Απελευθερωτική επιγραφή από τους Κωφούς Αλμυρού Μαγνησίας

Στα τέλη του 19ου αιώνα ο αρχαιολόγος Ν. Ι. Γιαννόπουλος εντόπισε πάνω στο λόφο όπου βρίσκεται το σύγχρονο χωριό Κωφοί στον Αλμυρό Μαγνησίας...

Στα τέλη του 19ου αιώνα ο αρχαιολόγος Ν. Ι. Γιαννόπουλος εντόπισε πάνω στο λόφο όπου βρίσκεται το σύγχρονο χωριό Κωφοί στον Αλμυρό Μαγνησίας, ερείπια αρχαίων τειχών κατασκευασμένων από μεγάλους ορθογώνιους λίθους, που ίσως προέρχονταν από έναν οχυρωμένο οικισμό της όψιμης κλασικής – πρώιμης ελληνιστικής εποχής. Το όνομα του οικισμού αυτού δεν μας είναι ακόμα γνωστό, όμως η θέση του στην σημερινή ευρύτερη περιοχή του Αλμυρού, συμπεριλαμβάνονταν στα όρια της Αχαΐας Φθιώτιδας, η οποία ήταν «περίοικη» περιοχή της Θεσσαλίας. Από τον ίδιο τον Γιαννόπουλο μαρτυρείται ακόμη η ύπαρξη αρχαίου νεκροταφείου (ανατολικά του χωριού) και μιας λίθινης στήλης (IG, IX 2, 102), στην οποία αναγράφονται πράξεις απελευθέρωσης δούλων.

Στην αρχαιότητα το καθεστώς της δουλείας τροφοδοτούνταν από αιχμάλωτους πολέμου, απογόνους δούλων, έκθετα παιδιά, χρεωφειλέτες. Οι δούλοι ανήκαν στο κράτος, σε ιερά ή σε ιδιώτες. Για διάφορους λόγους μπορεί οι κύριοί τους να τους ελευθέρωναν, αλλά μπορεί και οι ίδιοι να κατάφερναν να εξαγοράσουν την ελευθερία τους.

Οι απελευθερωτικές επιγραφές της Θεσσαλίας είναι πολλές και μας δίνουν σημαντικές πληροφορίες με ιστορικές, πολιτικές και κοινωνικές διαστάσεις. Πρόκειται για επίσημους συντασσόμενους καταλόγους απελευθέρωσης δούλων από μια δημόσια Αρχή. Σε μια λίθινη στήλη, μπορεί να καταγράφονται/ χαράσσονται πολλές απελευθερωτικές πράξεις, γιατί δεν έχουν ιδιωτικό χαρακτήρα, αλλά αποτελούν δημόσιες διοικητικές πράξεις. Οι στήλες αυτές κατατίθενται σε δημόσιους χώρους, (ιερά, θέατρα, αγορά κλπ) για να μπορεί ο καθένας να λαμβάνει γνώση. Οι απελευθερωτικές πράξεις μπορεί επίσης να αποτελούν μια ιεροπραξία/ ιεροδουλία, μια εικονική αφιέρωση του απελευθερωθέντος δούλου, από τον κύριό του σε κάποιο θεό, ως εγγυητή για την απελευθέρωση. Στην περίπτωση της επιγραφής από τους Κωφούς, δεν υπάρχει αναφορά σε θεότητα.

Η στήλη (αρ. Ευρ. Μουσείου Βόλου ΒΕ 22826) φυλάσσεται σήμερα στον αύλειο χώρο του Γιαννοπούλειου Αρχαιολογικού Μουσείου Αλμυρού, είναι αμφίγραφη, δηλαδή χαραγμένη και στις δύο όψεις πάνω σε σχιστολιθική πλάκα (μήκους 0,40μ., πλάτους 0,67μ., πάχους 0,13μ.) και είναι ελλιπής. Η επιφάνεια του λίθου φέρει μικρές εσοχές και προεξοχές, με συνέπεια οι στίχοι να μην είναι ευθυγραμμισμένοι. Σύμφωνα με το επίσημο τυπικό της εποχής στην επιγραφή δημοσιεύονται α) τα ονόματα των Στρατηγών του Κοινού των Θεσσαλών (Παυσανίας, Σωσίπατρος, Ιπ[πόλοχος]), επί των οποίων έγινε η απελευθέρωση και οι οποίοι θεωρούνταν ανώτατοι άρχοντες από τη στιγμή της ίδρυσης του Β’ Κοινού των Θεσσαλών (196 π.Χ.), β) τα ονόματα Φθιωτικών μηνών (Αδρομίου, Κουραλίου, Απολλ[ωνί]ου, Ιτωνίου, [-]οιμνου), που προσδιορίζουν χρονικά με μεγαλύτερη ακρίβεια τις απελευθερώσεις δούλων, σύμφωνα με τα ονόματα μηνών του τοπικού ημερολογίου (καθώς διέφεραν τα ονόματα των μηνών των επιμέρους πόλεων, Κοινοτήτων και διαφόρων Κοινών, γ) το όνομα του ταμιεύοντος της πόλης (Εύνοστος) (ο οποίος άλλαζε κάθε χρόνο ή δύο φορές τον χρόνο), δ) το όνομα του απελευθερωθέντος δούλου με το πατρώνυμό του, εάν υπάρχει (π.χ. Στρατονίκα Στρατονίκου), ε) το όνομα του κυρίου του δούλου (π.χ. Θεόδοτος) και στ) το οριζόμενο ποσό της απελευθέρωσης, το οποίο έπρεπε να καταβληθεί για την εξαγορά της ελευθερίας των δούλων με κατάθεσή του στο ταμείο της πόλης «κατά τον νόμον». Το τίμημα της απελευθέρωσης των δούλων στη Θεσσαλία είχε οριστεί σε 15 στατήρες και παρέμενε σταθερό, τουλάχιστον κατά την ελληνιστική εποχή.

