Δέκα χρόνια και 43 αιώνες

Τμήμα της αρχαίας γειτονιάς που διασώζεται στο υπόγειο. Είναι το πιο ήσυχο και δροσερό σημείο. Η θερμοκρασία εδώ είναι χαμηλότερη από 2...

Τμήμα της αρχαίας γειτονιάς που διασώζεται στο υπόγειο. Είναι το πιο ήσυχο και δροσερό σημείο. Η θερμοκρασία εδώ είναι χαμηλότερη από 2 έως 3 βαθμούς σε σχέση με τους άλλους ορόφους του κτιρίου.

Λουσμένα από τις πρωινές ακτίνες του ηλίου, εκατοντάδες νομίσματα που έχουν πετάξει επισκέπτες, λαμπυρίζουν κάτω από το γυάλινο δάπεδο, στην είσοδο του Μουσείου της Ακρόπολης. Χαρούμενα παιδιά «τιτιβίζουν» ακουμπώντας στα προστατευτικά πάνω από την ανασκαφή, παρακινώντας το ένα το άλλο για μια ευχή. 

Πιστεύουν ότι είναι το πηγάδι των ευχών του μουσείου. «Είναι το γούρι του μουσείου», λέει γελώντας ο Δημήτρης Παντερμαλής. «Πενήντα κιβώτια με κέρματα μαζέψαμε αυτά τα δέκα χρόνια στις δύο δεξαμενές της ανασκαφής».

Κάποια νομίσματα ξεφεύγουν στα γύρω κατάλοιπα της αρχαίας γειτονιάς που διασώζονται στο υπόγειο. Είναι το πιο ήσυχο και δροσερό σημείο –  2 έως 3 βαθμούς είναι εδώ χαμηλότερη η θερμοκρασία από τους άλλους ορόφους του κτιρίου, που είχαν σχεδιάσει ο Μπερνάρ Τσουμί και ο Μιχάλης Φωτιάδης. 

Σπίτια, εργαστήρια, λουτρά και δρόμοι από τα Κλασικά έως και τα Βυζαντινά χρόνια απλώνονται στα θεμέλια του μουσείου, καταλαμβάνοντας έκταση 4.000 τ.μ., ενώ τα αρχαία κατάλοιπα της περιοχής φθάνουν μέχρι τη Νεολιθική εποχή. Τον οικιστικό ιστό της αρχαίας Αθήνας που αποκαλύφθηκε στο οικόπεδο Μακρυγιάννη οι επισκέπτες του μουσείου έβλεπαν μέχρι τώρα μόνον κάτω από τις διάφανες επιφάνειες, ποτέ από κοντά. Στις 20 του μηνός, που το μουσείο συμπληρώνει δέκα χρόνια λειτουργίας, η ανασκαφή ανοίγει στους επισκέπτες παραδίδοντας ακόμη έναν όροφο. Και μαζί ιστορία 43 αιώνων.

Η γιορτή

Παραμονή των γενεθλίων, στις 19 Ιουνίου, το μουσείο θα λειτουργήσει από τις 8 το βράδυ έως τα μεσάνυχτα, ενώ στον αύλειο χώρο ο Σταύρος Ξαρχάκος θα παρουσιάσει συνθέσεις του Μίκη Θεοδωράκη, του Μάνου Χατζιδάκι, του Μάρκου Βαμβακάρη και δικές του. Ανήμερα τη γιορτή, στις 20 Ιουνίου, η είσοδος στους χώρους της μόνιμης συλλογής θα είναι ελεύθερη από τις 8 π.μ. έως τις 8 μ.μ., ενώ από την επομένη το κοινό θα μπορεί να περιηγείται στα ερείπια του υπογείου και στους υπόλοιπους χώρους έως τις 10 το βράδυ.

