Οι γκραφιτάδες του Μεσαίωνα ήταν πιστοί Χριστιανοί

Ξόρκια, κατάρες και σημάδια μαγισσών αποτυπώνονται στα παραμελημένα από την ιστορία μεσαιωνικά γκράφιτι.

Όταν σκεπτόμαστε τον διάκοσμο των μεσαιωνικών εκκλησιών, πάντα φέρνουμε στον νου εκλεπτυσμένα στοιχεία όπως βιτρώ, ξυλόγλυπτα καθίσματα και τέμπλα ιδιαίτερης δεξιοτεχνίας και μνημεία για ήρωες και βασιλείς. Ωστόσο, σκαλισμένα στους τοίχους των κτηρίων, στις σκοτεινές γωνιές και κάτω από τον σοβά των τοίχων υπάρχουν λιγότερο ορατά σημάδια που έχουν αφήσει τα μεσαία και κατώτερα κοινωνικά στρώματα και που σήμερα τα αποκαλούμε γκράφιτι. Στην Αγγλία η Εταιρεία για την Μελέτη των Μεσαιωνικών Γκράφιτι του Νόρφολκ (Norfolk Medieval Graffiti Survey) με επικεφαλής τον ιστορικό και αρχαιολόγο Matt Champion ασχολείται από το 2010 με την ανακάλυψη και παρουσίαση στο ευρύ κοινό αυτών των παραγνωρισμένων διακοσμητικών στοιχείων.

Στο βιβλίο Medieval Graffiti: The Lost Voices of England's Churches, το οποίο εκδόθηκε πρόσφατα, ο Champion αναφέρει ότι "οι μεσαιωνικές εκκλησίες ήταν πολύ περισσότερο διαδραστικοί χώροι απ' ότι πιστεύαμε μέχρι πρόσφατα". Ενώ λοιπόν η συνήθης οπτική είναι ότι ένα ένα γκράφιτι είναι βανδαλισμός και ιερόσυλη πράξη, στην πραγματικότητα αποτελούσε πράξη έκφρασης της πίστης και της αφοσίωσης του ατόμου. Σπάνιες είναι οι περιπτώσεις όπου τα σημάδια και τα μηνύματα έχουν σβηστεί ή καλυφθεί από άλλα μέλη της ενορίας, γεγονός που αποδεικνύει ότι επρόκειτο για κάτι σεβαστό και αποδεκτό. Το ενδιαφέρον είναι ότι πολλά από τα ίχνη των γκράφιτι που έχει ανακαλύψει η ομάδα του Champion αφορούν ξόρκια, μαγικά και άλλες σαφώς παγανιστικές πρακτικές που ωστόσο συχνά συνδέονται με την Χριστιανοσύνη.

Σχέδια μοτίβου λουλουδιού σχεδιασμένα με διαβήτη από μεσαιωνικές εκκλησίες της Αγγλίας.

Αυτό ήταν πριν την Θρησκευτική Μεταρρύθμιση και την έλευση του Προτεσταντισμού, οπότε και πολλές από τις χρωματιστές τοιχογραφίες των εκκλησιών καλύφθηκαν από σοβά και τα γκράφιτι χάθηκαν. Κάποια από τα πιο συχνά παραδείγματα ανάμεσα στα χιλιάδες που ανακάλυψαν ο Champion και οι συνεργάτες του είναι τελετουργικά σημάδια προστασίας ή αλλιώς "σημάδια μαγισσών", δηλαδή ξόρκια. Αυτά τα σχεδίαζαν άνθρωποι που έκαναν επίκληση για προστασία, μια πράξη συναφή με την προσευχή, και συχνά έμοιαζαν με πεντάλφα (ένα αστέρι με πέντε κορυφές) ή ένα "VV." Ο Champion εξηγεί ότι τα σύμβολα αυτά αντιπροσωπεύουν λαϊκές παραδόσεις που ήταν βαθιά ριζωμένες στο σύνολο της μεσαιωνικής κοινωνίας, επρόκειτο για μια άλλη πτυχή της θρησκευτικής πίστης η οποία μέσα στο συγκεκριμένο πλαίσιο ήταν εξίσου σημαντική για την καθημερινή ζωή των απλών ανθρώπων την εποχή εκείνη, όσο και το επόμενο γεύμα τους, η επόμενη σοδειά και ο επόμενος χρόνος.