Σύμφωνα με τις μελέτες που έχουν γίνει μέχρι τώρα, τα παραπάνω πρόσωπα που αναφέρονται στην επιγραφή (Παυσανίας, Σωσίπατρος, Ιπ[πόλοχος]), διετέλεσαν Στρατηγοί του Β΄ Κοινού των Θεσσαλών είτε στο α’ μισό του 2ου αι. π.Χ. (Α. Μπαμπάκος) είτε στο β’ τέταρτο του 1ου αι. π.Χ. (μετά το 70 π.Χ.) (H. Kramolisch).

Τέλος, αξίζει να αναφερθούν δύο πολύ σημαντικά παραδείγματα απελευθερωτικών επιγραφών από την περιοχή της Θεσσαλίας, στις οποίες αποτυπώνεται η νομισματική αντικατάσταση από στατήρες σε δηνάρια, στο μεταίχμιο της πολιτικής και διοικητικής αλλαγής του Ρωμαϊκού Κράτους, στο οποίο περιλαμβάνεται και η Θεσσαλία. Στην πρώτη στήλη (IG, IX 2, 415) που προέρχεται από τις Φερές, αναφέρεται ως Στρατηγός του Κοινού των Θεσσαλών ο ίδιος ο Αύγουστος, ιδρυτής της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, που αποτελεί ισχυρό στοιχείο για τη χρονολόγησή της γύρω στο 27 π.Χ. Επίσης, μέσω της επιγραφής, πληροφορούμαστε για την μετατροπή και την ισοτιμία των ελληνικών στατήρων με τα ρωμαϊκά δηνάρια, το λεγόμενο «διόρθωμα», σύμφωνα με το οποίο οι 15 στατήρες, που ήταν το καθιερωμένο ποσό εξαγοράς της ελευθερίας των δούλων, αντιστοιχούσε σε 22 ½ δηνάρια. Στη δεύτερη στήλη, που προέρχεται από την αρχαία Δημητριάδα (αρ. Ευρ. Μουσείου Βόλου ΒΕ 41353), καταγράφονται έξι συνολικά απελεύθεροι σε τέσσερις απελευθερώσεις, με απόδοση του κατά νόμον ποσού σε δηνάρια, καθιστώντας ασφαλή την χρονολόγηση της επιγραφής ανάμεσα στον 1ο αι. π.Χ. και στον 1ο αι. μ.Χ., με terminus post quem το 27 π.Χ.

Βιβλιογραφία

Γιαννόπουλος Ν. Ι. 1891, «Επιγραφαί της Επαρχίας Αλμυρού», Bulletin de Correspondance Hellénique, 15 (1891), 569-571.

Δουλγέρη-Ιντζεσίλογλου Α. 2016, «Η αρχαία πόλη των Φερών, από τους ελληνιστικούς στους αυτοκρατορικούς χρόνους. Μερικά ιστορικά, επιγραφικά και αρχαιολογικά δεδομένα», στο Μ.

Γιαννοπούλου, Χρ. Καλλίνη (επιμ.), Ηχάδιν, Τιμητικός Τόμος για τη Στέλλα Δρούγου, Αθήνα 2016, Τόμος Ι, 320-340.

Ευσταθίου Δ. 2014, «Αρχαίες οχυρωμένες θέσεις στην οροσειρά της Όθρυος: ευρύτερη περιοχή Αλμυρού», ΔΑΦΕΟ 18, Περίοδος Β, Αλμυρός, 14-50.

Kern O., 1908, Inscriptiones Graecae, IX 2 (Inscriptiones Thessaliae), Berolini.

Κοντονάτσιος Β., 2003, (αδημοσίευτο ιστορικό σημείωμα του Ν. Γιαννόπουλου): «Το χωρίον Κωφοί της Επαρχίας Αλμυρού υπό αρχαιολογικήν και ιστορικήν έποψιν», ΔΑΦΕΟ, Περίοδος Β’, Τεύχος 7, Αλμυρός, 96-115.

Κραβαρίτου Σ., 2009, «Η οργάνωση των Ημερολογίων στην αρχαία Ελλάδα. Θεσσαλικά δεδομένα» 2ο ΑΕΘΣΕ (Πρακτικά 2ου Aρχαιολογικού Έργου Θεσσαλίας και Στερεάς Eλλάδας, Bόλος 2006), Tόμος I (Θεσσαλία), 245-255.

Κραβαρίτου Σ., 2011, «Ημερολόγια της Αρχαίας Θεσσαλίας», Θεσσαλικά Μελετήματα 1, 113-128.

Kramolisch H., 1978, DEMETRIAS II, Band 18, Bonn.

Κριτζάς Χ., 2003, «Επιγραφές δημόσιου χαρακτήρα», Ελληνική Γραφή, Κατάλογος Έκθεσης, Αθήνα, 47-67.

Μπαμπάκος Α. Μ., 1961, Πράξεις κοινής διαθέσεως και άλλα συγγενή φαινόμενα κατά το δίκαιον της αρχαίας Θεσσαλίας, Αθήνα.

Μπάτζιου Α. – Πίκουλας Γ.Α., «Απελευθερωτική επιγραφή από τη Δημητριάδα», ΗΟΡΟΣ 17-21 (2004-2009), 449-454.

Σπυριδάκης Αθ. & Παπανικολάου Π., 1899, «Αρχαιολογική εκδρομή εις Κωφούς», ΔΑΦΕΟ, Τεύχος Α’, Βόλος, 23-24.

Πηγή: Εφορεία Αρχαιοτήτων Μαγνησίας