Kορίτσια σμιλεμένα σε μάρμαρο

Στις περίφημες αρχαϊκές Κόρες με τις περίτεχνες κομμώσεις και τα εξαιρετικά κοσμήματα είναι αφιερωμένη νέα έκδοση που αποκαλύπτει όλα τα ...

Στις περίφημες αρχαϊκές Κόρες με τις περίτεχνες κομμώσεις και τα εξαιρετικά κοσμήματα είναι αφιερωμένη νέα έκδοση που αποκαλύπτει όλα τα μυστικά τους.

Είτε ήταν μέλη μιας οικογένειας όπως στην περίπτωση του Ηραίου της Σάμου είτε κοπέλες που πέθαναν και ενταφιάστηκαν στις νεκροπόλεις της Αττικής, οι Κόρες που θαυμάζουμε στα μουσεία μας είναι απεικονίσεις πραγματικών προσώπων. 

Είναι εκείνα τα σμιλεμένα σε μάρμαρο κορίτσια με τις περίτεχνες κομμώσεις, τα πλούσια κοσμήματα και ενδύματα, το εντυπωσιακό ανάστημα. Αναθήματα που αφιερώνονταν σε διάφορα ιερά, αλλά και επιτύμβια σε τάφους, ήταν διαδεδομένες από τα μέσα του 7ου έως τον 5ο αι. π.Χ., σε όλο τον τότε ελληνικό κόσμο.

Σε αυτές, η αρχαιολόγος Κατερίνα Καρακάση αφιέρωσε έναν ολόκληρο τόμο με τίτλο «Αρχαϊκές Κόρες» (μτφρ. Ματίνα Βασιλείου, επιμ. Γιώργος Δουλφής, εκδ. Αγρα), εξετάζοντας την καταγωγή τους (Σάμος, Ιωνία, Κυκλάδες, Θάσος, Αίγινα, Βοιωτία, Αττική κ.ά.), το μέγεθος των αγαλμάτων τους, τα χαρακτηριστικά τους, το μάρμαρο στο οποίο σμιλεύτηκαν, τους καλλιτέχνες που τις δημιούργησαν. Ακόμη και τους λόγους για τους οποίους τις έφτιαξαν, καθώς και τις πολιτικές ανακατατάξεις της εποχής.

Οι τύραννοι

Σε καθεστώτα τυραννίας ο αριθμός τους περιοριζόταν. Οπως συνέβη στη Σάμο στα χρόνια του Πολυκράτη. Οι αναθέτες αποτραβήχτηκαν από τον δημόσιο βίο και οι δυνατότητες αυτοπροβολής τους μετριάστηκαν. Οι πρωιμότερες Κόρες προέρχονται από το Ηραίο της Σάμου (675-650 π.Χ.) με εξαίρεση το ανάθημα της Νικάνδρης από τη Δήλο (650-625 π.Χ.). Στην Αττική «εμφανίζονται 100 χρόνια αργότερα και μάλιστα ως επιτύμβια μνημεία», ενώ μέχρι σήμερα «δεν είναι γνωστά παραδείγματα επιτύμβιων Κορών από τη Σάμο». Οι πρώτοι Κούροι στο νησί αφιερώνονται, όπως σημειώνει η συγγραφέας, περίπου μισό αιώνα μετά την εμφάνιση των Κορών στα υπόλοιπα ιωνικά κέντρα, όπου οι Κόρες και οι Κούροι εμφανίζονται σχεδόν ταυτόχρονα. Στην Αττική οι Κούροι, τόσο οι αναθηματικοί όσο και ο επιτύμβιοι, ξεκινούν επίσης από το 600 π.Χ., περίπου δέκα χρόνια από την πρώτη επιτύμβια Κόρη, ενώ οι πρώτες αναθηματικές Κόρες της Αττικής, αφιερωμένες στην Ακρόπολη και στο ιερό της Δήμητρας στην Ελευσίνα, χρονολογούνται περί το 570 π.Χ.

