Το χαμένο έργο του Κλεάνθη στην οδό Πανεπιστημίου

Πανεπιστημίου και Χαριλάου Τρικούπη. Οικία Βέρτχαϊμ, έργο του Σταμάτη Κλεάνθη. Ανεγέρθηκε το 1843, κατεδαφίστηκε το 1955. [Φωτ. ΚΩΣΤΑΣ ΜΠΙΡΗ...

Πανεπιστημίου και Χαριλάου Τρικούπη. Οικία Βέρτχαϊμ, έργο του Σταμάτη Κλεάνθη. Ανεγέρθηκε το 1843, κατεδαφίστηκε το 1955. [Φωτ. ΚΩΣΤΑΣ ΜΠΙΡΗΣ]

Γωνία Πανεπιστηµίου και Χαριλάου Τρικούπη βρισκόταν ένα περίεργο σπίτι που δεν έμοιαζε με κανένα. Ηταν έργο του Σταμάτη Κλεάνθη. Είχε μια βαθιά δίρριχτη κεραμιδένια στέγη και παρότι ήταν μόλις διώροφο, αιχμαλώτιζε το βλέμμα, ίσως λόγω της ιδιομορφίας του αυτής.

Γωνία Πανεπιστηµίου και Χαριλάου Τρικούπη βρισκόταν ένα περίεργο σπίτι που δεν έμοιαζε με κανένα. Ηταν έργο του Σταμάτη Κλεάνθη. Είχε μια βαθιά δίρριχτη κεραμιδένια στέγη και παρότι ήταν μόλις διώροφο, αιχμαλώτιζε το βλέμμα, ίσως λόγω της ιδιομορφίας του αυτής. Το σπίτι αυτό δεν υπάρχει εδώ και πάνω από 60 χρόνια. Στη θέση του υπάρχει ένα κτίριο γραφείων, μιας κλασικότροπης μοντέρνας γραφής, που είναι ήδη τυλιγμένο με την πατίνα του χρόνου.

Οταν γκρεμίστηκε το κτίριο που είχε χτίσει ο Κλεάνθης για τον Βαυαρό φίλο και συνεργάτη του στις διάφορες επιχειρήσεις του, Βέρτχαϊμ, λίγοι ήταν αυτοί που σημείωσαν την απουσία του. Ηταν η εποχή που άλλαζε η σκηνογραφία της Αθήνας του 19ου αιώνα και μαζί χάνονταν οι θαυμάσιες προοπτικές των νεοκλασικών σπιτιών στους στενούς δρόμους, όπως έγραφαν τότε όσοι παρατηρούσαν τις αλλαγές στην πρωτεύουσα. Ηταν, ήδη, ένα σπίτι πολύ παλιό, 100 ετών, ρομαντικής μορφής, που βρισκόταν κατά τραγική ειρωνεία σχεδόν απέναντι από το Αρσάκειο, που είχε τελικά ανεγερθεί με τα σχέδια του Καυταντζόγλου και όχι του Κλεάνθη, ο οποίος τα είχε ετοιμάσει πρώτος και μάλιστα τα είχε προσφέρει.

Με το βλέμμα του 21ου αιώνα, οι κατεδαφίσεις εκείνων των κτιρίων προκαλούν εκ των υστέρων αμηχανία. Και ο Κλεάνθης ήταν άτυχος ως προς την υστεροφημία του, καθώς το αριστούργημά του, η οικία Αμβροσίου Ράλλη στην οδό Δραγατσανίου (πολύ κοντά δηλαδή στην οικία Βέρτχαϊμ) κατεδαφίστηκε το 1936. Το σπίτι εκείνο (που στέγασε αργότερα τη βρετανική πρεσβεία), μοναδικής αρμονίας και αισθητικής, το είχε πλήρως περιγράψει ο Κώστας Μπίρης, που ξεχώριζε τον Κλεάνθη (μαζί με τον Χάνσεν) ως ειλικρινείς εκφραστές ενός αισθητικού και πνευματικού ιδεώδους. Αλλά για το σπίτι στην Πανεπιστημίου και Χαρ. Τρικούπη δεν έχουμε τις περιγραφές που έχουμε για την ανώτερη σε ποιότητα οικία Ράλλη της πλατείας Κλαυθμώνος. Παρ’ όλα αυτά, η κάπως ανορθόδοξη, για τα δεδομένα της νεοκλασικής πόλης, μορφή του το καθιστούσε ξεχωριστό. Οταν το αντίκριζες, δεν το ξεχνούσες. Ηταν σαν ένα παραμυθόσπιτο χωμένο στην αστική προθήκη της Αθήνας, σπίτι μιας ρομαντικής ψυχής κόντρα στον ευγενή κώδικα του κλασικισμού. Οταν άρχισε η κατεδάφισή του, τον Ιούνιο του 1955, ο ακαταπόνητος Κώστας Μπίρης είχε ενημερώσει τον καλλιεργημένο «Αθηναίο» της «Καθημερινής» και του έδινε πληροφορίες. Στη στήλη «Οι σημειώσεις ενός Αθηναίου» έχει καταγραφεί αυτή η κατεδάφιση: «Κατεδαφίζεται το συμπαθέστατον διώροφον σπίτι, που εξεχώριζε με την κτυπητήν ιδιορρυθμίαν της μορφής του, εις την γωνίαν των οδών Πανεπιστημίου και Χαριλάου Τρικούπη. Η όψις που αντίκριζε το Αρσάκειον είχε δίδυμα παράθυρα στολισμένα με τρεις παραστάδας και με θριγγόν και εις το μέσον εσχημάτιζε λότζιαν με τρία άλλα ανοίγματα εις το βάθος της και ένα υπερκείμενον, της σοφίτας, μέσα εις την καμπύλην τολμηρωτάτης αψίδος». Η περιγραφή συνεχίζεται λεπτομερής και στέκομαι στην «προσπάθεια υποταγής του κλασσικού στοιχείου εις την ορμήν της ρομαντικής ελευθερίας».

Στην οικία Βέρτχαϊμ στεγάστηκε περί το 1890 το εκπαιδευτήριον της κυρίας Κεχαγιά. Αυτό γράφει λίγες μέρες αργότερα ο «Αθηναίος» της «Καθημερινής», καθώς προφανώς παλαιοί Αθηναίοι μοιράζονται τις αναμνήσεις τους. Σε εκείνο το ιδιαίτερο σχολείο, που έδινε έμφαση σε δραστηριότητες των παιδιών, σε κατασκευές, σε παιχνίδια και στην απαγγελία ποιημάτων, είχε φοιτήσει ο ιδρυτής της «Καθημερινής» Γεώργιος Αγγέλου Βλάχος.

Πηγή: Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή