Ένας εξωτικός παπαγάλος σε χειρόγραφο του Μεσαίωνα

Ο Φρειδερίκος Β' σχεδίασε σε χειρόγραφό του τον παπαγάλο που του είχε κάνει δώρο ο σουλτάνος της Αιγύπτου Αλ-Καμίλ Στον «Οδηγό Κυν...

Ο Φρειδερίκος Β' σχεδίασε σε χειρόγραφό του τον παπαγάλο που του είχε κάνει δώρο ο σουλτάνος της Αιγύπτου Αλ-Καμίλ

Στον «Οδηγό Κυνηγιού με Αετούς» του αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Φρειδερίκου Β' υπάρχει η παλαιότερη απεικόνιση παπαγάλου στην Ευρώπη, πράγμα που οδηγεί τους ιστορικούς να επανεξετάσουν τους εμπορικούς δρόμους του Μεσαίωνα.

Στο περιθώριο ενός χειρόγραφου του 13ου αιώνα, που είχε συντάξει ο Φρειδερίκος Β’, ένας από τους πιο ισχυρούς αυτοκράτορες της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, υπάρχουν περισσότερες από 900 απεικονίσεις πτηνών. Ανάμεσα στα συνηθισμένα, γεράκια, ερωδιούς και σπουργίτια, που είναι γνωστά στους ευρωπαίους αναγνώστες, υπάρχουν όμως και τέσσερα σκίτσα ενός εξωτικού πουλιού. Μεταξύ άλλων, ο αυτοκράτορας είχε ζωγραφίσει και έναν παπαγάλο! 

Πιστεύεται ότι τα σκίτσα είναι η παλαιότερη απεικόνιση του πτηνού στην Ευρώπη και έχουν οδηγήσει τους ιστορικούς σε μια επανεκτίμηση των εμπορικών δρόμων που υπήρχαν πριν από 700 χρόνια και παλιότερα. Η απεικόνιση ενός παρόμοιου παπαγάλου (που μέχρι πρότινος πιστευόταν ότι ήταν η παλαιότερη) υπάρχει επίσης σε ένα έργο τέχνης του 15ου αιώνα. Πρόκειται για την «Madonna della Vittoria», που φιλοτέχνησε το 1496 ο Αντρέα Μαντένια και σήμερα εκτίθεται στο Μουσείο του Λούβρου, στο Παρίσι.

Ένας λευκός παπαγάλος με κίτρινο λοφίο διακρίνεται αριστερά πάνω από το κεφάλι της Παναγίας στον πίνακα του Μαντένια (photo: Wikipedia)

Πρόκειται για έναν λευκό παπαγάλο με κίτρινο λοφίο, από το βόρειο άκρο της Αυστραλίας, τη Νέα Γουινέα ή τα γύρω νησιά από τη Νέα Γουινέα αποδεικνύοντας ότι κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους το εμπόριο άνθιζε στα ύδατα γύρω από τη βόρεια Αυστραλία. 

Τα σκίτσα ανακαλύφθηκαν από φινλανδούς ερευνητές στο χειρόγραφο De Arte Venandi cum Avibus (Η Τέχνη του Κυνηγιού με Αετούς), που γράφτηκε στα Λατινικά από τον Φρειδερίκο Β’, μεταξύ 1241 και 1248, και σήμερα βρίσκεται στη βιβλιοθήκη του Βατικανού. 

Το πιθανότερο είναι ότι και τα τέσσερα σκίτσα απεικονίζουν το ίδιο πτηνό, έναν παπαγάλο που χάρισε στον Φρειδερίκο Β’ ο σουλτάνος της Αιγύπτου Αλ-Καμίλ. Σε κάθε περίπτωση, αυτό σημαίνει ότι ο παπαγάλος μεταφέρθηκε πρώτα στην Αίγυπτο και στη συνέχεια στην Ευρώπη. 

Να σημειωθεί ότι ο αυτοκράτορας, που υπήρξε ένας από τους πιο φωτισμένους μονάρχες του Μεσαίωνα στη Δυτική Ευρώπη (αντιτάχθηκε σκληρά στο θρησκευτικό κατεστημένο της εποχής και αφορίστηκε από δύο Πάπες), ήταν γνωστός για το μεγάλο θηριοτροφείο του, το οποίο μεταξύ άλλων διέθετε λιοντάρια, πάνθηρες και ελέφαντες.

