Ο λίθος VI από τη ζωφόρο της ανατολικής πλευράς του Παρθενώνα, συμπληρωμένος με το θραύσμα των χεριών της Aρτεμης και της Αφροδίτης που συγκ...
 |
| Ο λίθος VI από τη ζωφόρο της ανατολικής πλευράς του Παρθενώνα, συμπληρωμένος με το θραύσμα των χεριών της Aρτεμης και της Αφροδίτης που συγκόλλησε ο Γιώργος Δεσπίνης (φωτογραφία: Σ. Μαυρομμάτης). |
«Ηταν ένα υγρό θεσσαλονικιώτικο απόγευμα, Οκτώβρης του 1974, όταν μπήκε στην αίθουσα 54 της παλιάς Φιλοσοφικής Σχολής της Θεσσαλονίκης ο άνθρωπος με τον μπερέ να μας διδάξει κλασική πλαστική. Κρατούσε στο χέρι του και μια πολύ μακριά στέκα, λίγο δυσανάλογη του ύψους του, αλλά διόλου δεν μας πέρασε από το μυαλό ότι θα τη χρησιμοποιήσει για να επιβάλει την τάξη. Με αυτήν θα έδειχνε τις λεπτομέρειες στις διαφάνειες που προβάλλονταν όχι με power point, αλλά με τον παλιό τρόπο του προτζέκτορα σε μια μικρή πάνινη οθόνη.
Από την πρώτη κιόλας μέρα κέρδισε τις καρδιές όλων μας, καθώς, εκτός από το πλατύ και φιλικότατο χαμόγελό του, μας εντυπωσίασε ο τρόπος διδασκαλίας, όχι από την έδρα του καθηγητή που βρίσκεται σε απόσταση από τα έδρανα, αλλά κυκλοφορώντας ανάμεσά μας, να μας δείχνει σλάιντς με γλυπτά και να μας βάζει να τα περιγράψουμε, να συζητάει μαζί μας και να προσπαθεί να μας μυήσει στον τρόπο εξάσκησης του ματιού στην παρατήρηση».
 |
| Μαρμάρινος κορμός. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, αρ. ευρήματος 2.324. |
Σε πρώτο πρόσωπο, με τη θέρμη μιας πολύτιμης ανάμνησης ξεκινά ένα κείμενό του για τον καθηγητή του Γιώργο Δεσπίνη ο αρχαιολόγος Νικόλαος Καλτσάς. «Μελέτες του Γιώργου Δεσπίνη για τη γλυπτική του 4ου αι. π.Χ.» τιτλοφορείται και έχει δημοσιευθεί στη σειρά «Τιμής Ενεκεν», από τις εκδόσεις του Μουσείου Μπενάκη που από το 2007 τιμούν το έργο ξεχωριστών ανθρώπων του πνεύματος. Παρά τον επιστημονικό χαρακτήρα του άρθρου, ο συγγραφέας δεν κρύβει τον θαυμασμό και τον βαθύ σεβασμό του όχι μόνον για τον σπουδαίο αρχαιολόγο, αλλά επίσης για τον γενναιόδωρο πανεπιστημιακό δάσκαλό του και στη συνέχεια τον σπάνιο συνεργάτη.
Ο Γιώργος Δεσπίνης (1936-2014), ομότιμος καθηγητής της Κλασικής Αρχαιολογίας στο ΑΠΘ, υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους μελετητές της αρχαίας ελληνικής πλαστικής στον κόσμο. Και παράλληλα ένας άνθρωπος σπάνιου ήθους, που αδιαφόρησε για την αυτοπροβολή και στάθηκε πάντοτε μακριά από σκοπιμότητες. Σπούδασε στην Ελλάδα και στη Γερμανία, δίδαξε, μελέτησε εις βάθος το αντικείμενό του, διακρίθηκε διεθνώς, και το 2007 βραβεύθηκε με το αργυρό μετάλλιο Γραμμάτων και Τεχνών της Ακαδημίας Αθηνών για το συνολικό έργο του στην αρχαιολογία.
