Η ιστορία του κτηρίου Νεδέλκου στην Εγνατία και οι περιπέτειές του μέχρι να διασωθεί και να στεγάσει την Αγιορειτική Εστία Θεσσαλονίκης. Στο...
Η ιστορία του κτηρίου Νεδέλκου στην Εγνατία και οι περιπέτειές του μέχρι να διασωθεί και να στεγάσει την Αγιορειτική Εστία Θεσσαλονίκης.
Στον αριθμό 109 της οδού Εγνατίας στέκει ένα διώροφο νεοκλασικό που ξεχωρίζει από τα γειτονικά κτήρια, καθώς φέρει -για τους γνωρίζοντες- στοιχεία νεοκλασικισμού και οθωμανικού μπαρόκ, επιρροές από την Art Nouveau, αλλά και εκλεκτικιστικές τάσεις στις μορφές και στα διακοσμητικά μοτίβα της πρόσοψης.
Είναι το κτήριο της Αγιορειτικής Εστίας, με βιβλιοπωλείο, πωλητήριο, εκθεσιακό χώρο και βιβλιοθήκη με σπάνιες εκδόσεις, γραφεία για τις ανάγκες της διοικητικής υπηρεσίας, αλλά και το Γραφείο Προσκυνητών του Αγίου Όρους.
Πίσω από τους φρεσκοβαμμένους τοίχους, την ανακαινισμένη κατασκευή και τη σύγχρονη λειτουργία του κτηρίου, κρύβεται μια ενδιαφέρουσα ιστορία που πάει δύο αιώνες πίσω την αφήγηση, τότε που η οδός Εγνατία ήταν ο κύριος οδικός άξονας της πόλης και ονομαζόταν Kelemeriye Caddesi, δηλαδή Λεωφόρος της Καλαμαριάς.
Η οικογένεια Νεδέλκου
Ο Ιωάννης Νεδέλκος γεννήθηκε στην Έδεσσα το 1876 και αφού σπούδασε Ιατρική στα πανεπιστήμια της Αθήνας, του Παρισιού και της Βιέννης, εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1898. Ήταν από τους πρώτους που πήρε την ειδικότητα του μαιευτήρα χειρουργού, αναλάμβανε δύσκολες γυναικολογικές επεμβάσεις και εργαζόταν στο Ιταλικό Νοσοκομείο (σήμερα Λοιμωδών) και αργότερα στο Θεαγένειο. Απέκτησε γρήγορα φήμη ως γιατρός και ως φιλάνθρωπος, αφού πρόσφερε τις υπηρεσίες του στη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα κι ακόμα, συνέδραμε με υλικά μέσα τα νέα νοσοκομεία που ιδρύθηκαν στη Θεσσαλονίκη. Επιπλέον, υπήρξε από τους πρωτεργάτες στην ίδρυση του Ιατρικού Συνδέσμου Θεσσαλονίκης το 1914, του σημερινού Ιατρικού Συλλόγου της πόλης.
Παντρεύτηκε την Αναστασία Νεδέλκου-Σερέφα, κόρη του εύπορου μεγαλοεπιχειρηματία από τη Σιάτιστα, Δημήτρη Σερέφα, ο οποίος ασχολιόταν με το εμπόριο δερμάτων. Το ζευγάρι πήρε ως προίκα το οικόπεδο στη Λεωφόρο Καλαμαριάς, -που σήμερα είναι η οδός Εγνατία, στον αριθμό 109-, αλλά και ένα μεγάλο χρηματικό ποσό για την ανέγερση του σπιτιού τους, του Μεγάρου Νεδέλκου.
Ο σχεδιασμός ανατέθηκε στον πασίγνωστο για την εποχή αρχιτέκτονα από τη Φούρκα Χαλκιδικής, Ξενοφώντα Παιονίδη. Ο Παιονίδης σχεδίασε μεγάλο αριθμό κτηρίων εντός και εκτός των τειχών, ιδιαίτερα στην αριστοκρατική Συνοικία των Εξοχών (σημερινή Βασ. Όλγας). Δικά του είναι μεταξύ άλλων η Βίλα Μορντώχ (στη γωνία με 25ης Μαρτίου), η Βίλα Χαφίζ Μπέη (Σχολή Τυφλών), η Βίλα Τζεμποργά (πρώην ιταλικό προξενείο), η Έπαυλη Σιάγα (γωνία με Πέτρου Συνδίκα), αλλά και το ξενοδοχείο Αύγουστος (πάνω από την Εγνατία και αγαπημένο του Ελευθέριου Βενιζέλου), το νοσοκομείο Άγιος Δημήτριος, η Στοά Πελοσώφ (Παλιό Ταχυδρομείο στην οδό Τσιμισκή), κ.ά. Υπήρξε επίσης δημοτικός σύμβουλος, παράγοντας του Ηρακλή και παρασημοφορήθηκε ως ήρωας του Μακεδονικού Αγώνα.
