Page Nav

HIDE
HIDE_BLOG

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΝΕΑ:

latest

Μύθοι και αλήθειες για τον τάφο της Αμφίπολης

Ένθετα ήταν τα φτερά και οι κεφαλές στις δύο Σφίγγες που φυλάσσουν ως φύλακες-άγγελοι την είσοδο του τάφου του λόφου Καστά στην Αμφί...



Ένθετα ήταν τα φτερά και οι κεφαλές στις δύο Σφίγγες που φυλάσσουν ως φύλακες-άγγελοι την είσοδο του τάφου του λόφου Καστά στην Αμφίπολη. Και για του λόγου το αληθές έχουν εντοπιστεί από τους ερευνητές οι εντορμίες επί των οποίων «κούμπωναν» τα φτερά, τα οποία βρέθηκαν τυχαία πριν από έναν-ενάμιση χρόνο σε άλλο σημείο, όταν ανοίχτηκε ένα αυλάκι για να μην λιμνάζουν τα ύδατα και προκαλούν φθορές-καθιζήσεις στο μνημείο.

Ο τάφος της Αμφίπολης για τους μελετητές του παρουσιάζει διάφορες οικοδομικές φάσεις. Τελευταία φορά φαίνεται πως άνοιξε και σφραγίστηκε στα ρωμαϊκά χρόνια. Την ίδια εποχή, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, ξηλώθηκε από την κορυφή του λόφου το μνημείο που έστεφε τον τάφο, δηλαδή ο Λέων της Αμφίπολης, ο οποίος για 2.000 χρόνια ήταν πεταμένος στην κοίτη του Στρυμόνα μαζί με άλλα 500 αρχιτεκτονικά μέλη του Περιβόλου του τάφου. Συνεπώς, δεν αποκλείεται οι φθορές στα αγάλματα (σπασμένα φτερά και κεφάλια, κομμένο ένα στήθος Σφίγγας) να προκλήθηκαν από τους Ρωμαίους όταν μπήκαν στον τάφο (ποιος ξέρει τι αντίκρισαν ή τι ανέμεναν να βρουν;) και έφυγαν σπάζοντας και καταστρέφοντας ό,τι έβρισκαν μπροστά τους. Αν ισχύει αυτή η εκδοχή, μπορεί να μην έχουν σωθεί πολύτιμα αντικείμενα ή ακόμη και να μην υπήρχαν ποτέ. Όπως και να 'χει το πράγμα, οι ανασκαφικές εργασίες που άρχισαν χθες στις επτά το πρωί, θα δώσουν απαντήσεις στα πολύπλοκα και δισεπίλυτα προβλήματα που υπάρχουν, έτσι κι αλλιώς, σε κάθε αρχαιολογική έρευνα.

Ειδικός γερανός

Η χθεσινή μέρα πάντως πέρασε με την τοποθέτηση του ειδικού γερανού που θα χρησιμοποιηθεί για την απομάκρυνση των λίθων του τοίχου-σφράγισης του τάφου. Στην ουσία άρχισε η προεργασία, δηλαδή οι διαμορφώσεις για να πατήσει σωστά ο γερανός και να αρχίσει η επέμβαση με ασφάλεια για το μνημείο και για τους εργαζομένους. Τις επόμενες μέρες με τη βοήθεια του ανυψωτικού αυτού μηχανήματος θα αρχίσει η μεταφορά των λίθων του τοίχου που είναι κατασκευασμένος από πωρόλιθο και έχει υποστεί διάβρωση από την υγρασία. Το υγρό στοιχείο αφθονεί στην περιοχή, καθώς εκεί υπήρχε εκτός του ποταμού Στρυμόνα που κυλάει πλησίον, και λίμνη. Άλλωστε, σύμφωνα με τις πηγές, από ένα ειδικό αγκυροβόλιο του ποταμού άνοιξε πανιά ο στόλος του Αλεξάνδρου για τη μεγάλη εκστρατεία του, με ναύαρχο τον Νέαρχο, προς τιμήν του οποίου δεν αποκλείεται να είναι ο τάφος, αν δεν είναι κενοτάφιο.