 |
| Κεφάλι κοριτσιού. Ρώμη, ιδιωτική συλλογή. Φωτ. RITA PAESANI |
Με τον μοναδικό τρόπο που είχε να εκφράζεται, έγραψε ο Αγγελος Δεληβορριάς –επίσης στο «Τιμής Ενεκεν»– για τον επιστήθιο φίλο του: «“Εν μίαν ηράσθην, την Αρχαιολογία” θυμάμαι πως έλεγε στα νιάτα μας, με το πονηρό και παιχνιδιάρικο χιούμορ του, πολύ πριν συναντήσει βέβαια την Κατερίνα. Και την ηράσθη με έναν τρόπο ιδιόρρυθμο, εντελώς δικό του. Παθιασμένα, θα έλεγα, και σωματικά, χωρίς ίχνος από τις ρομαντικές αμφιταλαντεύσεις των ιδεαλιστικών διαφυγών και τις μεταφυσικές τους προεκτάσεις. Οχι ότι τον απωθεί η θεωρητική εποπτεία των αντικειμένων που κατά καιρούς σπουδάζει και παρατηρεί, σε μια εξουθενωτική προσπάθεια να σπάσει τον κρυπτογραφικό τους κώδικα. Αλλά πώς τον μαγνητίζει η υλική τους υπόσταση, ερεθίζοντας πρώτα αυτή την ερευνητική του περιέργεια. Η ποιότητα του μαρμάρου και η τεχνική της επεξεργασίας του, η πνοή της πέτρας, η άρθρωση και η μουσικότητα της φωνής της, το πώς ακούγεται ο λόγος της και τι μπορεί να φτάσει στα αυτιά μας από το εννοιολογικό του οπλοστάσιο».
 |
| Μαρμάρινη κεφαλή από ανασκαφή στην αρχαία πόλη της Σάμου. Στη θέση του προσώπου, που αφαιρέθηκε, λαξεύτηκε σταυρός. |
Ο Αγγελος Δεληβορριάς, αρχαιολόγος και λάτρης της ελληνορωμαϊκής γλυπτικής από την ίδια ερευνητική στόφα και γενιά με τον Γιώργο Δεσπίνη, ανέλαβε μετά τον θάνατο του ακριβού του φίλου, την πρωτοβουλία ενός αφιερώματος. Συγκρότησε ομάδα από αρχαιολόγους, συνεργάτες και συνοδοιπόρους του Δεσπίνη (την Ευγενία Βικέλα, τον Αγγελο Ζαρκάδα, τον Νικόλαο Καλτσά και την Ισμήμη Τριάντη) και με τη δική του επίβλεψη απηύθυναν πρόσκληση προς διαπρεπείς Ελληνες και ξένους μελετητές της αρχαίας ελληνικής γλυπτικής για να συμμετάσχουν. Εξασφάλισε επίσης την οικονομική στήριξη της προσπάθειας, χάρη στην οποία και υλοποιήθηκε η δίτομη έκδοση. Σήμερα το επιστημονικό έργο «Σπονδή, αφιέρωμα στη μνήμη του Γιώργου Δεσπίνη» είναι πλέον γεγονός. Δυστυχώς εκείνος που το εμπνεύστηκε και τόσο το υποστήριξε, έφυγε από τη ζωή πριν ολοκληρωθεί η εργασία. Για αυτό η έκδοση έχει για το Μουσείο Μπενάκη ιδιαίτερη αξία: Είναι ένα βιβλίο αναφοράς για την ελληνορωμαϊκή γλυπτική που συγκεντρώνει τις μελέτες 80 αναγνωρισμένων ερευνητών από όλο τον κόσμο. Είναι όμως παράλληλα μια πράξη αγάπης προς τον αρχαιολόγο και δάσκαλο Δεσπίνη, και η εκπλήρωση μιας υπόσχεσης απέναντι στον επί σειράν ετών διευθυντή, την ψυχή αυτού του μουσείου.
«Ο τελευταίος μεγάλος»
Εγραψε ο Αγγελος Δεληβορριάς στον «Επικήδειό» του για τον Δεσπίνη, που δημοσιεύεται στη «Σπονδή»: «Τα καλοκαίρια μάταια πλέον θα τον περιμένει η Τήνος, τις λίγες μέρες που ξέκλεβε για να πατήσει το χώμα της, να ανασάνει τον καθαρό της αέρα, να δροσιστεί στα θαλασσινά της νερά. Ούτε και η βιβλιοθήκη του Γερμανικού Ινστιτούτου θα τον ξαναδεί, εκεί όπου πέρναγε τις μέρες του, εμπλουτίζοντας συνεχώς τον γνωστικό του ορίζοντα και προσφέροντας γενναιόδωρα τις συμβουλές του σε νεότερους μελετητές. Στις αίθουσες και στις αποθήκες του Εθνικού Μουσείου δεν θα ακούγονται τα βήματά του, όπως δεν θα ακούγονται και σε πολλά άλλα μουσεία της υφηλίου, όπου σύχναζε τακτικά. Η Κλασική Αρχαιολογία έχασε τον τελευταίο της μεγάλο εκπρόσωπο, και μαζί της η Ελλάδα έναν από τους λίγους διεθνώς καταξιωμένους επιστήμονες, για τους οποίους μπορούσε πραγματικά να είναι περήφανη» (15-9-2014).
