Ελευσίνα, μια μικρογραφία της Ευρώπης

Μια ιερή πόλη της αρχαιότητας και το πρώτο βιομηχανικό κέντρο της Ελλάδας, η Ελευσίνα, πήρε το χρίσμα της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευ...

Μια ιερή πόλη της αρχαιότητας και το πρώτο βιομηχανικό κέντρο της Ελλάδας, η Ελευσίνα, πήρε το χρίσμα της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης για το 2021, ποντάροντας στο μέλλον της και όχι στο παρελθόν της. Στον εξαιρετικό φάκελο της υποψηφιότητάς της παρουσιάστηκε ως μια μικρογραφία της Ευρώπης, ένα πεδίο όπου μπορούν να μελετηθούν και να λυθούν όλα τα κρίσιμα θέματα της Γηραιάς Ηπείρου.

H Ελευσίνα είχε πάντα τους δικούς της σύγχρονους μύστες: καλλιτέχνες, αρχιτέκτονες, φωτογράφοι, δημοσιογράφοι, φιλότεχνοι συσπειρώνονταν γύρω από τα φουγάρα και τον αρχαιολογικό της χώρο όλα αυτά τα χρόνια. 

Αφορμή μπορεί να ήταν μια έκθεση στο Ελαιουργείο, μια παράσταση στα Αισχύλεια, μια βόλτα στις παλιές βιομηχανικές μονάδες, μια εξόρμηση εκτός των αθηναϊκών τειχών, όμως η ουσία ήταν κάτι βαθύτερο.

Η Ελευσίνα ήταν κάτι σαν κοινό μυστικό σε μυημένους, σε cognoscenti, σε μια κοινότητα ανθρώπων που ήξεραν ότι περπατούσαν σε παλίμψηστο. Με την ανακοίνωση της χαρμόσυνης αναγγελίας για τη στέψη της ως Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης το έτος 2021, έφθασε η ώρα να ανακαλύψουν τις χάρες της και όσοι δεν τις υποψιάζονταν.

Ο εξαιρετικός φάκελος για την υποψηφιότητά της, όμως, δεν αναφερόταν μόνο στην ένδοξη και πανταχού παρούσα ιστορία της, είτε είναι τα αρχαία σπαράγματα είτε η βιομηχανική της προίκα, αλλά στη δυναμική της. Η Ελευσίνα είναι δυνητικά μικρογραφία της Ευρώπης. Μια πόλη βαρύνουσα μέσα στον ιστορικό χρόνο, που δέχθηκε τον πρόσφυγα και τον ξένο (από τη θεά Δήμητρα μέχρι τους Μικρασιάτες και τους μετανάστες), που συνέθεσε νέα ταυτότητα φέροντας στους ώμους την παλιά, που θέλει να κοιτάζει μπροστά.

«Δεν ήταν καθόλου τυχαίος ο τίτλος του φακέλου, που ήταν Eu-phoria», λέει στην «Κ» η καλλιτεχνική διευθύντρια Κέλλυ Διαπούλη. «Η πόλη μας είναι ένα “εργαστήριο” για την Ευρώπη του σήμερα, ένα πεδίο μελέτης για το πώς μπορεί να ανασυντάξει τις δυνάμεις της. Αλλωστε, οι κάτοικοι της Ελευσίνας, με καταγωγή από πολλά και διαφορετικά μέρη της Ελλάδος, που ήρθαν εδώ ως εργατικό δυναμικό, αλλά και οι ξένοι, συνδέονται μεταξύ τους με δεσμούς παρόντος και μέλλοντος, όχι παρελθόντος».

«Ανάμεσα στην υποψήφια τριάδα με τη Ρόδο και την Καλαμάτα, κέρδισε η Ελευσίνα, η πόλη που είχε περισσότερη ανάγκη», λέει η αρχαιολόγος Πόλη Παπαγγελή. «Η ανάδειξή μας σε πολιτιστική πρωτεύουσα έρχεται σε μια κρίσιμη στιγμή και μπορεί να απελευθερώσει όλες τις δημιουργικές δυνάμεις. Ο πολιτισμός είχε και έχει δεσπόζουσα θέση όχι μόνο στον προϋπολογισμό του δήμου αλλά και στη συνείδηση των κατοίκων. Παράλληλα, δημιουργήθηκε όλα αυτά τα χρόνια ένα δίκτυο επικοινωνίας και συνεργασίας με πολλούς φορείς από όλη την Ευρώπη που μας υποστήριξαν». Μία από τις πρώτες ενέργειες μετά την ανακοίνωση είναι να πραγματοποιηθούν οργανωμένες ξεναγήσεις, όπως μας πληροφορεί η ομάδα της διεκδίκησης.

Είκοσι χιλιόμετρα χωρίζουν την Ελευσίνα από την καρδιά της Αθήνας. Την ίδια διαδρομή κάλυπταν πεζή, μέσω της Ιεράς Οδού, όσοι ήθελαν να πάρουν μέρος στα Ελευσίνια Μυστήρια, που τελούνταν στο σημαντικότερο θρησκευτικό κέντρο του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Πάνω στα σπουδαία αυτά χνάρια πάτησαν αργότερα οι ξένοι περιηγητές, τα μέλη της βρετανικής αρχαιόφιλης εταιρείας «Society of Dilettanti» και οι ρομαντικοί αρχαιολόγοι, που αναζητούσαν τα ερείπια, μιας από τις πέντε ιερές πόλεις της αρχαιότητας. Η Ελευσίνα μαζί με την Αθήνα, τη Δήλο, την Ολυμπία και τους Δελφούς είχαν φήμη οικουμενική. Και η σύγχρονή της ιστορία είναι συνυφασμένη, με ένα από τα πρώτα και πιο καλά οργανωμένα βιομηχανικά μορφώματα του νέου ελληνικού κράτους.

Ο αρχαιολογικός χώρος, η θέα της θάλασσας με τους γερανούς, τα κουφάρια των παλαιών βιομηχανικών μονάδων, η προκυμαία, τα καταλύματα που μένουν σήμερα οι ξένοι μετανάστες συνθέτουν μια ιστορία που ξαναγράφεται διαρκώς και διδάσκει την τέχνη του βίου, με ανατροπές, συνθηκολογήσεις αλλά και αξιοπρέπεια. Αυτήν ακριβώς την αίσθηση αποτύπωσε και η «Αγέλαστος Πέτρα» για τους πρόσφυγες, τους νησιώτες και τους στεριανούς που ήρθαν από όλη την Ελλάδα στην εργατούπολη, αναζητώντας μεροκάματο. Ρίζωσαν και τώρα αισθάνονται γέννημα-θρέμμα Ελευσίνιοι παρελαύνοντας στις εθνικές εορτές με τις τοπικές φορεσιές της παλιάς τους πατρίδας, από την Κρήτη ώς τη Μακεδονία. Μια μικρή επίσκεψη αρκεί για να καταλάβει κανείς ότι η Ελευσίνα βγαίνει από τη λέξη «έλευσις»...

Πηγή: Μ. Πουρναρά, Καθημερινή