουργούσε μέχρι τότε ως νεκροταφείο των απόκληρων, στερώντας έτσι από το αστικό προλεταριάτο ακόμα και τη δυνατότητα μιας τέτοιας θλιβερής ταφής. Επομένως, στην αρχαία Ρώμη συνήθως πέθαινες όπως ζούσες».
Ωστόσο, είναι σαφές ότι οι φτωχοί δεν έτρωγαν όπως οι πλούσιοι ούτε μετά θάνατον.
Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.
Δεν υπάρχουν σχόλια