Σκελετοί παιδιών των Ίνκας που θάφτηκαν πριν από 500 χρόνια παρουσιάζουν ενδείξεις ευλογιάς

Η ταφή ενός παιδιού 1,5 έτους, τα οστά του οποίου παρουσιάζουν ενδείξεις ευλογιάς, θάφτηκε στο πρώιμο αποικιακό νεκροταφείο Huanchaco στο Πε...

Η ταφή ενός παιδιού 1,5 έτους, τα οστά του οποίου παρουσιάζουν ενδείξεις ευλογιάς, θάφτηκε στο πρώιμο αποικιακό νεκροταφείο Huanchaco στο Περού. [Credit: Gabriel Prieto/Huanchaco Archaeological Program]

Σε ένα νεκροταφείο του 16ου αιώνα στο Περού βρίσκονται τα λείψανα δύο νηπίων, οι σκελετοί των οποίων δείχνουν ακόμη τις καταστροφικές επιπτώσεις της ευλογιάς στην πρώιμη αποικιακή περίοδο. Το σπάνιο εύρημα μπορεί να περιέχει σημαντικές πληροφορίες σχετικά με τις πρώτες μολυσματικές ασθένειες που σχετίζονται με τον ευρωπαϊκό αποικισμό, σύμφωνα με μια νέα μελέτη.

Πρόσφατες αρχαιολογικές ανασκαφές στο Huanchaco, ένα μικρό ψαροχώρι στη βορειοδυτική ακτή του Περού, αποκάλυψαν ένα νεκροταφείο που συνδέεται με μια αποικιακή εκκλησία που ήταν από τις πρώτες στην περιοχή, η οποία χτίστηκε από τους Ισπανούς μεταξύ 1535 και 1540. Οι 120 ταφές που αντιπροσωπεύουν τον πρώιμο αποικιακό πληθυσμό τηε περιοχής αντανακλούν τις αρχικές πολιτιστικές αλλαγές της αποικιοκρατίας γύρω στο 1540, με σταυρούς από καλάμι και γυάλινες χάντρες που εισήγαγαν οι Ευρωπαίοι να περιλαμβάνονται στους τάφους των ιθαγενών.

Σκελετική πληρότητα και παθολογική κατανομή των ατόμων IG-124 και IG-493. [Credit: Tschinkel et al., International Journal of Paleopathology (2024)]

Αλλά οι ελλείψεις που παρατηρήθηκαν στα οστά δύο παιδιών που θάφτηκαν στο νεκροταφείο της εκκλησίας Huanchaco παρουσιάζουν μια άλλη σημαντική επίδραση της αποικιοκρατίας: την εισαγωγή της νέας ασθένειας ευλογιάς σε έναν πληθυσμό που δεν την είχε βιώσει ποτέ, σύμφωνα με μια νέα μελέτη που δημοσιεύεται στο τεύχος Ιουνίου του International Journal of Paleopathology.

Η ευλογιά, η οποία προκαλείται από τον ιό της βαριόλας, ήταν μια πολύ γνωστή αιτία θανάτου στην Αμερική της εποχής των νέων ανακαλύψεων. Κατά πάσα πιθανότητα έφτασε στο βορειοδυτικό Περού με τον Φρανσίσκο Πιζάρο και τους στρατιώτες του στα τέλη της δεκαετίας του 1530, με αποτέλεσμα την απώλεια περίπου του 70% του ιθαγενούς πληθυσμού των Ίνκας μέχρι το 1620, σύμφωνα με τη μελέτη. Επειδή όμως οι ιστορικές πληροφορίες για τα πρώτα χρόνια της ευρωπαϊκής επαφής στην περιοχή αυτή είναι περιορισμένες, το αρχαιολογικό έργο είναι σημαντικό για την κατανόηση των αντιδράσεων των ιθαγενών στον αποικισμό.

Παράδειγμα σταυρού από καλάμι στο στήθος ενός σκελετού ενηλίκου που θάφτηκε στο νεκροταφείο Huanchaco στο Περού της πρώιμης αποικιοκρατίας.
[Credit: Gabriel Prieto/Huanchaco Archaeological Program]

Από τις 120 πρώιμες αποικιακές ταφές που βρέθηκαν στο Huanchaco, οι 90 (ή 75%) ήταν παιδιά, και τα περισσότερα από αυτά (60 άτομα, ή 67%) ήταν ηλικίας 5 ετών ή μικρότερα. Αυτά τα υψηλά ποσοστά σε παιδιά, ένα από τα πιο ευάλωτα τμήματα του πληθυσμού λόγω του αναπτυσσόμενου ανοσοποιητικού τους συστήματος, υποδηλώνουν έντονα την παρουσία μιας νέας ασθένειας, σημειώνουν οι ερευνητές στη μελέτη τους.

