Ο Δημήτρης Λαζαρίδης δίπλα στην ξύλινη γέφυρα της Αμφίπολης, που χρονολογείται στον 5ο αι. π.Χ. Η διαδρομή δύο σπουδαίων αρχαιολόγων...
 |
| Ο Δημήτρης Λαζαρίδης δίπλα στην ξύλινη γέφυρα της Αμφίπολης, που χρονολογείται στον 5ο αι. π.Χ. |
Η διαδρομή δύο σπουδαίων αρχαιολόγων που συναντήθηκαν τα ταραγμένα χρόνια της δικτατορίας του Μεταξά στα έδρανα της Φιλοσοφικής Σχολής, μοιράστηκαν κοινές ιδεολογίες και επέλεξαν την ίδια επιστήμη.
Η συγκλονιστική εν εξελίξει αποκάλυψη του εντυπωσιακού τάφου στον λόφο Καστά της Αμφίπολης ανασύρει από τη μνήμη ανάλογες στιγμές από τη συγκλονιστική, επίσης, αποκάλυψη των βασιλικών τάφων στη Μεγάλη Τούμπα της Βεργίνας και οδηγεί, σχεδόν αναπόφευκτα , στις συγκυρίες και στους ανθρώπους που κρύβονται πίσω τους: Τον Δημήτρη Λαζαρίδη που εγκαινίασε την ανασκαφή στον λόφο που - όπως πρόσφατα αποδείχτηκε - επέστεφε το Λιοντάρι της Αμφίπολης, και τον Μανόλη Ανδρόνικο που έφερε στο φως τους ασύλητους μακεδονικούς τάφους του Φιλίππου και «του Πρίγκιπα».
Σχεδόν συνομήλικοι, οι δύο αρχαιολόγοι συναντήθηκαν τα ταραγμένα χρόνια της δικτατορίας του Μεταξά στα έδρανα της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, μοιράστηκαν κοινές ιδεολογίες, είχαν τους ίδιους εμπνευσμένους δασκάλους και επέλεξαν την ίδια επιστήμη για την υπόλοιπη ζωή τους: ο πρώτος ως Έφορος Αρχαιοτήτων στην περιοχή της Καβάλας, από το 1945 μέχρι το τέλος, το 1985. Ο δεύτερος ως Επιμελητής Αρχαιοτήτων στην περιοχή της Βέροιας από το 1949 μέχρι το 1963, οπότε επέλεξε την ακαδημαϊκή καριέρα και επανένταξε τη Βεργίνα στην αρχαιολογική έρευνα του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης που ξεκίνησε το 1938 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
Το 1964 ο Λαζαρίδης εγκαινίασε την ανασκαφή του τύμβου στην Αμφίπολη και εντόπισε στην κορυφή του τη μεγάλη θεμελίωση που σήμερα ξέρουμε πια πως δεχόταν το Λιοντάρι της Αμφίπολης. Ένα χρόνο αργότερα έφερε στο φως κατεστραμμένο κομμάτι του εντυπωσιακού μαρμάρινου ταφικού περιβόλου που οριοθετεί τη βάση του, επισημαίνοντας πως «η έρευνα του τύμβου, παρ' όλας τας δυσχερείας της ανασκαφής, θα πρέπει να συνεχισθεί και εις το μέλλον, μέχρι της ανευρέσεως του καλυπτόμενου υπ' αυτού επιτάφιου μνημείου». Δεν επέστρεψε ποτέ, για λόγους που ίσως σχετίζονται με τα πενιχρά κονδύλια, τις τότε αγκυλώσεις της αρχαιολογικής υπηρεσίας, τις τεράστιες τεχνικές δυσκολίες που απαιτούσε η ανασκαφή του. Επέλεξε να ερευνήσει το νεκροταφείο και την πόλη της αρχαίας Αμφίπολης. Συνεργάτης του δήλωσε πρόσφατα ότι μια από τις τελευταίες τομές του στην πλαγιά του τύμβου, απείχε μόλις λίγα μέτρα από την τομή που έφερε στο φως το εντυπωσιακό ταφικό μνημείο που αποκαλύπτεται στην πλαγιά του λόφου, από την Κατερίνα Περιστέρη.
 |
| Ο Μανόλης Ανδρόνικος σε μια μικρή ανάπαυλα από τις ανασκαφές στους βασιλικούς τάφους στη Βεργίνα |
Ο Μανόλης Ανδρόνικος είχε κιόλας διαπιστώσει με τρεις απόπειρες το 1951, το 1962 και το 1963 πως ο τεράστιος τύμβος στην ανατολική άκρη της Βεργίνας ήταν τεχνητός και κάλυπτε έναν, τουλάχιστον, τάφο. Μετά από μια διακοπή 13 χρόνων, επέστρεψε σ' αυτόν απερίσπαστος, έχοντας ολοκληρώσει την πανεπιστημιακή ανασκαφή στο ανάκτορο της Βεργίνας, ελεύθερος να αφοσιωθεί στο φιλόδοξο νεανικό του όνειρο και να αποκρυπτογραφήσει το μυστικό της Μεγάλης Τούμπας. Το ξετύλιξε, με την ανασκαφή του 1976, όταν οι σπασμένες επιτύμβιες στήλες στην επίχωση του τύμβου τον οδήγησαν στο να αποδεχτεί την ταύτιση από τον άγγλο ιστορικό Nicholas Hammond του αρχαιολογικού χώρου της Βεργίνας με τις Αιγές, την παλιά πρωτεύουσα και βασιλική νεκρόπολη των Τημενιδών και να υποθέσει ως πολύ πιθανή την ανεύρεση βασιλικών τάφων κάτω από την επίχωση του τύμβου.