Οι ερευνητές δεν θα εκπλαγούν αν βρούν πολλά ταφικά δωμάτια επιζωγραφισμένα με τα μοτίβα της ελληνιστικής οικίας που θαυμάζουν οι επισκέπτες στον αρχαιολογικό χώρο της Αμφίπολης, καθώς σε ένα από τα δωμάτια αυτής της Οικίας η τοιχογραφία αντιγράφει τη λιθοδομή του Περιβόλου του τάφου της Αμφίπολης. Και επειδή συνεχίζονται να γράφονται και να λέγονται πολλά μυθεύματα για το εντυπωσιακό κατά τα άλλα αυτό μνημείο, διευκρινίζουμε ότι ο λόφος Καστά δεν θα μπορούσε να αποτελεί τεχνικό έργο κατασκευασμένο από άμμο, καθώς στην κορυφή του στη δεκαετία του '70, ο αείμνηστος αρχαιολόγος Λαζαρίδης είχε βρει τάφους πολύ παλαιότερους του μακεδονικού τάφου του τέλους του 4ου αι. π.Χ. που τώρα αποκαλύπτεται.


Ο Λαζαρίδης άρχισε να σκάβει από πάνω προς τα κάτω και στα 10 μέτρα κάτω από το λεγόμενο «ταφικό σήμα» του Λέοντος βρήκε τάφους της εποχής του σιδήρου, όπως και αρχαϊκούς κιβωτιόσχημους ασύλητους. Ηταν θαμμένες εκεί γυναίκες και παιδιά, όπως και άνδρες με τον οπλισμό τους. Το ερώτημα που ετέθη ήταν αν επρόκειτο για το παλαιό νεκροταφείο των Εννέα Οδών, ενός πολίσματος που προσπάθησαν οι Αθηναίοι το 464 π.Χ. ανεπιτυχώς να αποικίσουν. Οι Αθηναίοι στην εποχή του Περικλή ίδρυσαν την Αμφίπολη (438/437 π.Χ.), με στόχο τον έλεγχο της πλούσιας ενδοχώρας του ποταμού Στρυμόνα και των μεταλλείων χρυσού και αργύρου του Παγγαίου. Η Αμφίπολη, ωστόσο, αυτονομήθηκε το 422 π.Χ. και το 357 π.Χ. εντάχθηκε στο Βασίλειο της Μακεδονίας από τον Φίλιππο Β'.

Ο Περίβολος

Μετά το θάνατο του Λαζαρίδη, το 1985, οι έρευνες επί του λόφου συνεχίστηκαν από την αρχαιολόγο Χάιδω Κουκούλη, η οποία βρήκε κι άλλους τάφους της ίδιας εποχής. Έτσι, η εικόνα του λόφου έγινε επίπεδη, και μάλιστα σε έκταση 20 στρεμμάτων, όπου αποκαλύφθηκαν συνολικά 70 τάφοι. Το 2009, όταν ανέλαβε την ΚΗ' Εφορεία η Κατερίνα Περιστέρη, συνέχισε να σκάβει στο ίδιο επίπεδο, καθώς δεν μπορούσε να ξηλώσει τους αρχαϊκούς τάφους για να πάει σε κατώτερα στρώματα. Ωσότου το 2012 αποφάσισε να ψάξει χαμηλότερα για να βρει τα όρια του τύμβου και ανακάλυψε τον τεράστιο Περίβολο των 497 μ. «Μέχρι τότε ο τύμβος είχε ύψος 23 μέτρα. Εμείς πήγαμε 12 μέτρα πιο κάτω» μας είχε πει πέρυσι τέτοιον καιρό, όταν άρχισε να φέρνει στο φως το λίθινο αυτό δακτύλιο. Η ανακάλυψη του ταφικού δρόμου που έχει ασυνήθιστα μεγάλο πλάτος (4,5 μ.), όπως και των Σφιγγών, γεννούν νέα ερωτήματα, αφενός για το τι ογκώδες χρειάστηκε να περάσει μέσα στον τάφο και αφετέρου τι συμβολίζουν οι αντικριστές Σφίγγες. Αποτελούν, άραγε, στοιχείο ισχύος του νεκρού ή του Οίκου του;

Σε αυτό το ερώτημα απαντά εμμέσως ο νομισματολόγος Αστέριος Τσίντσιφος, ο οποίος δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι οι Σφίγγες της αρχαίας Αμφίπολης αποτυπώνονται σε τετράδραχμα (14,40 και 12,90 γραμμαρίων) σε δυόβολο (1,40 γραμ.) και σε υποδαίρεση του 1/8 του στατήρα (1,20 γραμμ.). 