Οι σκελετοί των δύο παιδιών, που ήταν περίπου 18 μηνών όταν πέθαναν, παρουσίασαν παρόμοιες κατανομές οστικών αλλαγών, σύμφωνα με τη μελέτη. Συγκεκριμένα, οι ερευνητές εντόπισαν πολυάριθμες καταστροφικές αλλοιώσεις, σχεδόν σαν τρύπες σκόρου, στις αρθρώσεις των ώμων, των αγκώνων, των καρπών, των γοφών, των γονάτων και των αστραγάλων των παιδιών. Το μοτίβο αυτό συνάδει με μια λοίμωξη που ονομάζεται οστεομυελίτιδα variolosa, η οποία προκαλείται από τον ιό της ευλογιάς. 

Πρόκειται για τις πρώτες περιπτώσεις οστεομυελίτιδας variolosa που εντοπίστηκαν στη Νότια Αμερική, γεγονός που προκαλεί έκπληξη, δεδομένου ότι μετά την επαφή με την Ευρώπη σημειώθηκαν πολυάριθμες επιδημίες ευλογιάς. Δεν εμφανίζουν όλοι οι άνθρωποι που προσβάλλονται από ευλογιά σκελετικές αλλαγές - το ποσοστό είναι περίπου 5% έως 20% σε παιδιά κάτω των 5 ετών - αλλά «το ποσοστό αυτό υποδηλώνει ότι οι περισσότερες αρχαιολογικές περιπτώσεις παραμένουν αγνώστων στοιχείων», έγραψαν οι ερευνητές.

Κοντινό πλάνο ενός παιδιού 1,5 έτους με ευλογιά που θάφτηκε στο πρώιμο αποικιακό νεκροταφείο Huanchaco στο Περού. 
[Credit: Gabriel Prieto/Huanchaco Archaeological Program]

Η ευλογιά είναι μια λοίμωξη ταχείας δράσης και δεν είναι σαφές πόσο καιρό αυτά τα παιδιά είχαν την ασθένεια. «Μπορούμε να υποθέσουμε ότι είναι πιθανό, μετά την έναρξη των συμπτωμάτων τους, να έζησαν με ευλογιά για λίγες εβδομάδες», δήλωσε στο Live Science η επικεφαλής συγγραφέας Khrystyne Tschinkel, βιοαρχαιολόγος στο Πανεπιστήμιο Hamline της Μινεσότα, σε ηλεκτρονικό μήνυμα, «επειδή υπήρχε αρκετός χρόνος για να μολυνθούν σοβαρά τα οστά». 

Έχει γενικά υποτεθεί ότι οι ταχέως εξαπλούμενες ασθένειες που μάστιζαν την Αμερική αυτή την εποχή είναι δύσκολο να εντοπιστούν από τα οστά. Αυτό σημαίνει ότι είναι επίσης δύσκολο να γνωρίζουμε οριστικά ποιος ήταν υπεύθυνος για την εξάπλωση των ασθενειών ή πού και πότε ξεκίνησαν οι επιδημίες. Αλλά σύμφωνα με τον Tschinkel, αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τα σημάδια της ευλογιάς και άλλων μολυσματικών ασθενειών, ώστε οι περιπτώσεις αυτές να μπορούν να διαγνωστούν σωστά.

Η ανασκαφή του πρώιμου αποικιακού νεκροταφείου Huanchaco στο Περού.  [Credit: Gabriel Prieto/Huanchaco Archaeological Program]

Η ευλογιά υπάρχει εδώ και τουλάχιστον τρεις χιλιετίες, ενώ μερικές από τις πρώτες ενδείξεις προέρχονται από τα χαρακτηριστικά εξανθήματα στο δέρμα αιγυπτιακών μουμιών. Η ασθένεια προκάλεσε πολυάριθμες επιδημίες κατά τη διάρκεια των αιώνων, με αποτέλεσμα εκατομμύρια θανάτους, μέχρι που εξαλείφθηκε το 1980 χάρη σε μια παγκόσμια εκστρατεία εμβολιασμού. Αν και οι ερευνητές γνωρίζουν σε γενικές γραμμές πώς η ευλογιά επηρέασε τους αρχαίους πολιτισμούς, υπάρχει έλλειψη αξιόπιστων στοιχείων για τις επιδημίες μικρής κλίμακας και για το πώς η ασθένεια επηρέασε τους αυτόχθονες πληθυσμούς.

«Αν αρχίσουμε να εντοπίζουμε περισσότερες από αυτές τις περιπτώσεις», δήλωσε ο Tschinkel, «μπορούμε να αρχίσουμε να δημιουργούμε μια καλύτερη κατανόηση του τρόπου εξάπλωσης των ασθενειών και των τόπων όπου εκδηλώθηκαν επιδημίες κατά την πρώιμη αποικιακή περίοδο».

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Tschinkel, K., Verano, J., & Prieto, G. (2024). Two cases of smallpox from 1540 CE circum-contact (early colonial) Northern Coastal Peru. International Journal of Paleopathology, 45, 35–45. doi:10.1016/j.ijpp.2024.04.002

Πηγή: Live Science, Archaeology News