Στο βορειοδυτικό άκρο του κτηρίου ο Παιονίδης έχτισε το 1930 την κλινική, ενώ στην πρόσοψη λειτουργούσαν τρία καταστήματα: καρβουνιάρικο, φαρμακείο και επιπλοποιείο.
Στον πρώτο όροφο η οικογένεια είχε ένα μεγάλο και άνετο για τα δεδομένα της εποχής του, σπίτι. Εκεί γεννήθηκε το 1904 και μεγάλωσε ο Κωνσταντίνος Νεδέλκος. Ακολουθώντας τα βήματα του πατέρα του, σπούδασε στην Ιατρική Σχολή της Βιέννης και ειδικεύτηκε στη χειρουργική των ατυχημάτων. Το 1930 παντρεύτηκε στη Βιέννη τη Σοφία Κόλα από την Κέρκυρα, την πρώτη ελληνίδα φοιτήτρια της Ιατρικής Σχολής Βιέννης και επέστρεψαν το 1931 στη Θεσσαλονίκη.
Ο Κωνσταντίνος Νεδέλκος μπήκε στην έτοιμη κλινική του πατέρα του και ασχολήθηκε με δύσκολα χειρουργεία. Μόλις ξέσπασε ο πόλεμος βρέθηκε στο αλβανικό μέτωπο ως υπίατρος χειρουργός.
Στα χρόνια της Κατοχής και με κίνδυνο της ζωής της δικής του και της οικογένειάς του, νοσηλεύει και περιθάλπει στην κλινική, αντάρτες και εξαπλώνεται η φήμη του ως γιατρού, αλλά και ως ανθρώπου της ανιδιοτελούς προσφοράς.
Ακολούθησε και ακαδημαϊκή καριέρα ως υφηγητής στην έδρα της Χειρουργικής στο Α.Π.Θ., ενώ υπήρξε αθλητής βόλεϊ στην ομάδα του Ηρακλή, μέλος του Δ.Σ. της ΧΑΝΘ τη δεκαετία του 1950 και του Ναυτικού Ομίλου Θεσσαλονίκης.
Ο σεισμός του 1978 και η εντολή κατεδάφισης
Η καταστροφική πυρκαγιά του 1917 που ισοπέδωσε τον πυρήνα της Θεσσαλονίκης πέρασε ξυστά από το Μέγαρο Νεδέλκου και το άφησε ανέπαφο. Δεν συνέβη το ίδιο όμως με τα 6,5 Ρίχτερ που συντάραξαν συθέμελα τη Θεσσαλονίκη, το βράδυ της 20ης Ιουνίου 1978. Το κτήριο χαρακτηρίστηκε ως «επικινδύνως ετοιμόρροπη οικοδομή».
Δύο χρόνια μετά, το 1980, εκδίδεται με αριθ. 889 το πρωτόκολλο κατεδάφισης. Οι εργασίες ξεκινούν και ο δήμος γκρεμίζει μέρος της κλινικής και τμήμα της στέγης.
Αρκετοί πολίτες ξεσηκώθηκαν, ανάμεσά τους και μέλη του δημοτικού συμβουλίου που πήγαν στον αντιδήμαρχο Αρχιτεκτονικού, έναν προοδευτικό επιστήμονα και στέλεχος της αυτοδιοίκησης, τον Κώστα Παπαθεοδώρου, ζητώντας του να παρέμβει και να σώσει το κτίσμα και κατά πλειοψηφία αποφασίστηκε να μην συνεχιστεί η κατεδάφιση. Ταυτόχρονα το υπουργείο Πολιτισμού με «επείγον» έγγραφό του ζήτησε επίσης να σταματήσουν οι εργασίες, χαρακτηρίζοντας το κτήριο ως «έργο τέχνης» και απαγορεύοντας οποιαδήποτε παρέμβαση. Βλέποντας με θλίψη το αρχοντικό του να απειλείται, ο Κωνσταντίνος Νεδέλκος συντάσσει στις 22 Δεκεμβρίου 1980 ιδιόχειρη διαθήκη με την οποία κληροδοτεί το κτήριο στον Δήμο Θεσσαλονίκης με τον όρο «να το κάνει Μουσείο».
