Τώρα εσείς νομίζετε πως βλέπετε έναν τυπικό ρωμαϊκό επιτύμβιο βωμό (1) της εποχής των Φλαβίων αυτοκρατόρων (2) . Έχει το κεφάλι μιας κοπελί...
Τώρα εσείς νομίζετε πως βλέπετε έναν τυπικό ρωμαϊκό επιτύμβιο βωμό (1) της εποχής των Φλαβίων αυτοκρατόρων (2). Έχει το κεφάλι μιας κοπελίτσας μπροστά, δύο κερασφόρες κεφαλές Δία-Άμμωνα να την προστατεύουν στο θάνατο, αετούς, φυτικές γιρλάντες, Σφίγγα, ένα γρύπα να ορμάει σε έναν ταύρο, τον αφηρημένο Έρωτα να πετάει κάτω το καλάθι με τα φρούτα ξαφνιασμένος από το σκυλί που γαβγίζει, όλα όμορφα καμωμένα, με περίσσια χλιδή και φροντίδα για την παιδούλα που πέθανε άωρα.
Διαβάζουμε και την επιγραφή μπροστά, τον θρήνο των γονιών για τη χαμένη κόρη, την Ιουνία Πρόκουλα (Junia Procula), που δεν πρόλαβε καν να κλείσει τα 9 της χρόνια. Πέθανε ακριβώς 8 χρονών, 11 μηνών και 5 ημερών ή μάλλον τόσο λίγο έζησε…
Κλαίνε και οδύρονται οι γονείς, σπαράζουν για το μοναχοπαίδι τους…και η μάνα φυσικά και ο πατέρας Μάρκος Ιούνιος Ευφρόσυνος (Marcus Junius Euphrosynus), τόσο όμορφο κοριτσάκι, τόσο καλό, τόσο υπάκουο. Έτσι, στην κορυφή του βωμού να μπει το κεφαλάκι του, μπροστά-μπροστά να ξεχωρίζει με την ωραία φλάβια κόμμωση, τις γλυκές μπουκλίτσες του, να το βλέπουν όλοι και να οικτίρουν τους δύσμοιρους γονείς για την κακοτυχιά τους να χάσουν μια αρχοντοπούλα. Γιατί σαν αρχοντοπούλα τη μεγάλωσαν την κόρη και σαν αρχοντοπούλα την έθαψαν με όλα τα πρεπά…
Και ότι είχε χαρεί ο γερο-Μάρκος με την ύστερη πορεία της ζωής του. Και μακάριζε την καλή του τύχη που από δούλος κατάφερε στο τέλος-τέλος να γίνει απελεύθερος. Πήρε και ελληνικό παρωνύμιο, Ευφρόσυνος, πολύ της μόδας εκείνη την εποχή, έτσι να δείχνει Κάποιος επιτέλους! Και μια καλή δουλειά μπόρεσε να αποκτήσει, χρήμα να βγάζει αρκετό, δούλους ο ίδιος να αγοράσει να τον υπηρετούν να χαίρεται…Και η γυναίκα του δούλα σε αυτόν ήτανε για κάμποσο καιρό, μα τη λυπήθηκε, την αγάπησε επιμένει να λέει και την απελευθέρωσε σύντομα για να κάνουν οικογένεια, να ζήσουν ευτυχείς, δίχως έγνοιες τον λοιπό τους βίο. Όποιος είναι δούλος και ελευθερώθηκε στα ύστερα, καταλαβαίνει τι θέλω να πω, τον ατέλειωτο μόχθο για επιβίωση, την αγωνία για το σήμερα, το αύριο, τις προσδοκίες για το μέλλον, τα χρόνια να περνούν ίδια και απαράλλαχτα, πότε θα έρθει αυτό το μέλλον επιτέλους!..αχ, είναι τόσο δύσκολη η εποχή που ζούμε!