Μεσαιωνικός δαίμονας με φραγγέλιο στην εκκλησία St Mary
στο Μπίτσαμγουελ, Νόρφολκ.

Πιθανά αλληγορικό πουλί και δέντρο στην εκκλησία του St Andrew,
Φίλντ Ντόλινγκ, Νόρφολκ.

Η μαγεία αποτελούσε συχνή πρακτική των πιστών Χριστιανών, όχι όπως την φανταζόμαστε σήμερα. Η μετουσίωση του οίνου σε αίμα Χριστού κατά το μυστήριο της Θείας Κοινωνίας ήταν κάτι που οι λαϊκοί άνθρωποι τότε φαντάζονταν ως κάτι κυριολεκτικό και όχι μεταφορικό, οπότε και το να σκαλίσουν ένα σύμβολο στον ιερό χώρο της εκκλησίας για να τους προστατεύσει ήταν κάτι απολύτως λογικό που θα προσέφερε ένα απτό αποτέλεσμα. Ο Champion σημειώνει ότι η μελέτη του για τα μεσαιωνικά γκράφιτι δεν είναι η πρώτη, απλά στο παρελθόν αντίστοιχες μελέτες επικεντρώνονταν σε μία συγκεκριμένη εκκλησία και όχι σε μια ευρύτερη περιοχή. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες η ανακάλυψη σκαλισμένων στοιχείων όπως η πεντάλφα σε μεσαιωνικές εκκλησίες είχε προκαλέσει αναταραχή στις τοπικές εκκλησιαστικές αρχές που θεωρούσαν ότι επρόκειτο για ιερόσυλες πρακτικές που λάμβαναν χώρα στα κτήρια. Σύμφωνα με τον Champion "το γεγονός ότι τέτοια ευρήματα συχνά αποδίδονται σε σύγχρονους Παγανιστές, λάτρεις του διαβόλου ή απλά φαρσέρ, αποδεικνύει πόσο μακρυά βρισκόμαστε πνευματικά από τις καθημερινές πρακτικές των πιστών στον μεσαίωνα."

Προσευχή ή λογοπαίγνιο; Το όνομα 'Martyn', ένας σταυρός και μια καρδιά θα μπορούσε να είναι μια μεσαιωνική προσευχή ή ακόμα και το ρέμπους του ονόματος Martyn Crossheart. All Saints, Λίτσαμ, Νόρφολκ.

Εκτός από ξόρκια για προστασία βρίσκουμε και απεικονίσεις πλοίων, καρικατούρες, ανεμόμυλους, υπογραφές μαστόρων και άλλα σουβενίρ της καθημερινής ζωής. Τον περασμένο Φεβρουάριο σε μια εκκλησία στο Cambridgeshire αποκαλύφθηκε μια επιμνημόσυνη αναφορά στις τρεις αδελφές μιας οικογένειας δουλοπάροικων που χάθηκαν στην επιδημία πανώλης του 1515, μια ιστορία που δεν έχει καταγραφεί πουθενά αλλού πέρα από τον τοίχο της εκκλησίας στην ενορία της οποίας ανήκε η οικογένεια.

Ο Champion αναγνωρίζει ότι το έργο του έχει επικεντρωθεί στην ανατολική και νότιο Αγγλία αλλά όπως λέει και ο ίδιος υπάρχουν κι αλλού μεσαιωνικά γκράφιτι και περιμένουν την σειρά τους για να ανακαλυφθούν έπειτα από αιώνες στην σκιά των λαμπρών εκκλησιαστικών διακοσμητικών στοιχείων.

Πηγή: LiFO