Ο τεκές των δερβίσηδων Μεβλεβή σε καρτ ποστάλ των αρχών του 20ού αιώνα (συλλογή Α. Παπαϊωάννου, ΜΙΕΤ) Η Αγία Ματρώνα βρήκε μαρτυρικό θάνατο ...
 |
| Ο τεκές των δερβίσηδων Μεβλεβή σε καρτ ποστάλ των αρχών του 20ού αιώνα (συλλογή Α. Παπαϊωάννου, ΜΙΕΤ) |
Η Αγία Ματρώνα βρήκε μαρτυρικό θάνατο τον 3ο αιώνα και οι Χριστιανοί έχτισαν στη μνήμη της ένα μοναστήρι-φρούριο έξω από τα τείχη. Μια ενδιαφέρουσα ιστορία, που ελάχιστοι γνωρίζουν.
Έζησε τον 3ο αιώνα και βρήκε μαρτυρικό θάνατο κατά την εποχή των μεγάλων διώξεων των Χριστιανών από τον Διοκλητιανό - ο οποίος αποσύρθηκε το 305 μ.Χ. από τα καθήκοντά του στο παλάτι του στη Δαλματία και έκτοτε καλλιεργούσε... λάχανα. Το άψυχο σώμα της πετάχθηκε έξω από τα τείχη της Θεσσαλονίκης, όπου το βρήκαν οι Χριστιανοί και το έθαψαν.
Ο βίος της Αγίας Ματρώνας είναι σήμερα γνωστός μόνο στους θεολογικούς κύκλους και στους ερευνητές, που αναζητούν τα ίχνη από το μεγαλοπρεπές μοναστήρι-φρούριο, το οποίο είχε ανεγερθεί στη μνήμη της.
Ο αρχιτέκτονας- ιστορικός ερευνητής και πρώην διευθυντής του Πολιτιστικού Κέντρου του ΜΙΕΤ στη Θεσσαλονίκη, Γιάννης Επαμεινώνδας, μελετά εδώ και χρόνια παλιές φωτογραφίες και αρχεία αναζητώντας το παλιό μοναστήρι και την ιστορία του, κυρίως όμως το πότε, πώς και γιατί αυτό ισοπεδώθηκε. Με τη συνδρομή της αρχαιολόγου, Πέπης Μαρκή, έχουν ταυτίσει από παλιό αρχειακό, κυρίως φωτογραφικό, υλικό πως αυτό βρισκόταν έξω από τα βορειοδυτικά τείχη της Θεσσαλονίκης, στην περιοχή της Παναγίας Φανερωμένης και συγκεκριμένα στην οδό Κλαυδιανού, κάτω από το σημερινό υδραγωγείο της ΕΥΑΘ.
«Το μοναστήρι της Αγίας Ματρώνας, που ήταν στην πραγματικότητα ένα οχυρό με πύργο και αψιδώματα, σωζόταν ως το τέλος του 19ου αιώνα. Δυστυχώς δεν γνωρίζουμε πώς ήταν στη διάρκεια της πολύχρονης λειτουργίας του, ούτε όμως και γιατί εγκαταλείφθηκε και καταστράφηκε», λέει στη Voria, ο κ. Επαμεινώνδας.
 |
| Απόσπασμα από τη φωτογραφία "Sayce" του 1873, που απόκειται στο ΜΙΕΤ Θεσσαλονίκης. Διακρίνεται η οχυρή Μονή, έξω από τα βορειοδυτικά τείχη της Θεσσαλονίκης. |
Το μεγαλοπρεπές μοναστήρι-φρούριο της Αγίας Ματρώνας
Σύμφωνα με την έρευνα του κ. Επαμεινώνδα, το μοναστήρι της Αγίας Ματρώνας χτίστηκε έξω από τα τείχη και σταδιακά οχυρώθηκε σε φρούριο. Οι πληροφορίες το τοποθετούσαν άλλοτε στον Χορτιάτη, άλλοτε στην Ευκαρπία κι άλλοτε κοντά τη Μονή Βλατάδων, στην Άνω Πόλη. Η μελέτη που έγινε σε χαρακτικά και παλιές φωτογραφίες, με τελευταίες αυτές του 1863 και του 1877 και η διασταύρωση των στοιχείων και των πηγών από την αρχαιολόγο, Πέπη Μαρκή, οδήγησαν στο συμπέρασμα πως ήταν έξω από τα βορειοδυτικά τείχη, στη σημερινή περιοχή της Παναγίας Φανερωμένης. Μπροστά του πρέπει να βρισκόταν ο τεκές των Μεβλεδήδων δερβίσηδων, ο οποίος αποτυπώνεται και στις σελίδες του βιβλίου του Μαρκ Μαζάουερ «Θεσσαλονίκη, Η πόλη των φαντασμάτων».
