Το Ισλαχανέ, ένα βιομηχανικού τύπου κτίριο, δεν περνάει πλέον απαρατήρητο. Μια ξεχασμένη σελίδα από το παλίμψηστο βιβλίο του ιστορικού...
Το Ισλαχανέ, ένα βιομηχανικού τύπου κτίριο, δεν περνάει πλέον απαρατήρητο. |
Μια ξεχασμένη σελίδα από το παλίμψηστο βιβλίο του ιστορικού κέντρου ανοίγει αύριο η Θεσσαλονίκη.
Το νέο της αφήγημα είναι το Ισλαχανέ –ένα κτιριακό συγκρότημα με συνεχείς χρήσεις από τα τέλη του 19ου αιώνα έως τις μέρες μας– που μπαίνει στον πολεοδομικό, τουριστικό και πολιτιστικό χάρτη της σύγχρονης πόλης. Το ανέσυρε από τη λήθη η Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Κεντρικής Μακεδονίας (πρώην 4η Εφορεία) που φρόντισε για την αποκατάσταση και την «επανάχρησή» του, ξαναέγραψε την ιστορία του και το παραδίδει στη μνήμη για να αφηγείται στις επόμενες γενιές τη διαδρομή του μέσα από όλες τις πτυχές, αρχιτεκτονικές, κοινωνικές οικονομικές.
Ιδρύθηκε μεταξύ 1874-1876 για να στεγάσει μια από τις πρώτες τεχνικές και επαγγελματικές σχολές για ορφανά παιδιά στον ελλαδικό χώρο. Ωστόσο, η συνεχής παρουσία του, η ποικιλία των χρήσεων, οι διαδοχικές αλλαγές στο ιδιοκτησιακό καθεστώς, η μετατροπή του από οθωμανική τεχνική σχολή ορφανών σε κατάλυμα προσφύγων, σε δημόσιο ελληνικό εκπαιδευτήριο και σε ιδιωτικό εργοστάσιο, συνθέτουν μια γοητευτική ιστορία.
Διασώθηκε παρά τις διαδοχικές αλλαγές στην περιοχή και τη μανία των κατεδαφίσεων και, πριν από ένα χρόνο, ξεμύτισε ανακαινισμένο πίσω από τον λίθινο τοίχο στον στενό δρόμο Ελένης Ζωγράφου – τον οδικό «λαιμό» που ενώνει την κάτω με την Άνω Πόλη. Το Ισλαχανέ δεν περνάει πλέον απαρατήρητο. Είναι ένα βιομηχανικού τύπου κτίριο με μεγάλα παράθυρα, αίθριο, με εμφανή την καμινάδα του και κάποια στοιχεία από τον βιομηχανικό του εξοπλισμό χωροθετημένο ανάμεσα σε σπουδαία μνημειακά κατάλοιπα της πολυπολιτισμικής Θεσσαλονίκης: τα κοιμητήρια Ευαγγελίστριας, Διαμαρτυρομένων και της Αρμενικής Κοινότητας, τα νοσοκομεία «Αγιος Δημήτριος» και «Γ. Γεννηματάς», τους Κήπους του Πασά, το σπίτι-μουσείο του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ.
Γνωστό στους νεότερους ως Μηχανουργείο Αξυλιθιώτη, το Ισλαχανέ (από την αραβική λέξη Islah που παραπέμπει στην επαγγελματική αποκατάσταση και όχι στη σωφρονιστική) ή Σχολή Τεχνών και Επαγγελμάτων «Χαμιδιέ», έχει βαθύτερες ρίζες. Ξεκινούν στα τελευταία χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας όταν, στο πλαίσιο των εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων και σε μια Θεσσαλονίκη που απαιτούσε εξειδικευμένα εργατικά χέρια για τα αναπτυξιακά της έργα (σιδηρόδρομος, φωταέριο, ύδρευση κ.λπ.) ιδρύεται ένα τριώροφο συγκρότημα για να στεγάσει και να εκπαιδεύσει σε ένα τεχνικό επάγγελμα ορφανά και άπορα παιδιά. Στην εκτενή τους έρευνα οι αρχιτέκτονες μηχανικοί Σοφία Χριστοφορίδου, Ευαγγελία Μεσοχωρίτη, Αναστασία Βαλαβανίδου και η εθνολόγος λαογράφος Αρετή Κονδυλίδου της ΕΝΜΚΜ αναφέρουν ότι στο επιβλητικό, μακρόστενο κτίριο φιλοξενούνται όλες οι λειτουργιές του (κοιτώνες, αίθουσες διδασκαλίας, ξυλουργεία, σιδηρουργεία, μηχανουργεία, βοηθητικοί χώροι). Το εκπαιδευτικό ίδρυμα γίνεται σημείο αναφοράς, η γειτονιά, τα δημόσια κτίρια που το περιβάλλουν (τζαμί, χαμάμ), η οδός Αγίου Δημητρίου ακόμη και η γειτονική Νέα Χρυσή Πύλη μετονομάζονται σε Ισλαχανέ.
Μετά την απελευθέρωση (1912) το συγκρότημα περιήλθε στην κυριότητα της Κτηματικής Εταιρείας του Δημοσίου, στέγασε προσφυγικές ελληνικές οικογένειες, το παράρτημα του Β΄ Γυμνασίου για τα προσφυγόπουλα της περιοχής (μαθητές του ήταν ο λογοτέχνης Γιώργος Ιωάννου και ο συγγραφέας Ηλίας Πετρόπουλος) κι αργότερα ιδιωτικές επιχειρήσεις με μακροβιότερη αυτή του Μηχανουργείου Αξυλιθιώτη – ένα κεφάλαιο της βιομηχανικής ιστορίας της Θεσσαλονίκης από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι τη δεκαετία του 1990.
Το κεντρικό τριώροφο κτίριο του Ισλαχανέ κατεδαφίστηκε για τη διάνοιξη της οδού Ολυμπιάδος το 1981. Η ταυτότητα της γειτονιάς είχε ήδη αλλοιωθεί. Το 2003 παραχωρήθηκε στην 4η Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων. Το κτίριο, μαζί με τον εξοπλισμό του, χαρακτηρίστηκε διατηρητέο το 1992 ως «αξιόλογο δείγμα της νεοελληνικής βιομηχανικής κληρονομιάς με συνεχή λειτουργία από το 1915 έως σήμερα». Αποκαταστάθηκε πλήρως μέσα σε τέσσερα χρόνια με χρηματοδότηση του επιχειρησιακού προγράμματος Μακεδονίας - Θράκης (ΕΣΠΑ 2006-2013) και σύντομα θα ανοίξει για το κοινό ως χώρος πολιτισμού. Από το συγκρότημα σώζεται μόνο το τρίτο, εκτός των τεχνών, κτίριο, δηλαδή τα εργαστήρια της σχολής. Αποτελεί όμως, μαζί με τον εξοπλισμό του, μάρτυρα μιας εποχής, ενός τόπου που μας προσκαλεί να τον ανακαλύψουμε.
Το Ισλαχανέ ανοίγει αύριο στο πλαίσιο του Open House. Η ξενάγηση θα γίνει μόνο σε μαθητές τριών σχολείων.
Πηγή: Γ. Μυρτσιώτη, Καθημερινή
Δεν υπάρχουν σχόλια