Μια συγκινητική βιωματική εμπειρία περιμένει τον επισκέπτη που φθάνει έως το επίπεδο -1 του μουσείου και ακολουθεί την πορεία πάνω στους υπερυψωμένους μεταλλικούς διαδρόμους που τον κατευθύνουν στα σημαντικότερα κατάλοιπα, όπως δύο αρχοντικά των Βυζαντινών χρόνων. Η κίνηση στην ανασκαφή γίνεται από τους δύο αρχαίους δρόμους, ενώ η έκθεση που ετοιμάζεται στον ίδιο χώρο και θα ανοίξει τον επόμενο χρόνο θα δίνει στο κοινό ολοκληρωμένη εικόνα. Η άδεια προθήκη-σχισμή, περίπου 40 μ., που περιτρέχει τον μεγαλύτερο τοίχο του υπογείου, θα στεγάσει τότε περίπου 1.300 κινητά ευρήματα. Ανάμεσά τους και η κεφαλή με τη μορφή του Αριστοτέλη, «έργο μοναδικό σε ποιότητα», όπως βεβαιώνει ο πρόεδρος του μουσείου Δ. Παντερμαλής.

Στόχος είναι να έχει το κοινό ρεαλιστική εικόνα για την καθημερινότητα της αρχαίας Αθήνας και των κατοίκων της, εκτός από την επίσημη ζωή της πόλης στην Ακρόπολη. Για την ανασκαφέα Σταματία Ελευθεράτου, σκοπός είναι να κατανοήσει ο επισκέπτης τη συνέχεια ζωής από το 3000 π.Χ. έως το 1200 μ.Χ. παρακολουθώντας τις μεταμορφώσεις του τόπου.

Πώς ήταν πριν από την ένταξη στην πόλη (3000-750 π.Χ.) και τις πρώτες ενδείξεις ανθρώπινης παρουσίας στη γειτονιά, πώς εξελίχθηκαν η περιφέρεια της πόλης (750-480 π.Χ.)  και οι πρώτοι οικιστικοί πυρήνες, η ζωή στην πόλη (480 π.Χ.-1200 μ.Χ.). Από τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο θα εκτεθούν τα περισσότερα ευρήματα τα οποία φωτίζουν την καθημερινότητα των κατοίκων, τις συνήθειές τους, τη διατροφή τους, δείχνοντας μικρές λεπτομέρειες για εμάς σήμερα, όπως πόσο πολύτιμο ήταν τότε το νερό.

Εδώ κάτω, έχει επισημάνει ο κ. Παντερμαλής, «βρίσκονταν οι πόρτες της αρχαιότητας που ο χριστιανισμός έβαλε το δικό του κλειδί». Και έχει σημασία ο τρόπος ανάδειξης αυτής της ανασκαφής, την οποία δεν στέγασε το μουσείο αλλά ενσωμάτωσε ως έκθεμα σε αυτό, μετατρέποντας σε πλεονέκτημα αυτό που θεωρούσαν εμπόδιο στην αρχή.

Βέβαια, για να τα δούμε όλα αυτά, όπως και τους υπόλοιπους χώρους του μουσείου (το οποίο επισκέφθηκαν 14,5 εκατ. Ελληνες και ξένοι αυτά τα δέκα χρόνια), προηγήθηκαν εννέα χρόνια περιπετειών με πολλές διαμαρτυρίες φορέων και πολιτών σχετικά με τη χωροθέτησή του στο οικόπεδο Μακρυγιάννη, τρεις ακυρωθέντες αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί και 142 προσφυγές εναντίον του Δ. Παντερμαλή, αρχαιολόγων και εφόρων αρχαιοτήτων!

Σπίτια, εργαστήρια, λουτρά και δρόμοι από τα Κλασικά έως και τα Βυζαντινά χρόνια απλώνονται στα θεμέλια του μουσείου, καταλαμβάνοντας έκταση 4.000 τ.μ., ενώ τα αρχαία κατάλοιπα της περιοχής φθάνουν μέχρι τη Νεολιθική Εποχή.