Τι έλεγα; Πάλι ξεχάστηκα! Πίσω στην ιστορία μας, αν και σας το λέω, πολλές λεπτομέρειες δεν ξέρω. Κάθε σπιτικό έχει τα δικά του βάρητα και έγνοιες και μυστικά…. Έξω όλα καλά, αλλά μέσα ποιος ξέρει! Κλειστές οι πόρτες, καμιά φορά τα δράματα από πίσω τους ξυπνούν με το νυχτερινό μαντάλωμα και σαλεύουν και γιγαντώνονται σα δρόλαπας και πνίγουν τα ωραία όνειρα και τις ανυποψίαστες καρδιές…
Η γυναίκα του, η δούλα που την έκανε κυρά, που την τιμούσε όσο καμία γιατί έγινε μάνα τής λατρευτής του κόρης, η γυναίκα του η….μα πώς τη λένε; Σβησμένο το όνομά της στο κάτω μέρος της επιγραφής! Damnatio memoriae, διαγραφή της μνήμης! (3) Καλέε, την έσβησε τη μάνα ο Μάρκος! Πάει καλιά της η επιγραφή! Και ήταν σίγουρα ο Μάρκος, γιατί άλλος δεν θα τολμούσε ποτέ να σβήσει όνομα, παρεκτός αν αφορούσε μισητό αυτοκράτορα. Αλλά επιγραφή σε τάφο κοριτσιού; Ποτέ! Μα τι συνέβη Μάρκο; Πες μας!
-Τι να κάνουμε λέει; Να κοιτάξουμε στο πίσω μέρος του βωμού; Μα γιατί; Πίσω δεν είναι δουλεμένος. Κανείς δεν ψάχνει από πίσω έναν επιτύμβιο βωμό και ειδικά άμα στέκεται μπροστά στον τοίχο του μνημείου. Αα, και άλλη επιγραφή! Μα αυτό είναι κατάρα!
Hic stigmata aeterna Acte libertae scripta sunt vene=/nariae et perfidae dolosae duri pectoris: clavom(:clavos) et restem / sparteam, ut sibi collum alliget, et picem candentem / pectus malum commurat(:comburat) suum. Manumissa gratis / secuta adulterum, patronum circumscripsit et / ministros, ancillam et puerum, lecto iacenti / patrono abduxit, ut animo(s) desponderet solus / relictus spoliatus senex. E(t) Hymno ffade(:eadem) sti(g)m(a)ta / secutis / Zosimum (4).
«Αφήστε ό, τι γράφεται να στέκεται ως αιώνια κατάρα στην απελεύθερη γυναίκα Atte, κακιά και άκαρδη φαρμακό και απατεώνισσα: αφήστε καρφιά και ένα σχοινί να δέσουν το λαιμό της και καυτή πίσσα να κάψει το πονηρό της στήθος. Αφέθηκε απελεύθερη χωρίς πληρωμή, όχι ενάντια στη θέλησή της, και έφυγε με τον εραστή της. Εξαπάτησε τον κύριό της και ενώ αυτός ήταν ξαπλωμένος στο κρεβάτι, άρρωστος, πήρε μαζί της τη δούλα του και το νεαρό σκλάβο που τον βοηθούσε, προκαλώντας τέτοιο πόνο που ο γέρος- που έμεινε μόνος, εγκαταλελειμμένος και θύμα κλοπής- έχασε την καρδιά του. Αφήστε η ίδια κατάρα να πέφτει και στον ΄Υμνο (ή στην Υμνώ;) και σε εκείνους που ακολούθησαν τον Ζώσιμο».
Η Junia Atte λοιπόν. Μάλιστα. Η γυναίκα, η μάνα. Σε ξεγέλασε, λες, Μάρκο. Νέα, όμορφη, πλανεύτρα, σε μάγεψε η φαρμακή (5). Με τα φίλτρα της ή με τις χάρες της; Και με τα δυο; Αχ Μάρκο, αφέθηκες στα χέρια της να σε αγαπήσει μια σταλιά, να σε φροντίσει λιγουλάκι, να δείξει λίγη ευγνωμοσύνη για την όμορφη ζωή που της προσέφερες και το καλό της όνομα στην κοινωνία. Και το παιδί σας να το σεβαστεί κάπως και αυτό, να το τιμήσει εν ζωή, αλλά και τώρα που είναι χαμένο πια. Κοτζαμάν μνημείο φτιάξατε της κόρης! Αποθέσατε πάνω πόνο και δάκρυα. Σπαραξικάρδια η ταφική επιγραφή. Αλλά- καταπώς φαίνεται- ούτε που την ένοιαξε τη μάνα…Θεατρίνα μεγάλη ήτανε. Τον εραστή σκεφτόταν μόνο, τον Ζώσιμο, μη χάσει τα καλά του! Άντε από κει!