Σήμερα δεν έχει απομείνει κανένα ίχνος από το ιστορικό μοναστήρι, ενώ από τους Μεβλεβήδες απόμεινε μόνο το όνομα της γειτονιάς κι αυτό ξεχνιέται χρόνο με τον χρόνο.
Ο ιστορικός Μιχαήλ Χατζή Ιωάννου στο βιβλίο του Αστυγραφία Θεσσαλονίκης, το οποίο εκδόθηκε το 1880 και αφορά μια τοπογραφική περιγραφή της πόλης, αναφέρει πως κοντά στο μοναστήρι της Αγίας Ματρώνας ήταν και η εκκλησία των Αγίων Χιονίας, Ειρήνης και Αγάπης, τριών αδερφών που μαρτύρησαν στην πυρά το 304 μ.Χ.
Το μοναστήρι ήταν εντυπωσιακό και θύμιζε εκείνα της μεσαιωνικής εποχής, λέγεται μάλιστα πως κατά τη δεύτερη επιδρομή των Σκλαβίνων Σλάβων το 586 μ.Χ. η φρουριακή του εμφάνιση τους έκανε να πιστέψουν πως είχαν φτάσει στη Θεσσαλονίκη.
Ο Μιχαήλ Χατζή Ιωάννου γράφει πως η μονή χτίστηκε από τον αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης Αλέξανδρο, ο οποίος φέρεται να ήταν μεταξύ αυτών που πήραν μέρος στην Α΄ Οικουμενική Σύνοδο το 325 μ.Χ. στη Νίκαια της Βιθυνίας που καταδίκασε τον Αρειανισμό, ενώ επίσης παρέστη και στα εγκαίνια του Ναού της Αναστάσεως στα Ιεροσόλυμα στις 17 Σεπτεμβρίου 335 μ.Χ.
Μία δεύτερη μαρτυρία για την ίδρυση της μονής προέρχεται από το συναξάρι της Αγίας Ματρώνης της εν Θεσσαλονίκη, το οποίο περιλαμβάνεται στο Κωνσταντινουπολιτικό Συναξάρι, καθώς και σε άλλα βυζαντινά. Σύμφωνα με τη μαρτυρία αυτή, μετά το τέλος των διωγμών, ο επίσκοπος Θεσσαλονίκης Αλέξανδρος, πρώτος επίσκοπος της Εκκλησίας της Θεσσαλονίκης μετά το διάταγμα των Μεδιολάνων (313 μ.Χ.), μετέφερε το μαρτυρικό της λείψανο μέσα στην πόλη και «ἐκκλησίαν κτίσας ἐκεῖσε ἀπέθετο τὴν μακαρίαν καὶ ἀοίδιμον ὁσίως καὶ εὐσεβῶς».
Η Αγία Ματρώνα της Θεσσαλονίκης
Η Αγία Ματρώνα συγκαταλέγεται στους πρωτομάρτυρες της εκκλησίας, καθώς έζησε και βρήκε μαρτυρικό θάνατο τον 3ο αιώνα. Ανήκε στο υπηρετικό προσωπικό της οικογένειας του στρατοπεδάρχη της Θεσσαλονίκης και ήταν ακόλουθος της συζύγου του, μιας ευγενούς Εβραίας με το όνομα Παντίλλα. Ασπάστηκε τον Χριστιανισμό, αλλά εκτελούσε τα λατρευτικά της καθήκοντα κρυφά, καθώς την εποχή εκείνη ήταν σκληρός ο διωγμός των Χριστιανών. Συνόδευε καθημερινά την Παντίλλα στη Συναγωγή και έβρισκε διάφορες προφάσεις να φεύγει και να αναζητά καταφύγιο σε χριστιανικό ναό, για να προσεύχεται.