Οι αντιρρήσεις συνεχίστηκαν για το αρχιτεκτόνημα. Κάποιους ξένισε ο συνδυασμός από γυαλί, χάλυβα, μπετόν, λευκό μάρμαρο Ελικώνα, μαύρο Μακεδονίας και γκρίζο Μαγνησίας. Αλλους, το ότι γειτνίαζε ασφυκτικά με το κτίριο Βάιλερ, που χτίστηκε το 1836. Μετά τα «θυρανοίξια» άρχισε νέος κύκλος συζητήσεων για τα γυάλινα δάπεδα και για όσους έχουν υψοφοβία, για τις μεγάλες γυάλινες επιφάνειες που, σύμφωνα με κάποιους, αλλοίωναν λεπτομέρειες των αγαλμάτων, στην αίθουσα των αρχαϊκών.

Σήμερα όλα αυτά μοιάζουν πολύ, μα πολύ μακρινά. Όχι γιατί έχουμε κοντή μνήμη, αλλά γιατί η πορεία που διαγράφει το μουσείο είναι εντυπωσιακή, κερδίζοντας διαρκώς διακρίσεις, όπως η πρόσφατη του ICOM (Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων), που το κατατάσσει στην πρώτη πεντάδα παγκοσμίως. Με την ευκαιρία των γενεθλίων, λειτουργεί φωτογραφική έκθεση στην οποία πρέπει να σταθούμε. «Σμίλη και μνήμη. Η συμβολή της μαρμαροτεχνίας στην αναστήλωση των μνημείων» είναι ο τίτλος της και έως σήμερα παρουσιάστηκε με αφορμή τον εορτασμό του Ευρωπαϊκού Ετους Πολιτιστικής Κληρονομιάς 2018 από την ΕΣΜΑ, την ΥΣΜΑ, την Διεύθυνση Νεώτερου Πολιτιστικού Αποθέματος και Αϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (ΔΝΠΑΑΠΚ) και το Πολιτιστικό Ιδρυμα Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ), στην Κέρκυρα, στη Λέσβο και στη Θεσσαλονίκη. Είναι η συμβολή των μαρμαροτεχνιτών στα έργα αναστήλωσης των μνημείων του Ιερού Βράχου, μας θυμίζει η αρχιτέκτων-μηχανικός και διευθύντρια της Υπηρεσίας Συντήρησης Μνημείων της Ακρόπολης Βασιλική Ελευθερίου, τονίζοντας πως το αρχείο των εργασιών που συγκροτήθηκε μέσα από την καθημερινή, συστηματική και λεπτομερή καταγραφή τους στο εργοτάξιο περιλαμβάνει 300.000 και πλέον τεκμήρια, προσβάσιμα στους μελετητές.

Στην αίθουσα περιοδικών εκθέσεων του Μουσείου Ακρόπολης, στους βαμμένους με έντονο μπλε χρώμα τοίχους, 100 τεράστιες ασπρόμαυρες εκτυπώσεις αποκαλύπτουν τον αγώνα στα εργοτάξια. Ανθρώπινες στιγμές γεμάτες ένταση, αγωνία, αδρεναλίνη και μεράκι, όπως αποτυπώθηκαν στον φακό, από εργασίες στα Προπύλαια, στο Ερέχθειο, στον Ναό της Αθηνάς Νίκης και στον Παρθενώνα. 

Οι τεχνίτες

Μην προσπεράσετε την προθήκη με το σπιρτόκουτο του 1913. Βρέθηκε στον βόρειο τοίχο του σηκού του Παρθενώνα, χωμένο σε μια σχισμή. Εκεί κρυβόταν δεκαετίες το μυστικό: το σπιρτόκουτο και το σημείωμα στο εσωτερικό του. Οι «εκ Τήνου τεχνίτες» Νικόλαος Πουγγής και Ζαχαρίας Π. Μηλιός, γράφουν για την αναστήλωση των ετών 1900 - 1913, «ότε έγιναν οι δικοί μας πόλεμοι και νικήσαμε Τούρκους και Βούλγαρους». Συγκινητικές στιγμές της συμβολής της μαρμαροτεχνίας στην αναστήλωση των μνημείων σε μια έκθεση αφιερωμένη στον αείμνηστο πρόεδρο της Επιτροπής Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης, Χαράλαμπο Μπούρα.

Πηγή: Γ. Συκκά, Καθημερινή