Και ύστερα κλαις Μάρκο. Πικρά. Μονάχος, κλεισμένος στο δώμα να μη σε βλέπει ανθρώπου μάτι, να μη γελούν με την κατάντια σου. Είναι κακός ο κόσμος Μάρκο. Χαίρεται με τη δυστυχία του άλλου και όλο συμπάσχει δήθεν, κρυφογελώντας πίσω απ’ την πλάτη σου.
Και όταν στεγνώνουν τα δάκρυα, τα σκέφτεσαι ξανά και ξανά όλα απ’ την αρχή. Τα βάζεις κάτω. Ψάχνεις μια απάντηση. Άραγε σου ΄δινε λίγο λίγο το φαρμάκι εξαρχής ή στο τέλος, όταν η απόφασή της να σε εγκαταλείψει είχε πια παρθεί; Από τα μαγιολίκια αρρώστησες ή απ’ τον καημό σου για το χαμό της κόρης; Για την αρρώστια σε άφησε η αχάριστη ή επειδή ξεμυαλίστηκε με δαύτονε τον άχρηστο μορφονιό; Και έτσι να το δεις και αλλιώς και αλλιώτικα, καρφιά να την τρυπήσουν, σχοινί να την πνίξει, καυτή πίσσα να την κάψει στα στήθια της που βύζαξε, καμένη φλόγα να την κάνει, στάχτη να σκορπίσει στους πέντε ανέμους να χαθεί η άθλια!
Και ναι, καλά το σκέφτηκες. Όχι μολύβδινο κατάδεσμο στον τάφο. Κάποιος μπορεί να τον ξεχώσει κατά λάθος και η κατάρα να πάει χαμένη. Πάνω στον τάφο της κόρης σου να μπει η αρά (6), να χαραχτεί με γράμματα βαθιά, να μην τη σβήσει ουδεπώποτε ο χρόνος, στην από πίσω πλευρά του βωμού, εκεί που κανείς δεν θα ξέρει, κανείς δε θα δει, κανείς δεν θα ψάξει.
Σε ακούω Μάρκο να μονολογείς ξέπνοος στο κρεβάτι της αρρώστιας, ξεγελασμένος, μόνος και έρμος:
«Να στοιχειώσει η κατάρα, να στοιχειώσει η Junia Atte και οι αχάριστοι βρωμοδούλοι που μου έκλεψε, μαζί με τον άθλιο αγαπητικό της τον Ζώσιμο. Θεία δίκη να δοθεί. Εσύ θα το φροντίσεις αυτό κόρη μου. Σου αναθέτω το έργο στον τάφο σου. Το ξέρω πως οι κόρες δεν προδίδουν ποτέ τον πατέρα. Και ύστερα, όταν όλα πια θα έχουν τελειώσει, θα ΄ρθω να ξαπλώσω σιμά σου παιδί μου».
______________
1. Βωμός προς τιμήν της Junia Procula, εποχής Φλαβίων, αρ. 1914 n. 950, Uffizi Galleries’ Museums https://www.uffizi.it/en/artworks/altar-junia-atte. Την προσοχή μου στο βωμό τράβηξε μια ανάρτηση στο διαδίκτυο του Gareth Harney, ο οποίος και «ανακάλυψε» αυτό το πρωτότυπο για το θέμα του έκθεμα: κατάρα γραμμένη πάνω σε επιτύμβιο βωμό αντί για τους συνήθεις μολύβδινους καταδέσμους, που τοποθετούνται διπλωμένοι και καρφωμένοι εγκάρσια -ώστε να μην ανοίξουν- μέσα σε τάφους.
2. Φλάβιοι αυτοκράτορες: Βεσπασιανός, Τίτος, Δομιτιανός: 69-96 μ.Χ.
3. Damnatio memoriae, διαγραφή της μνήμης: απαλοιφή του ονόματος αυτοκρατόρων ή αξιωματούχων από κάθε μνημείο, όταν κρίνονταν ένοχοι για εγκλήματα κατά του ρωμαϊκού κράτους.
4. CIL VI 20905.
5. Φαρμακή= δηλητηριάστρια, φαρμακεύτρια, μάγισσα (λατ. "venenaria")
6. Αρά= κατάρα
Βασιλική Χριστοπούλου
Αρχαιολόγος ΜΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια