Γυμνάσιο Νάξου (πηγή: Νότα Κούρου, Το Νότιο Νεκροταφείο της Νάξου κατά τη Γεωμετρική Περίοδο, Βιβλιοθήκη της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρε...
 |
| Γυμνάσιο Νάξου (πηγή: Νότα Κούρου, Το Νότιο Νεκροταφείο της Νάξου κατά τη Γεωμετρική Περίοδο, Βιβλιοθήκη της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, αρ. 193, Αθήνα 1999, πίν. 1β) |
Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων μας ξεναγεί στο νησί της Νάξου.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Νάξου
Παρελθόν, παρόν και μέλλον: από την αρχαιολογική συλλογή στο Μουσείο και από το Μουσείο στη «Νησίδα Μουσείων Κάστρου Χώρας Νάξου».
Η δημιουργία του Αρχαιολογικού Μουσείου Νάξου
Η πρώτη αρχαιολογική συλλογή στη Νάξο συγκροτήθηκε στη Νάξο το 1899 από περίπου 20 αρχαία αντικείμενα, τα οποία περισυλλέχθηκαν με μέριμνα του Hiller von Gaetringen. Η συλλογή εμπλουτίστηκε τα επόμενα χρόνια με τα ευρήματα των ανασκαφών του Κλωνός Στεφάνου και στεγάστηκε στο νεοκλασικό κτήριο του παλαιού δημοτικού σχολείου στη Γκρόττα.
Η επόμενη στέγη, αίθουσα του νέου κτηρίου του Γυμνασίου της πόλης, επί της σημερινής οδού Παπαβασιλείου (εικ. 1), αποκτήθηκε το 1931 και αξιοποιήθηκε ως μουσειακός χώρος το 1933. Μεσούντος του Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμου, το 1943, η πλειονότητα των αρχαίων μεταφέρθηκε, για λόγους ασφαλείας, στο κτήριο της Γαλλικής Σχολής των Ουρσουλινών, στην κορυφή του Κάστρου της Χώρας. Μικρότερες ποσότητες κρύφτηκαν σε εκκλησίες. Μεγάλα και βαριά αντικείμενα, όπως μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη και γλυπτά καταχώθηκαν στον προαύλιο χώρου του Γυμνασίου. Ωστόσο, δεν διέφυγαν βανδαλισμών από τα Ιταλικά στρατεύματα που είχαν στο μεταξύ καταλάβει το κτήριο. Καλύτερη τύχη δεν είχαν ούτε οι αρχαιότητες που είχαν μεταφερθεί στη Γαλλική Σχολή: με ευθύνη των Γερμανών καταστράφηκαν το 1944 σχεδόν όλες, όπως μας πληροφορεί η από 1946 έκδοση του τότε υπουργείου Θρησκευμάτων και Εθνικής Παιδείας «Ζημίαι των Αρχαιοτήτων εκ του Πολέμου και των Στρατών Κατοχής» (εικ. 2). Με το πέρας του πολέμου ό,τι κατάφερε να διασωθεί, επανασυγκεντρώθηκε και επανεκτέθηκε στην αίθουσα του κτηρίου του Γυμνασίου στη Χώρα.
 |
| Εξώφυλλο της από 1946 έκδοσης της Διεύθυνσης Αρχαιοτήτων και Ιστορικών Μνημείων. του Υπουργείου Θρησκευμάτων και Εθνικής Παιδείας με θέμα Αι Ζημαί των Αρχαιοτήτων εκ του Πολέμου και των Στρατών Κατοχής. |
Η αρχαιολογική συλλογή της Νάξου αυξήθηκε από το 1949, χάρη στις συστηματικές ανασκαφές της Αρχαιολογικής Εταιρείας στη Χώρα της Νάξου, ενώ από το 1961 απέκτησε και άλλα αξιόλογα ευρήματα από τις σωστικές ανασκαφές της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας στη ναξιακή ύπαιθρο, την Κέρο, το Κουφονήσι και τη Δονούσα. Μία πρώτη τακτοποίηση, στην αίθουσα του Γυμνασίου, επιχειρήθηκε το 1961, αλλά η συνεχής εισροή νέου υλικού μετέβαλε σύντομα τον χώρο σε αποθήκη και εργαστήριο ώστε κατέστη επιτακτική ανάγκη η μεταστέγαση σε ανεξάρτητο και μεγάλο πλέον κτήριο. Και πράγματι, δύο χρόνια αργότερα το Αρχαιολογικό Μουσείο Νάξου στεγάστηκε σε τμήμα πολυώροφου οικοδομήματος στη διαδρομή του φραγκικού τείχους, ο αρχικός πυρήνας του οποίους χρονολογείται στο 13ο αιώνα και συμπεριλαμβάνει δύο από τους πύργους του Κάστρου. Τμήμα του κτηρίου του Μουσείου και ενός από τους τετράγωνους πύργους του Κάστρου αποτελεί η Καπέλλα Καζάτζα. Τον 17ο αιώνα ιδρύθηκε στο Κάστρο από το τάγμα των Ιησουιτών μοναχών, σχολείο για την επιμόρφωση των παιδιών, με έδρα αρχικά την Καπέλλα. Στη συνέχεια επεκτάθηκε σε όλους τους χώρους του κτηριακού συγκροτήματος που καταλαμβάνει το Αρχαιολογικό Μουσείο. Στα τέλη 19ου - αρχές 20ου αιώνα το κτήριο του Μουσείου χρησιμοποιήθηκε για την Εμπορική Σχολή, όπου φοίτησε και ο Ν. Καζαντζάκης (εικ. 3).
 |
| Η πίσω πλευρά του κτηρίου του Τιμίου Σταυρού το 1929 (πηγή: κάρτ-ποστάλ) |
Το ιστορικό αυτό κτήριο – μνημείο στην κορυφή του Κάστρου συγκροτήθηκε σε Αρχαιολογικό Μουσείο (εικ. 3α εξωτερικό μουσείου), υπό τη σημερινή έννοια του όρου, δηλαδή ως οργανωμένο ίδρυμα όπου φυλάσσονται, συντηρούνται, μελετώνται και εκτίθενται στο κοινό αρχαιότητες από τον αείμνηστο Νικόλαο Ζαφειρόπουλο, τότε Έφορο Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, που έως το 1972, με πενιχρά μέσα αλλά με γνώση και έμπνευση, οργάνωσε τους εκθεσιακούς και αποθηκευτικούς χώρους.
Η διάδοχος του Νικολάου Ζαφειρόπουλου στη διεύθυνση της Εφορείας, νυν επίτιμη Έφορος των Αρχαιοτήτων δρ. Φωτεινή Ζαφειροπούλου συνέχισε το έργο του, ολοκληρώνοντας την έκθεση του μουσείου το 1994, στο πνεύμα της εποχής εκείνης, προβάλλοντας στο ευρύ κοινό μία από τις σπουδαιότερες συλλογές αρχαιοτήτων σε εθνικό και σε διεθνές επίπεδο, με έργα σταθμούς για την ιστορία και την τέχνη από τη Νάξο και τις Μικρές Κυκλάδες (Σχινούσα, Δονούσα, Κουφονήσια, Κέρο - Δασκαλειό, Ηρακλειά), που φωτίζουν την προϊστορία -από την Νεολιθική περίοδο- και την ιστορία –έως και την Ύστερη Ρωμαϊκή /Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο- όχι μόνο των προαναφερθέντων νησιών, αλλά και της ευρύτερης περιοχής του Αιγαίου (εικ. 4 και εικόνα 4α από το εσωτερικό μουσείου). Ιδιαίτερο βάρος δόθηκε στην Πρωτοκυκλαδική συλλογή, με εξαιρετικά έργα, προϊόντα ανασκαφικής έρευνας, πολλά από τα οποία είναι μοναδικά, καθιστώντας της τη δεύτερη σημαντικότερη παγκοσμίως, μετά την αντίστοιχη του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (εικ. 5, κυκλαδικό ειδώλιο).
 |
| Κάτοψη – οδηγός της έκθεσης του Μουσείου (πηγή: τρίπτυχο του ΤΑΠΑ 2011) |
 |
| Tο εσωτερικό του μουσείου. |
 |
| Κυκλαδικό ειδώλιο |
Η «Νησίδα μουσείων Κάστρου Χώρας Νάξου»
Τα τελευταία χρόνια υλοποιείται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων η ριζική αναβάθμιση του Αρχαιολογικού Μουσείου στο πλαίσιο του ενταγμένου στο ΕΣΠΑ έργου «Νησίδα Μουσείων Κάστρου Χώρας Νάξου», βασικός στόχος του οποίου είναι να προβάλει το μνημειακό απόθεμα της Νάξου, δημιουργώντας μια Νησίδα Μουσείων στο μεσαιωνικό Κάστρο της Χώρας.
Σε τρία μεσαιωνικά κτίρια - κατάλοιπα του μεσαιωνικού συγκροτήματος (το αρχοντικό Προμπονά/ κτήριο της Αεροπορίας, το κτήριο του Αρχαιολογικού Μουσείου και τον πύργο Crispi) θα οργανωθεί εξ αρχής, μια ενιαία μόνιμη έκθεση με τον χαρακτήρα Θεματικού Μουσείου για τον πολιτισμό της Νάξου και των Μικρών Κυκλάδων διαχρονικά. Οι επισκέπτες, θα μπορούν να απολαμβάνουν σε πρωτοπόρους εκθεσιακούς χώρους, που θα διαπνέονται από σύγχρονη μουσειολογική προσέγγιση, δημιουργήματα του πολιτισμού της Νάξου και των Μικρών Κυκλάδων που θα ξεδιπλώνουν την ιστορική διαδρομή των νησιών από τα βάθη της προϊστορίας έως σχεδόν τις μέρες μας, μέσα από θεματικές ενότητες (μία σε κάθε κτήριο). Και στα τρία μουσειακά κελύφη θα παρουσιαστεί για πρώτη φορά στο κοινό υλικό που δεν έχει δει έως σήμερα το φως της έκθεσης ή προέρχεται από ανασκαφές που δεν είχαν μελετηθεί επαρκώς ή βρίσκονται ακόμα υπό επισταμένη μελέτη.