Tο λοφίο του είναι ορθωμένο, όταν ο παπαγάλος είναι επιθετικός, φοβισμένος, έκπληκτος ή έχει ερωτική διάθεση

Το 2014, η δρ Χέδερ Ντάλτον, ιστορικός στο Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης, παρουσίασε μια μελέτη σχετική με τον παπαγάλο στον πίνακα του Μαντένια. Οταν η εργασία της δημοσιεύτηκε στον Τύπο, επικοινώνησαν μαζί της φινλανδοί βιολόγοι που την ενημέρωσαν ότι είχαν δει παρόμοια σχέδια παπαγάλου στο χειρόγραφο του Φρειδερίκου Β’, το οποίο ήταν 250 χρόνια παλιότερο από τον πίνακα του ιταλού ζωγράφου. 

Ενθουσιασμένη η Ντάλτον συνεργάστηκε με τους ερευνητές και έγραψαν μαζί ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε στην Parergon Journal. «Δεν μπορούσα να πιστέψω ότι κανείς δεν είχε μιλήσει μέχρι τώρα γι’ αυτά, πρόκειται για ένα ντοκουμέντο μεγάλης αξίας» δήλωσε στον Guardian η αυστραλή ιστορικός. 

«Το πιο σημαντικό είναι ότι τείνουμε να σκεφτόμαστε την περιοχή μας, όχι μόνο την Αυστραλία αλλά και τα νησιά γύρω της, σαν τα τελευταία πράγματα που ανακαλύφθηκαν. Η ευρωπαϊκή άποψη είναι ότι αυτή η ήπειρος ήταν σχεδόν νεκρή και τίποτα δεν συνέβαινε μέχρι που την ανακάλυψαν οι Ευρωπαίοι» λέει η Ντάλτον. «Το γεγονός, όμως, ότι ένας  παπαγάλος από το βόρειο άκρο της Αυστραλίας, τη Νέα Γουινέα ή από τα γύρω νησιά μεταφέρθηκε στο Κάιρο και από εκεί στη Σικελία είναι σημαντικό. Είναι ένα παράθυρο σε αυτό που πιστεύω ότι ήταν ένα πολύ ζωντανό δίκτυο εμπορικών συναλλαγών» υποστηρίζει.

Ένα από τα σκίτσα του παπαγάλου της Αυστραλίας στο περιθώριο του χειρογράφου του Φρειδερίκου Β’ (photo: Biblioteca Apostolica Vaticana)

Εξετάζοντας το χειρόγραφο, η Ντάλτον και οι συνεργάτες της παρατήρησαν ότι χρησιμοποιήθηκε κόκκινο χρώμα για τα μάτια του πτηνού. Και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα σχέδια δείχνουν έναν θηλυκό παπαγάλο, αφού τα θηλυκά έχουν κόκκινα ή κοκκινωπά μάτια ενώ τα αρσενικά έχουν μαύρα μάτια. 

Οι ερευνητές σημείωσαν επίσης ότι το λοφίο του παπαγάλου δεν ήταν ορθωμένο -κάτι που συμβαίνει όταν τα πτηνά είναι επιθετικά, φοβισμένα, έκπληκτα ή έχουν ερωτική διάθεση- συμπέραναν, λοιπόν, ότι ο παπαγάλος του Φρειδερίκου Β’ «ένιωθε ασφαλής και ήρεμος» όση ώρα τον ζωγράφιζε ο αυτοκράτορας. 

Το χιούμορ δεν λείπει πάντως από τους Αυστραλούς ιστορικούς. Οι συνάδελφοί της βομβαρδίζουν τώρα τη Χέδερ Ντάλτον με φωτογραφίες διάσημων έργων τέχνης στις οποίες έχουν προσθέσει με photoshop διάφορα ζώα της Αυστραλίας. Κι εκείνη συνεχίζει να εξετάζει πολύ προσεκτικά μεσαιωνικούς πίνακες.


Πηγή: Protagon