 |
| Στον κήπο του Αρχαιολογικού Μουσείου Πειραιά, το τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας του ΑΠΘ σε εκπαιδευτική εκδρομή, στα μέσα της δεκαετίας του 1970. Στην πρώτη σειρά, ο καθηγητής Γιώργος Δεσπίνης (τέταρτος εκ δεξιών) και στα αριστερά του ο Νίκος Σταμπολίδης. |
«Το μάρμαρο, ναξιώτικο ή πεντελικό, ήταν προέκταση των δακτύλων του»
«Ευτύχησα να έχω δυο δασκάλους, τελείως διαφορετικούς στον χαρακτήρα μεταξύ τους. Από τη μία μεριά ήταν ο Γιώργος Δεσπίνης: λεπτομερειακός, εμβριθής, κυριολεκτικός. Και από την άλλη μεριά ήταν ο Μανώλης Ανδρόνικος, με τον ευρύ του ορίζοντα, που περιελάμβανε την αρχαιολογία αλλά και την τέχνη και τη λογοτεχνία. Και έτσι θεωρώ ότι η δική μας η γενιά, δηλαδή των φοιτητών της δεκαετίας του ’70, ήταν πολύ τυχερή, επειδή μπόρεσε να πλατύνει το εύρος και το βάθος των γνώσεών της».
 |
| Ο Γ. Δεσπίνης στο εργαστήριο γλυπτών του Μουσείου Καλύμνου, στην προετοιμασία της έκθεσης το 2006 (φωτ.: Δ. Μποσνάκης). |
Ο καθηγητής στο τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης Νίκος Σταμολίδης υπήρξε ένας από τους φοιτητές του Γιώργου Δεσπίνη, και ο λόγος που ακολουθεί αποδίδει φόρο ευγνωμοσύνης και αγάπης προς τον αναντικατάστατο δάσκαλο που γνώρισε από κοντά.
«Ο Γιώργος Δεσπίνης έγινε καθηγητής πολύ νέος, στα 35 του χρόνια. Ηταν ένας άνθρωπος μετρίου αναστήματος, πολύ συμπαθητικός, πολύ προσηνής, ευχάριστος και χαμηλών τόνων. Καταγόταν από την Τήνο, και μάλιστα από τον Πύργο της Τήνου, γενέτειρα των μαρμαράδων και των καλλιτεχνών της γλυπτικής του 19ου αιώνα. Οταν επισκεφτήκαμε το νησί, μου εξήγησε πως όταν ήταν μικρός, πήγαινε στα εργαστήρια και παρακολουθούσε τη δουλειά των μαρμαράδων. Είχε –θα έλεγα– μια μεταφυσική σχέση με το μάρμαρο. Το μάρμαρο οποιουδήποτε είδους –παριανό, ναξιώτικο, πεντελικό ή θασιώτικο–, ήταν η προέκταση των δακτύλων του. Ηξερε πάρα πολύ καλά αυτό το υλικό, τον χειρισμό, τα εργαλεία. Και αυτή τη γνώση είναι τεράστιο εφόδιο για τον δάσκαλο της Κλασικής Αρχαιολογίας, καθώς η γλυπτική, και δη των λίθινων έργων, αποτελεί την πεμπτουσία της επιστήμης του.
Η βαθιά κατανόηση της γλυπτικής γλώσσας ήταν συστατικό στοιχείο της έρευνάς του. Οταν οι αρχαιολόγοι αναζητούμε τα χαμένα τμήματα ενός σπασμένου αγάλματος, είναι λιγότερο ή περισσότερο πιθανόν να καταφέρουμε να ταυτίσουμε εκείνα που έχουν σχέση με το εξωτερικό περίβλημα, δηλαδή τις πτυχές του ενδύματος, τα χέρια ή το πρόσωπο. Εκείνος όμως, έβρισκε αυτά που λέμε “τυφλά” κομμάτια μαρμάρου, δηλαδή αυτά που προέρχονται από τον όγκο στο εσωτερικό του έργου. Χωρίς γλυφές, χωρίς διακριτικά στοιχεία, κι όμως μπορούσε να τα ενώσει.
Στις περίφημες εκπαιδευτικές εκδρομές που κάναμε, μας έφερνε στην Αθήνα και μας γύριζε σε όλη την περιοχή που σήμερα ονομάζουμε “Περίπατο”. Σταματούσαμε και μας έδειχνε κομματάκια από μάρμαρο, ζητώντας μας να φανταστούμε από πού προερχόταν. Ηταν τόσο λεπτομερειακός και αισθαντικός στη διδασκαλία, ώστε τη μετέδιδε με τον καλύτερο τρόπο. Υπήρξε κυριολεκτικά δάσκαλος, δηλαδή μας μάθαινε τη μέθοδο. Τι πρέπει να ρωτάμε και τι απαντήσεις περιμένουμε. Μας έλεγε πολλές φορές, ότι δεν έχει σημασία αν δεν μπορείς να απαντήσεις, ή να ερμηνεύσεις τα πάντα. Σημασία έχουν οι σωστές ερωτήσεις».
Πηγή: Μ. Βασιλειάδου, Καθημερινή
Δεν υπάρχουν σχόλια