Μια λάθος κίνηση στάθηκε μοιραία για την ίδια και το μεγάλο της μυστικό αποκαλύφθηκε. Σε μια σημαντική γιορτή η Ματρώνα άργησε να επιστρέψει στη Συναγωγή και ένας δούλος κατήγγειλε στην Παντίλλα πως την είδε να βγαίνει από την εκκλησία, κάτι που, όπως ανέφερε, είχε γίνει και άλλες φορές. Οργισμένη η Παντίλλα διέταξε να τη συλλάβουν, να τη φυλακίσουν και να την μαστιγώσουν. Η Ματρώνα υπέμενε αγόγγυστα τα βασανιστήρια και φέρεται να είπε πως αν και η κυρία της εξουσίαζε το σώμα της και την ίδια της την ζωή, ωστόσο δεν μπορούσε να την μεταπείσει σε όσα πίστευε.
Η Ματρώνα φυλακίστηκε σιδηροδέσμια σε ένα κελί, χωρίς φαγητό και νερό. Τρεις μέρες μετά η Παντίλλα πήγε στο υπόγειο κελί και την βρήκε χωρίς τις βαριές αλυσίδες, να κοιτάζει προς τον ουρανό, ήρεμη και υγιής και να ψάλλει ύμνους.
Τις επόμενες μέρες βασανίστηκε σκληρά, μαστιγωνόταν ανηλεώς όλη μέρα και το βράδυ ξάπλωνε χωρίς ανάσα στο τσιμεντένιο, υγρό και κρύο πάτωμα. Αλλά κάθε τρεις μέρες που την επισκέπτονταν η Παντίλλα, την έβρισκε χωρίς τις αλυσίδες, χωρίς ίχνος τραυματισμού, χαρούμενη να ψάλλει.
Το μαρτύριο της Ματρώνας δεν κράτησε πολύ, κάποια στιγμή κατέληξε και ο βίος της λέει πως παρέδωσε το πνεύμα της, ψελλίζοντας προσευχές και πως μέχρι τέλους δεν έλεγε τίποτα άλλο παρά τόνιζε την πίστη της στον Χριστό.
Η Παντίλλα διέταξε έναν δούλο, με το όνομα Στρατόνικος να τυλίξει το σώμα της Ματρώνας σε δέρμα και να το ρίξει έξω από τα τείχη της Θεσσαλονίκης. Οι Χριστιανοί παρέλαβαν το ιερό λείψανο και το ενταφίασαν με ευλάβεια κάπου στη Λεωφόρο, στη σημερινή οδό Εγνατία.
Την εποχή της Φραγκοκρατίας, το σκήνωμα μεταφέρθηκε στη Βαρκελώνη και προς τιμήν της ανεγέρθηκε ναός, ο οποίος καταστράφηκε στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Σήμερα η Αγία Ματρώνα είναι μία από τους τρεις προστάτες της πόλης - μαζί με την Παναγία του Ελέους και την Αγία Ευλαλία- όπως ανέφερε ο Ισπανός λαογράφος Joan Arimany Juventeny, στο πρόσφατο Διεθνές Συνέδριο, που με τίτλο «Η Θεσσαλονίκη των Μαρτύρων και η Αγία Ματρώνα», διοργανώθηκε στο Κέντρο Ιστορίας του δήμου Θεσσαλονίκης.
H Αγία Ματρώνα η εν Θεσσαλονίκη, είναι μάρτυρας της Ορθόδοξης Εκκλησίας και η μνήμη της τιμάται στις 27 Μαρτίου.
* Οι αρχειακές φωτογραφίες παραχωρήθηκαν από τον αρχιτέκτονα, ιστορικό ερευνητή, Γιάννη Επαμεινώνδα.
Πηγή: Μ. Ριτζαλέου, Voria
Δεν υπάρχουν σχόλια