Μια συναρπαστική διαδρομή από τη μινωική-νεοανακτορική περίοδο ως το τέλος του 3ου αιώνα μ.Χ.
Μια συναρπαστική διαδρομή από τη μινωική-νεοανακτορική περίοδο ως το τέλος του 3ου αιώνα μ.Χ.
Δημήτρης Πλάντζος
Η τέχνη της ζωγραφικής στον αρχαιοελληνικό κόσμο
Εκδόσεις Καπόν, 2018
σελ. 360, τιμή 59,50 ευρώ
Το νέο βιβλίο του Δημήτρη Πλάντζου με τον τίτλο «Η τέχνη της ζωγραφικής στον αρχαιοελληνικό κόσμο» έρχεται να συμπληρώσει ένα μεγάλο κεφάλαιο στην ιστορία της τέχνης, το οποίο αφορά τις απαρχές αυτού του ίσως πιο σημαντικού μέσου καλλιτεχνικής έκφρασης, το οποίο απασχόλησε επί αιώνες και μέχρι σήμερα τόσο τους επαγγελματίες καλλιτέχνες και δημιουργούς όσο και τους αυτοδίδακτους ζωγράφους που προσπαθούν να διαμορφώσουν έναν προσωπικό εικαστικό λόγο. Οκτώ μεγάλα κεφάλαια σε 360 σελίδες και 334 εξαιρετικής λάμψης έγχρωμες φωτογραφίες με την ποιοτική σφραγίδα των εκδόσεων Καπόν μάς παρέχουν μια ολοκληρωμένη εικόνα της αρχαίας ελληνικής ζωγραφικής, η οποία περιλαμβάνει την ιστορία της από τη μινωική-νεοανακτορική περίοδο, δηλαδή από το 1700 περίπου π.Χ. μέχρι και το τέλος του 3ου αιώνα μ.Χ.
Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί έναν τεράστιο πλούτο υλικού, εξετάζει όλη τη σχετική βιβλιογραφία, αλλά σε μεγάλο μέρος βασίζεται και στις γραπτές πηγές, από τις οποίες και αντλεί τις πιο ενδιαφέρουσες πληροφορίες. Είναι ενδιαφέρον ότι oι πιο σημαντικές πηγές προέρχονται κυρίως από τη ρωμαϊκή περίοδο. Πολύτιμες πληροφορίες προσφέρουν τα κείμενα του Πλινίου, του Παυσανία και του Φιλόστρατου του Πρεσβύτερου, του 1ου, του 2ου και του 3ου αιώνα μ.Χ., αντίστοιχα. Αντίθετα, από την αρχαϊκή και κλασική Ελλάδα είναι λίγα τα κείμενα που θα μπορούσαν να συμβάλουν στη μελέτη αυτού του ζητήματος: είναι αυτά των φιλοσόφων και ιστορικών του 5ου και του 4ου αι. π.Χ., όπως του Πλάτωνα και του Ξενοφώντα, αλλά και των ρητόρων.
Καλλιτεχνικά επιτεύγματα
Τα επιτεύγματα των καλλιτεχνών της εποχής του χαλκού, τα οποία είχαν σε μεγάλο βαθμό καταστραφεί, φαίνεται ότι είχαν ξεχαστεί εντελώς όταν οι Ελληνες του 8ου και του 7ου αι. π.Χ. ανακάλυψαν εκ νέου τη ζωγραφική, η οποία χαρακτηρίστηκε μονοχρωματική - και από ό,τι φαίνεται το γεγονός αυτό συνέβη στην Κόρινθο ή στη Σικυώνα.
Η μονοχρώματη ή μονοχρωματική ζωγραφική της αρχαϊκής περιόδου ακολουθήθηκε από την τετραχρωμία και την εφεύρεση της σκιαγραφίας που κατέκτησαν οι Ελληνες μέχρι το τέλος του 5ου αιώνα, θέματα που αναλύει ο Δημήτρης Πλάντζος στο κεφάλαιο με τον τίτλο «Ο 5ος αιώνας. Τετραχρωμία και σκιαγραφία». Πράγματι, η ανακάλυψη της σκιαγραφίας ήταν μια εξαιρετική πρόοδος της ελληνικής ζωγραφικής και ένα σημαντικό βήμα προκειμένου να αποδοθούν η πλαστικότητα της μορφής και του χώρου και η ψευδαίσθηση της τρίτης διάστασης σε μια επίπεδη επιφάνεια. Τα αισθητικά και φιλοσοφικά θέματα που σχετίζονται με τις τεχνικές της αναπαράστασης παρουσιάζονται αναλυτικά στο 5ο κεφάλαιο του βιβλίου.