Ειδικότερα: α) η Πρωτοκυκλαδική Συλλογή, μέρος της συλλογής του Αρχαιολογικού Μουσείου έως σήμερα, θα συστήσει τη θεματική ενότητα «Κυκλαδικός Πολιτισμός» στο κτήριο της Αεροπορίας. Ουσιώδες γνώρισμα του μουσείου Κυκλαδικού Πολιτισμού, το οποίο το υπαινίσσεται και η ονομασία του, όπου προτάσσεται η λέξη «Πολιτισμός», είναι ότι δεν πρόκειται για μουσείο «τέχνης», αλλά για μουσείο «πολιτισμού». Πρόκειται κυριολεκτικά για το πρώτο μουσείο παγκοσμίως, στο οποίο οι εκτιθέμενες αρχαιότητες αφενός έχουν γνωστή προέλευση (Νάξο και Μικρές Κυκλάδες), αφετέρου προέρχονται από ασφαλές ανασκαφικό περιβάλλον. Πρόθεση της Εφορείας είναι να καταστεί πρωτοπόρο επιστημονικό-μελετητικό και πολιτιστικό κέντρο διεθνούς ακτινοβολίας και επιρροής.
Β) Το τωρινό Αρχαιολογικό Μουσείο θα ανακαινιστεί και θα διαμορφωθεί και αυτό ως θεματική ενότητα που θα αφηγείται την ιστορία της Νάξου και των Μικρών Κυκλάδων από τους παλαιολιθικούς χρόνους ως την Ύστερη Αρχαιότητα, και θα μετουσιωθεί, κατά αυτόν τον τρόπο, σε κέντρο διάχυσης πληθώρας πληροφοριών και νοηματοδοτήσεων, σε χώρο πολιτισμού, ο οποίος θα ενισχύει την κριτική θεώρηση του παρελθόντος, θα επιτρέπει τη διαλεκτική του σχέση με το παρόν και το μέλλον και θα παράγει γνώση, προβληματισμό, αισθητική απόλαυση και ψυχαγωγία.
Γ) Το τρίτο θεματικό μουσείο, όπου θα προβληθούν τα πολιτιστικά προϊόντα που παρήγαγε η Νάξος ως κομβικό καλλιτεχνικό κέντρο του βυζαντινού αρχιπελάγους, προσβλέπει να καθιερωθεί ως παν-κυκλαδικό και δια-κυκλαδικό βυζαντινό ερευνητικό κέντρο, ανοιχτό στο κοινό, που θα μελετά και θα μεταλαμπαδεύει τους προβληματισμούς και τα πορίσματά του για τον Δημόσιο και Ιδιωτικό βίο στο Μεσαίωνα και τη Βυζαντινή Νάξο, ως περιφερειακό καλλιτεχνικό κέντρο στο Αιγαίο.
Η ολοκλήρωση του έργου της «Νησίδας», θα δικαιώσει τους κόπους και τις προσπάθειες όλων εκείνων που πάσχισαν να φθάσει το Αρχαιολογικό Μουσείο Νάξου στο σημερινό σημείο ενώ, περαιτέρω, θα αναγάγει το Κάστρο της Χώρας (μέσω της συνδιαλλαγής των τριών θεματικών μουσείων τόσο μεταξύ τους όσο και με τα υπόλοιπα μνημεία) σε ανοιχτό Μουσείο και φόρουμ - τόπο συνάντησης ντόπιων - επισκεπτών - επιστημονικής κοινότητας και τοπόσημο – σημείο αναφορά του ίδιου του νησιού.
Προσωρινή έκθεση στη Μονή Ουρσουλινών
Στο πλαίσιο του έργου της «Νησίδας των Μουσείων Κάστρου Χώρας Νάξου», στο κτήριο του Μουσείου διενεργούνται εργασίες στερέωσης, αποκατάστασης και αναβάθμισης των υποδομών του.
Το μεγαλύτερο τμήμα της παλαιάς έκθεσης του Αρχαιολογικού Μουσείου έχει μεταφερθεί στο παρακείμενο του μουσείου Πολιτιστικό κέντρο "Αγία Ούρσουλα" στο κτήριο της πρώην Μονής Ουρσουλινών της Καθολικής Αρχιεπισκοπής. Από τις 15 Μαΐου 2021 και για όσο διαρκεί το έργο λειτουργεί εκεί, με ελεύθερη είσοδο, η «Προσωρινή Έκθεση» του Αρχαιολογικού Μουσείου, προσφέροντας στους επισκέπτες ένα ταξίδι στο σημαντικό αρχαιολογικό παρελθόν του νησιού.
Πηγή: Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων
Δεν υπάρχουν σχόλια