Αρχαίοι άρχοντες των αλόγων: Ποιοι (φαίνονται να) ήταν οι πρώτοι καβαλάρηδες της ιστορίας

Ένας ταφικός τύμβος ενός ιππέα που βρέθηκε στο Malomirovo της Βουλγαρίας. Πέθανε μεταξύ 65 και 75 ετών. [Credit: Michał Podsiadło] Στοιχεία ...

Ένας ταφικός τύμβος ενός ιππέα που βρέθηκε στο Malomirovo της Βουλγαρίας. Πέθανε μεταξύ 65 και 75 ετών. [Credit: Michał Podsiadło]

Στοιχεία που υποδεικνύουν χρήση αλόγων για ιππασία ανακάλυψε διεθνής ομάδα αρχαιολόγων και βιοανθρωπολόγων η οποία μελέτησε σκελετούς που βρέθηκαν σε «κουργκάν» (τύμβους), ηλικίας 4.500-5.000 ετών.

Όπως αναφέρεται σε ανακοίνωση του Πανεπιστημίου του Ελσίνκι, οι εν λόγω τύμβοι ανήκαν σε νομάδες Γιαμνάγια- μια φυλή που μετανάστευσε από τις στέπες του Πόντου και της Κασπίας αναζητώντας πιο φιλόξενα εδάφη, για να καταλήξει σε μια περιοχή που σήμερα καλύπτεται από τη Ρουμανία, τη Βουλγαρία, την Ουγγαρία και τη Σερβία.

Οι Γιαμνάγια ήταν νομάδες βοσκοί, και θεωρείται ότι ήταν καβαλάρηδες αλόγων. «Η ιππική φαίνεται να εξελίχθηκε όχι πολύ αργότερα από την εκτιμώμενη εξημέρωση των αλόγων στις στέπες της δυτικής Ευρασίας κατά την 4η χιλιετία π.Χ. Ήταν ήδη αρκετά κοινή μεταξύ μελών των Γιαμνάγια μεταξύ του 3000 και του 2500 π.Χ.» είπε ο Φόλκερ Χέιντ, καθηγητής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Ελσίνκι και μέλος της διεθνούς ομάδας.

Ένας χάρτης της κατανομής των φυλών Yamnaya και Afanasievo στην Ευρασία πριν από περίπου 5.000 χρόνια. [Credit: Trautmann et al., Sci. Adv. 9, eade2451 (2023)]

Οι περιοχές αυτές, δυτικά της Μαύρης Θάλασσας, ήταν μια ζώνη επαφής, όπου ομάδες νομάδων βοσκών των Γιαμνάγια συνάντησαν τις κοινότητες των γεωργών της Ύστερης Νεολιθικής και Χαλκολιθικής. Για δεκαετίες, η επέκταση των νομάδων της στέπας κατά την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού στη νοτιοανατολική Ευρώπη παρουσιαζόταν ως μια βίαιη εισβολή.

Με την εξέλιξη του τομέα της έρευνας πάνω στο αρχαίο DNA, οι διαφορές μεταξύ αυτών των μεταναστών από την ανατολή και τα μέλη των τοπικών κοινωνιών έγιναν ακόμη πιο έντονες. «Η έρευνά μας αρχίζει τώρα να παρέχει μια ευκρινέστερη εικόνα των αλληλεπιδράσεών τους. Για παράδειγμα, ευρήματα που να έχουν να κάνουν με σωματική βία, όπως αναμενόταν, είναι πρακτικά ανύπαρκτα στο σκελετικό “αρχείο” ως τώρα. Επίσης, αρχίζουμε να κατανοούμε τις πολύπλοκες διαδικασίες ανταλλαγής στην υλική κουλτούρα και ταφικά έθιμα μεταξύ νεοφερμένων και ντόπιων στα 200 χρόνια μετά την πρώτη τους επαφή» εξηγεί η Μπιάνκα Πρέντα Μπαλάνιτσα, άλλο ένα μέλος της ομάδας από το Πανεπιστήμιο του Ελσίνκι.

Η χρήση ζώων για μεταφορές, ειδικότερα του αλόγου, αποτέλεσε κομβικό σημείο στην ανθρώπινη ιστορία. Η σημαντική βελτίωση ως προς την ευκινησία/ κινητικότητα και την απόσταση επηρέασε τη χρήση της γης, το εμπόριο και τον πόλεμο. Μέχρι τώρα οι έρευνες εστίαζαν κυρίως στα ίδια τα άλογα. Ωστόσο η ιππική είναι αλληλεπίδραση δύο στοιχείων- του αλόγου και του καβαλάρη του- και ανθρώπινα απομεινάρια υπάρχουν σε μεγάλους αριθμούς και είναι πιο ολοκληρωμένα σε σχέση με απομεινάρια αλόγων. Εφόσον η ιππασία είναι δυνατή χωρίς τη χρήση ειδικού εξοπλισμού, η απουσία αρχαιολογικών ευρημάτων ως προς την πρώιμη ιππική δεν προκαλεί έκπληξη.