Ο Δήμος όμως δεν είχε πειστεί και έδωσε σκληρό αγώνα για να αποχαρακτηριστεί και να γκρεμιστεί. Η προσπάθεια της δημοτικής αρχής ήταν πιεστική και επίμονη για χρόνια. Φορείς, πολίτες, αλλά και ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων έδωσαν τη δική τους μάχη για να αλλάξει η απόφαση του δημοτικού συμβουλίου κάτι που τελικά συνέβη το 1984. Και ναι μεν το Μέγαρο Νεδέλκου σώθηκε από την κατεδάφιση, δεν γλύτωσε όμως από τη λεηλασία, τη φθορά του χρόνου και την εγκατάλειψη. Ο θάνατος του Κωνσταντίνου Νεδέλκου το 1988 έφερε στο προσκήνιο την ιδιόχειρη διαθήκη του και ο Δήμος Θεσσαλονίκης αποδέχτηκε την κληρονομιά.
Η Αγειορειτική Εστία στην κλινική των ανταρτών
Χρειάστηκε και πάλι να περάσουν χρόνια για να έρθει τον Μάιο του 1994 η τροποποίηση του ρυμοτομικού σχεδίου στην περιοχή του κτηρίου Νεδέλκου, το οποίο και χαρακτηρίζεται πλέον ως «Χώρος Δημοτικού Μουσείου Ιστορίας της Πόλης». Σταδιακά, αλλά με πολύ αργούς ρυθμούς, το Μέγαρο Νεδέλκου συντηρείται και αποκαθίσταται στην αρχική του μορφή.
Το 1997 που η Θεσσαλονίκη ήταν Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης διοργανώθηκε στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού η έκθεση «Οι θησαυροί του Αγίου Όρους», η κορυφαία εκδήλωση του θεσμού, με 1.500 μοναδικά αντικείμενα της Αθωνικής Πολιτείας που βγήκαν για πρώτη φορά στο φως, ξετυλίγοντας έναν κόσμο ονείρου για τους δυτικούς και προσευχής για τους ορθόδοξους.
Για την πραγματοποίηση της Έκθεσης απαιτήθηκαν δεκάδες χιλιάδες ανθρωποώρες που κατατέθηκαν από πάνω από 300 ειδικούς. Εκατό και πλέον επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων, ανάμεσα τους διακεκριμένοι βυζαντινολόγοι, ιστορικοί και αρχαιολόγοι, καθώς και 75 συντηρητές του υπουργείου Πολιτισμού, έκαναν ένα πραγματικά τιτάνιο έργο για να μπορέσει να υλοποιηθεί η Έκθεση.
Τρία χρόνια μετά και με αφορμή την έκθεση αυτή και τη συνεργασία του Δήμου με το Άγιον Όρος, το 2000, ιδρύθηκε η Αστική μη Κερδοσκοπική Εταιρεία, Αγιορειτική Εστία, από τον Δήμο Θεσσαλονίκης και την Ιερά Κοινότητα και παραχωρήθηκε το κτήριο Νεδέλκου ως έδρα για τις δράσεις και τις εκδηλώσεις της.
Η Αγιορειτική Εστία έχει 7μελές Διοικητικό Συμβούλιο με πρόεδρο τον εκάστοτε δήμαρχο Θεσσαλονίκης και επίτιμο πρόεδρο τον Πρωτοεπιστάτη του Αγίου Όρους. Η θητεία του Δ.Σ. είναι πενταετής και από τα υπόλοιπα 6 μέλη, τα τρία είναι από το Δημοτικό Συμβούλιο και τα άλλα τρία ορίζονται από την Ιερά Κοινότητα του Αγίου Όρους.
Πηγή: Μ. Ριτζαλέου, Voria
Δεν υπάρχουν σχόλια