Ξεδιπλώνοντας το "κουβάρι" της ιστορίας της περιοχής, ο κ. Τσίντσιφος ανατρέχει, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, στην εποχή που η πόλη των Εννέα Οδών, μετέπειτα Αμφίπολη, γνώρισε μεγάλη δόξα στα χρόνια της αρχαιότητας, λόγω της θέσεως που κατείχε, καθώς ήταν κομβικό εμπορικό σημείο και συνόρευε με το μεγάλο εμπορικό λιμάνι της Αμφίπολης.

"Οι Εννέα Οδοί υπήρξαν στην κυριολεξία πολυεθνική πόλη. Από τον 7ο π.Χ. αιώνα, υπήρχαν εκεί Χαλκιδαίοι άποικοι. Η πολυπληθέστερη αποικία ήταν οι Μιλήσιοι, που μύησαν τους ντόπιους στη νομισματοκοπία. Το μιλησιακό σύστημα βαρών που ακολουθήθηκε, μας το φανερώνει. Υπήρχαν ακόμα μικρότερες αποικίες των Φωκαέων, Σαμίων και Ερυθραίων από την Ιωνία. Από το 520 π.Χ. και μετά, το βισαλτικό στοιχείο μαζί με το μακεδονικό, που ήδη υπήρχε στη Βισαλτία, έγινε πολύ έντονο στην πόλη. Τέλος, παρουσία εκεί είχαν Άνδριοι και Ακάνθιοι άποικοι. Μετά τις Περσικές εκστρατείες και την οριστική αποχώρηση των Περσών το 479 π.Χ., άρχισε μια αντίστροφη μέτρηση, που οδήγησε τελικά τις Εννέα Οδούς στα χέρια των Αθηναίων και στη μετονομασία της σε Αμφίπολη" επεξηγεί ιστορικά ο κ. Τσίνσιφος, αναλύοντας τη νομισματική πορεία της περιοχής και τη θέση της Σφίγγας πάνω στα νομίσματα και συνεχίζει:

"Οι Εννέα Οδοί, όπως απεδείχθη νομισματικά, υπήρξε έδρα του βασιλιά των Ηδωνών Γέτα. Οι μύθοι με τον Διόνυσο, τους Ήδωνες και τον βασιλιά Λυκούργο, που αιωρούνταν πάνω από το Παγγαίο, εκπορεύτηκαν από τις Εννέα Οδούς, που κατ' εξοχήν ήταν το κέντρο της Διονυσιακής λατρείας. Εδώ θεοποιείται η Σφίγγα, που όπως αναφέρεται από ιστορικά στοιχεία προηγήθηκε και αυτής του δωδεκαθέου. Γεγονός είναι ότι από τον 6ο π.Χ. αιώνα και μετά, έμεινε να λατρεύεται σε ελάχιστα φανερά σημεία. Ο μύθος γι' αυτήν μπορεί να γεννήθηκε στη Θήβα του Οιδίποδα, όμως νομισματικά τουλάχιστον δεν υπήρξε και έτσι, φαινομενικά, δεν υπάρχει σύνδεση της Σφίγγας με τη Θήβα του 5ου π.Χ. αιώνα και μετά. Τα φανερά σημεία λατρείας της, που είναι γνωστά έως σήμερα, είναι η Χίος, όπως αποδεικνύει όλη η νομισματική της παραγωγή, η Νάξος, όπως απέδειξε με το άγαλμα της Σφίγγας, που οι κάτοικοί της απέστειλαν στους Δελφούς και η πόλη Γέργη της Τρωάδας, της Μικράς Ασίας, όπου επίσης όλη η νομισματική της παραγωγή βασίστηκε στη Σφίγγα. Η λατρεία της Σφίγγας ήταν στενά συνδεδεμένη με τη Διονυσιακή λατρεία και το κρασί που παραγόταν. Έτσι, στη Θήβα, ανακαλύπτουμε τον Διόνυσο, τον αμφορέα για το κρασί και το σταφύλι σαν σύμβολο. Στη Νάξο πάλι, τον Διόνυσο, σκεύη για κρασί και σταφύλια και ούτω καθεξής. Στα φανερά σημεία λατρείας της Σφίγγας πλέον, συγκαταλέγεται η Αμφίπολη, από την εποχή ακόμα που το όνομά της ήταν Εννέα Οδοί. Οι δυο Σφίγγες στο μνημείο του λόφου Καστά δεν εκπλήσσουν με την εμφάνισή τους εκεί, γιατί το πανάρχαιο νομισματικό θέμα της πόλης ήταν η Σφίγγα. Η ελληνική σφίγγα, υπήρξε νομισματικό θέμα των Εννέα Οδών. Η Σφίγγα λοιπόν φαίνεται να είχε ιδιαίτερη σημασία για τους κατοίκους της Αμφίπολης, αφού και όταν ακόμα άλλαξαν θεματολογία στα νομίσματά τους, η σφίγγα παρέμεινε πάνω σ' αυτά, πλέον σαν σύμβολο. Το 530 π.Χ., περίπου μέσα σ' έναν οργασμό νομισματοκοπίας στο Παγγαίο, οι κάτοικοι των Εννέα Οδών επιλέγουν την σφίγγα και την αγελάδα μόνη της ή με το μοσχαράκι της, σαν θέματα για τα νομίσματά τους. Οι αποτυπώσεις στα νομίσματά τους ομολογούσαν τη θεότητα που λάτρευαν, ως οπαδούς του Διόνυσου, αλλά και την ασχολία τους που ήταν κυρίως η κτηνοτροφία. Όπως φαίνεται πολύ αργότερα, οι Αμφιπολίτες, δεν ξεχνούν τις ρίζες τους και εξακολουθούν να χρησιμοποιούν τη σφίγγα σαν σύμβολο, όμως η κύρια απόδειξη για την ταυτοποίηση των Εννέα Οδών με τη σφίγγα, έρχεται από την αποκωδικοποίηση των οπισθοτύπων. Στην πρώτη πλευρά των ασημένιων νομισμάτων, που έχουν βρεθεί και χρονολογούνται από 520 π.Χ. μέχρι και το 470 π.Χ. φαίνεται η Σφίγγα, ενώ το οπισθότυπό της, η πίσω πλευρά του νομίσματος, φανερώνει τον τόπο κοπής του νομίσματος- στην προκειμένη περίπτωση τις Εννέα Οδούς. Με θέμα τη Σφίγγα καλύφθηκαν πέντε νομισματικές υποδιαιρέσεις, ενώ άλλες πέντε καλύφθηκαν με την αγελάδα. Πρέπει να σημειωθεί ότι τα νομίσματα με τη Σφίγγα δεν ήταν άγνωστα, αλλά λόγω αδυναμίας ταυτοποίησης, χαρακτηρίζονται έως σήμερα ανεξακρίβωτα Θρακο-μακεδονικά. Από το 520 π.Χ., που έχουμε τη νομισματική απόδειξη των Εννέα Οδών, έως και το 357 π.Χ., που κόβονταν τα Αμφιπολίτικα νομίσματα, η Σφίγγα είχε παρουσία στην Αμφίπολη. Το μοναδικό διάστημα που απουσίασε νομισματικά, ήταν η περίοδος κατάληψής της από τους Αθηναίους (438 - 422 π.Χ.). Το 438 π.Χ., που ο Άγνων ο οικιστής ίδρυσε την Αμφίπολη στη θέση των Εννέα Οδών, ο χρυσούς αιών στην Αθήνα, ήταν στο αποκορύφωμά του. Έως τότε, το μισό Παγγαίο, από τα μεταλλεία που αφαίρεσαν το 464 π.Χ. από τους Θασίτες, δούλευε για τους Αθηναίους. Μετά την ίδρυση της Αμφίπολης, όλο το Παγγαίο ήταν δικό τους. Το χρήμα έρεε άφθονο και ένας από τους διαχειριστές αυτού στο Παγγαίο, ήταν ο Άγνωνας. Ο Άγνωνας είναι μια πολύ λίγο γνωστή ιστορική προσωπικότητα, που με την ενέργειά του να ιδρύσει πόλη με το όνομά του 'Αγνώνεια', πολύ κοντά στην Αμφίπολη, έδειξε τουλάχιστον μια τάση επίδειξης, που εκδηλώθηκε μέσα από οικοδομική δραστηριότητα. Ο Θουκυδίδης κάνει αναφορά για 'Αγνώνεια οικοδομήματα', που μετά την απελευθέρωσή τους το 422π.Χ., οι Αμφιπολίτες καταστρέφουν με μανία. Μετά το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου, το 404 π.Χ., η Αμφίπολη θα γνωρίσει μεγάλη οικονομική ακμή. Στα τετράδραχμα, που θα εκδώσουν οι Αμφιπολίτες, χρησιμοποίησαν σύμβολα, τα οποία γι' αυτούς είχαν σημασία. Μέσα σε αυτά υπήρχε η Σφίγγα, που παρέπεμπε στις Εννέα Οδούς, υπήρχε και ο τρίποδας που παρέπεμπε στο μαντείο του Διονύσου, το σταφύλι, το στάχυ, η μέλισσα κ.ά.".