Η ανάθεση Κορών στη Σάμο διήρκεσε πάνω από 50 χρόνια και «εξηγείται πιθανότατα από την οικονομική εξέλιξη του νησιού εκείνη την εποχή». Τολμηροί θαλασσοπόροι, πλούσιοι έμποροι έφερναν πλούσια αφιερώματα στην Ηρα, τονίζοντας για παράδειγμα την ευρωστία τους με την ανάθεση πλοίων.

Οι πολιτικές καταστάσεις επηρέαζαν όχι μόνο τον αριθμό των Κορών αλλά και το μέγεθός τους, «διαπιστώνεται, λόγου χάριν, ότι οι τύραννοι, αφού πρώτα είχαν εδραιώσει την εξουσία τους σε κάποια περιοχή και είχαν επεκταθεί και στα θρησκευτικά κέντρα της, επεδίωκαν να αποδυναμώσουν την τάξη των ευγενών, τους οποίους έβλεπαν ως ανταγωνιστικούς αντιπάλους, και να τους απομακρύνουν ως εν δυνάμει αναθέτες από τα ιερά. Αυτό ισχύει κυρίως για τους τυράννους Πεισίστρατο, Λύγδαμη και Πολυκράτη», υπογραμμίζει η κ. Καρακάση. Στις μέρες τους τα αναθήματα περιορίστηκαν στα ιερά της επιρροής τους, το μέγεθος των Κορών έφτασε στη μορφή αγαλματιδίου, ενώ αυξήθηκε ο αριθμός των Κούρων.

Αν στη Σάμο και τη Νάξο στην εποχή των τυράννων έγιναν μεγάλα έργα, είναι επειδή τέθηκαν «σε εφαρμογή οικοδομικά προγράμματα για να διατρανώσουν την αξίωσή τους για κυριαρχικά δικαιώματα στην επικράτειά τους αλλά και για να επιβληθούν στον θρησκευτικό τομέα. Ο Λύγδαμης στη Νάξο επεδίωξε να οικοδομήσει τον ναό του Απόλλωνα με τις ίδιες γιγάντιες διαστάσεις που έδωσε και ο Πολυκράτης στον ναό της Ήρας στη Σάμο, και επικράτησε έτσι στον χώρο που πιθανώς προηγουμένως προοριζόταν για το στήσιμο των αναθημάτων».

Η προβολή

Την εποχή που ο Πεισίστρατος έκανε τις πρώτες απόπειρες κατάληψης της εξουσίας στην Αθήνα, υπήρχαν έξι αναθηματικές Κόρες στην Ακρόπολη, οι οποίες «θα μπορούσαν να έχουν αφιερωθεί οποιαδήποτε στιγμή στο μεσοδιάστημα κατά το οποίο η εξουσία άλλαζε χέρια». Με τον θάνατό του αυξήθηκαν οι αναθηματικές Κόρες στην Ακρόπολη. Στα χρόνια του Κλεισθένη εμφανίζονται περισσότερες, αλλά «δεν έχουν τόσο περίτεχνη διακόσμηση, ενώ και το μέγεθός τους είναι μικρότερο». Οι απλοί πολίτες μπορούσαν να προβληθούν με ένα μεγαλοπρεπές αφιέρωμα όπως μια Κόρη στην Ακρόπολη, παρά να διαθέτουν ένα επιτύμβιο μνημείο έξω από το αστικό κέντρο.

Ο τόμος αποτελεί την επεξεργασμένη και διευρυμένη εκδοχή της διδακτορικής διατριβής της κ. Καρακάση (εκπονήθηκε στο Πανεπιστήμιο της Φρανκφούρτης), η οποία είχε εκδοθεί πριν από 15 χρόνια στα γερμανικά. Τώρα ευτυχώς και στα ελληνικά, καλύπτοντας ένα κενό.

Πηγή: Γ. Συκκά, Καθημερινή