Τον Νοέμβριο του 1977, μετά από μια μακρά ανασκαφική περίοδο, που έγινε δυνατή χάρη στα κονδύλια από τον προϋπολογισμό του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου, ο Μανόλης Ανδρόνικος παρουσίασε στο κατάμεστο αμφιθέατρο του Παλαιού Κτιρίου της Φιλοσοφικής Σχολής το μεγάλο εύρημα: τρεις τάφους, ανάμεσά τους δύο ασύλητους μακεδονικούς, που άλλαξαν την πορεία της ελληνικής αρχαιολογίας και έστρεψαν το ενδιαφέρον και τη στήριξη της πολιτείας στα αποτελέσματά της.
Την ίδια χρονιά ο Λαζαρίδης έφερνε στο φως την ξύλινη γέφυρα της Αμφίπολης που ένωνε τις όχθες του πλωτού, στα χρόνια του Θουκυδίδη, Στρυμόνα, επαληθεύοντας την περιγραφή του ιστορικού, ως αυτόπτη μάρτυρα. Το εύρημα, αν και σημαντικό, επισκιάστηκε, όπως ήταν φυσικό, όχι μόνον από τον χρυσό των βασιλικών τάφων της Βεργίνας, αλλά και από την πολλαπλή αρχαιολογική και ιστορική σημασία των βασιλικών τάφων της Βεργίνας. Για μερικούς και για την εθνική του διάσταση, στην αξιοποίηση της οποίας, ωστόσο, ο Μανόλης Ανδρόνικος δεν μετείχε παρά μόνον με την επιστημοσύνη του.
Από εκεί και ύστερα, οι παράλληλοι βίοι τους απέκλιναν: ο Λαζαρίδης ασχολήθηκε μέχρι το τέλος με την αξιοποίηση της Αμφίπολης. Η τοπική κοινωνία τον αντάμειψε με την αγάπη και τον σεβασμό της και η πολιτεία τον τίμησε για τη γνώση και τη δημοκρατική του διάσταση.
Ο Ανδρόνικος, αντίθετα, βρέθηκε αντιμέτωπος με τη διαχείριση ενός πολύπλευρου και πολυσήμαντου ευρήματος, που έκανε τον γύρο του κόσμου, φρόντισε για την προστασία και την ανάδειξή του, συνέγειρε το ευρύ κοινό, τάραξε την πρότερη αδιαφορία της πολιτείας για τα αρχαία της, ζώντας τα τελευταία χρόνια της ζωής του στη μοναξιά μιας κορυφής που δεν την επιδίωξε, αλλά την οποία διαχειρίστηκε με μέτρο, ακαδημαϊκό ήθος και επιστημονική σεμνότητα και πεθαίνοντας με δόξα και τιμή, αναγνωρισμένος από την πολιτεία, το κοινό και τους αντιπάλους του.
Όσοι είχαμε την τύχη να δουλέψουμε με τον Μανόλη Ανδρόνικο εκείνα τα χρόνια, απολαύσαμε το μεγαλειώδες εύρημα, προικιστήκαμε με μια μεγάλη, πολυδιάστατη εμπειρία, ασφαλείς, ωστόσο, κάτω από την ομπρέλα της παρουσίας του, με όλες τις ευθύνες να βαρύνουν τον ίδιο.
Σήμερα, η Κατερίνα Περιστέρη, συνεργάτις κάποτε του Δημήτρη Λαζαρίδη, βρίσκεται στη θέση του Μανόλη Ανδρόνικου, εξοπλισμένη βεβαίως με την εξελιγμένη τεχνολογία και αντιμέτωπη με μεγάλα τεχνικά ζητήματα και τις προσδοκίες των μη ειδικών για το όντως μεγάλο εύρημα.
Όπως και εμείς, θα πρέπει να ευλογεί την τύχη που την έδεσε με ένα τέτοιο μεγάλο εύρημα. Από τα μετερίζια της Βεργίνας της ευχόμαστε να επιτελέσει το δύσκολο έργο της με επιτυχία και αποτελεσματικότητα.
* Η κυρία Χρυσούλα Σαάτσογλου-Παλιαδέλη είναι καθηγήτρια Αρχαιολογίας στο ΑΠΘ, διευθύντρια της πανεπιστημιακής ανασκαφής στη Βεργίνα.
Πηγή: Χρυσούλα Σαάτσογλου-Παλιαδέλη, Το Βήμα
Δεν υπάρχουν σχόλια