Όπως υποστηρίζει ο νομισματολόγος Αστέριος Τσίντσιφος, "οριστικά οι εμφανίσεις της Σφίγγας στα νομίσματα θα σταματήσουν με τη μακεδονοποίηση της Αμφίπολης το 357 π.Χ.. Αυτό προκύπτει από τις δεκάδες αμφιπολίτικες κοπές νομισμάτων του Μεγάλου Αλέξανδρου αργότερα, στις οποίες ούτε μία έχει σαν σύμβολο τη Σφίγγα. Αντίθετα, τα περισσότερα από τα άλλα σύμβολα των Αμφιπολιτών (δάδα, τρίποδας, μέλισσα, δελφίνι κ.ά.), μεταφέρθηκαν στα τετράδραχμα του Αλέξανδρου".

Σύμφωνα πάντως με τον ίδιο, μερικά από τα αρχαία ασημένια νομίσματα, που απεικόνιζαν τη Σφίγγα και έφεραν την ταυτοποίηση των Εννέα Οδών πουλήθηκαν σε μεγάλους οίκους δημοπρασιών της Ευρώπης, με πώληση του ανεξακρίβωτου τετράδραχμου ασημένιου νομίσματος, βάρους 14,40 γραμμαρίων, να πωλείται στη Γερμανία στον οίκο δημοπρασιών Lanz του Μονάχου, στις 28 Νοεμβρίου του 2005, έναντι 3600 ευρώ και του ανεξακρίβωτου τετράδραχμου ασημένιου νομίσματος, βάρους 12,90 γραμμαρίων, να πωλείται στις 22 Σεπτεμβρίου του 2011, στο Μόναχο, στον οίκο δημοπρασιών Hirsch, έναντι 4000 ευρώ.

Την ίδια ώρα, όπως λέει ο νομισματολόγος Αστέριος Τσίντσιφος, εξακριβωμένα ασημένια αμφιπολίτικα τετράδραχμα νομίσματα που χρονολογούνται από το 390 π.Χ μέχρι το 360 π.Χ., όπου συναντάμε τις τελευταίες εμφανίσεις της Σφίγγας σαν σύμβολο, σε μικρογραφία δίπλα στο Απόλλωνα, πουλήθηκαν: το ένα 14,40 γραμμαρίων, στον οίκο δημοπρασιών Leu της Ζυρίχης, στις 16 Μαΐου του 2001 έναντι 390.000 ελβετικών φράγκων, ενώ το δεύτερο εξακριβωμένο τετράδραχμο 14,43 γραμμαρίων δημοπρατήθηκε στις 4 Ιανουαρίου του 2011, στη Νέα Υόρκη, στον οίκο δημοπρασιών CNG, στην τιμή των 700.000 δολαρίων.

Το ενδιαφέρον του κόσμου πάντως για τον τάφο της Αμφίπολης δεν λέει να μειωθεί. Τουρίστες από διάφορες περιοχές συρρέουν στη Μεσολακκιά και, διασχίζοντας έναν τραχύ χωματόδρομο, προσπαθούν να πλησιάσουν στο λόφο Καστά προκειμένου να δουν κάτι. Κι επειδή έχει αποκλειστεί από αστυνομικές δυνάμεις ο χώρος της ανασκαφής, αυτό που βλέπουν είναι ένα μικρό τμήμα του μεγάλου Περιβόλου.


Πηγή: Ν. Κοντράρου-Ρασσιά, Ελευθεροτυπία, iefimerida

Δεν υπάρχουν σχόλια