Τα δύο επόμενα κεφάλαια είναι αφιερωμένα στη μελέτη της μνημειακής ζωγραφικής της ύστερης κλασικής και της ελληνιστικής περιόδου. Την εποχή αυτή αναπτύχθηκε ένας ελληνιστικός κοινός εικαστικός λόγος, όπως φανερώνουν οι τάφοι που βρέθηκαν σε έκταση που κάλυπτε μια μεγάλη ακτίνα, η οποία ξεκινούσε από τη Βεργίνα και την Πέλλα και έφτανε μέχρι την Αλεξάνδρεια και τη σημερινή Βουλγαρία.
Ολοκληρώνοντας την ανάγνωση του βιβλίου αυτού δεν μπορούμε παρά να προχωρήσουμε σε ορισμένους σχεδόν αυτονόητους συσχετισμούς, οι οποίοι μαρτυρούν και την εντυπωσιακή διαχρονικότητα που χαρακτηρίζει τόσο την καλλιτεχνική δημιουργία. Η αντιπαράθεση σχεδίου και χρώματος μετά το τέλος της αρχαιότητας απασχόλησε πάλι τους καλλιτέχνες κατά την περίοδο της πρώιμης Αναγέννησης: οι ζωγράφοι της Φλωρεντίας αρίστευσαν στο σχέδιο και τα έργα τους διακρίνονται για μια πιο εγκεφαλική προσέγγιση, ενώ οι ζωγράφοι της Βενετίας, λόγω των ατμοσφαιρικών συνθηκών και της ισχυρής ακόμη επίδρασης από την Ανατολή, έδειξαν μεγάλη ευαισθησία στο χρώμα και μπόρεσαν να αποδώσουν την ατμόσφαιρα. Η σκιαγραφία, δηλαδή η αντιπαράθεση του φωτός με τη σκιά που ήταν η μεγάλη ανακάλυψη του τέλους του 5ου αι. π.Χ., απασχόλησε και με άλλον τρόπο τους καλλιτέχνες τόσο της εποχής του Μπαρόκ, όσο και αυτούς του 19ου αιώνα. Θα αναφέρω μόνο το chiaroscuro του Καραβάτζιο που αποτέλεσε μια κοινή ζωγραφική έκφραση στην ευρωπαϊκή ζωγραφική του 17ου αιώνα, αλλά και τη συμβουλή που έδινε ο Εδουάρδος Μανέ τον 19ο αιώνα στους νέους ζωγράφους: «Να ψάχνετε το μεγάλο φως και τη μεγάλη σκιά»!
Η επίδραση της αρχαίας τέχνης είναι πολλαπλώς διαπιστωμένη, όμως και στο ευρωπαϊκό Μοντέρνο κίνημα. Είναι γνωστό ότι ο Πικάσο είχε επηρεαστεί και από τα ερυθρόμορφα αγγεία, μεταξύ άλλων, όταν φιλοτέχνησε τις «Δεσποινίδες της Αβινιόν», το έργο που άλλαξε την αντίληψή μας για τη ζωγραφική. Τέλος, οι τοιχογραφίες της Πομπηίας χρησίμευσαν άλλοτε φανερά και άλλες φορές κρυφά ως μοντέλα για έργα σύγχρονων καλλιτεχνών, όπως δείχνει άλλωστε και η αντιπαράθεση του Μαύρου δωματίου της αυτοκρατορικής έπαυλης στο Boscotrecase του 1ου αι. π.Χ. με τα έργα του Μαρκ Ρόθκο στο παρεκκλήσι του Πανεπιστημίου Rice στο Χιούστον.
Η κυρία Μελίτα Εμμανουήλ είναι ομότιμη καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης στο ΕΜΠ.
Πηγή: Μ. Εμμανουήλ, Το Βήμα
Δεν υπάρχουν σχόλια