Ένα αιγυπτιακό σχέδιο της θεάς Αστάρτης σε άλογο που χρονολογείται στη 19η δυναστεία, περίπου 1.500 χρόνια μετά τους πρώτους γνωστούς αναβάτες Yamnaya. Αυτό το άλογο έχει κορμό και είναι μικρότερο και πιο κοντό από τα σύγχρονα άλογα. [Credit: S. Steiß, Βερολίνο]

Αυτό το ασβεστολιθικό αιγυπτιακό ανάγλυφο δείχνει έναν αγγελιοφόρο έφιππο από τον τάφο Horemheb, Saqqara, στα τέλη της 18ης δυναστείας. Οι αναβάτες της Εποχής του Χαλκού συνήθως εμφανίζουν μια θέση αναβάτη γνωστή ως "το κάθισμα της καρέκλας", η οποία δεν χρησιμοποιούσε σέλα ή αναβολείς. [Credit: Museo Civico Archeologico di Bologna]

«Μελετήσαμε πάνω από 217 σκελετούς από 39 αρχαιολογικούς χώρους, από τους οποίους 150 βρέθηκαν σε τύμβους που ανήκαν στους Γιαμνάγια. Η διάγνωση μοτίβων δραστηριότητας σε ανθρώπινους σκελετούς δεν είναι χωρίς αμφιβολία. Δεν υπάρχουν μεμονωμένα στοιχεία που υποδεικνύουν κάποια συγκεκριμένη απασχόληση ή συμπεριφορά. Μόνο με τον συνδυασμό τους, ως σύνδρομο, τα συμπτώματα παρέχουν αξιόπιστες πληροφορίες για την κατανόηση συνηθειών του παρελθόντος» εξηγεί ο Μάρτιν Τράουτμαν, βιοανθρωπολόγος στο Ελσίνκι και lead author της έρευνας.

Η διεθνής ομάδα αποφάσισε να χρησιμοποιήσει ένα σετ από έξι διαγνωστικά κριτήρια που διαπιστώθηκαν ως ενδείξεις ιππικής δραστηριότητας (χαρακτηριστικά σε οστά, ίχνη κάποιων συγκεκριμένων ειδών τραυματισμών κλπ). Συνολικά, από 156 ενήλικες στο δείγμα, τουλάχιστον 24 ορίστηκαν ως «πιθανοί καβαλάρηδες» ενώ πέντε Γιαμνάγια, δύο προγενέστερα και δύο μεταγενέστερα άτομα χαρακτηρίστηκαν «πολύ πιθανοί καβαλάρηδες».

Οι άνθρωποι της φυλής Yamnaya δεν ιππεύανε τα άλογα του Przewalski, αλλά αυτά τα πεταλωμένα ζώα είναι πιθανότατα κοντά σε αυτό που έμοιαζαν τα αρχαία άλογα όσον αφορά την εμφάνιση, το χρώμα και το μέγεθος. [Credit: Ζωολογικός Κήπος του Ελσίνκι]

Τα λείψανα ενός ιππέα που βρέθηκαν στο Μαλομίροβο της Βουλγαρίας. Είχε μια ταφή τύπου Yamnaya και η χρονολόγηση με ραδιενεργό άνθρακα τον τοποθετεί στον 30ο αιώνα π.Χ. [Credit: Michał Podsiadło]

Αξίζει να σημειωθεί πως σε προηγούμενη έρευνα (2021) αναφερόταν πως η εξημέρωση των αλόγων έφερε μεν μεγάλες αλλαγές στην κινητικότητα/ μετακινήσεις και στον πόλεμο, ωστόσο οι σύγχρονες ράτσες εξημερωμένων αλόγων δεν φαίνονται να προέρχονται από τις αρχικές που συσχετίζονται με αρχαιολογικά ευρήματα στην Κεντρική Ασία. Άλλες υποψήφιες περιοχές ως προς την εξημέρωση των αλόγων, όπως η Ιβηρία και η Ανατολία, έχουν επίσης αμφισβητηθεί- και ως εκ τούτου η γενετική/ γεωγραφική/ χρονική προέλευση των σύγχρονων εξημερωμένων αλόγων παραμένει άγνωστη. Στη συγκεκριμένη έρευνα εξεταζόταν η στέπα της δυτικής Ευρασίας (Βόλγας- Ντον) ως χώρος προέλευσής τους, ενώ συμπεραινόταν πως φαίνεται να καταρρίπτεται η θεωρία της συσχέτισης της ιππικής με την ταχεία επέκταση των Γιαμνάγια κατά το 3000 π.Χ.

Η Birgit Bühler, αρχαιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, δήλωσε στο Live Science ότι είναι «ενθουσιασμένη για την έρευνά τους». Ωστόσο, η Bühler, η οποία έχει μελετήσει το σύνδρομο ιππασίας αλλά δεν συμμετείχε σε αυτή την έρευνα, ανησυχούσε για την ικανότητα των ερευνητών να μετρούν τις αλλαγές στις κόγχες του ισχίου δεδομένης της κακής κατάστασης διατήρησης πολλών οστών. «Επειδή λείπουν δύο βασικά χαρακτηριστικά, πιστεύω ότι απαιτείται προσοχή στην ερμηνεία των αποδεικτικών στοιχείων», είπε.

Οι περισσότεροι σκελετοί ήταν σε τόσο κακή κατάσταση που η ικανότητα ιππασίας δεν μπορούσε να αναλυθεί. Λαμβάνοντας αυτό υπόψη, ωστόσο, «υποθέτουμε ότι περισσότερο από το 30% των ενήλικων ανδρών Yamnaya έκαναν ιππασία συχνά», είπε ο Τράουτμαν στο Live Science.

Ο Shevan Wilkin, βιομοριακός αρχαιολόγος στο Ινστιτούτο Εξελικτικής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης, ο οποίος δεν συμμετείχε σε αυτή τη μελέτη, είπε στο Live Science ότι τα ευρήματα των ερευνητών σχετικά με την φυλή Yamnaya είναι ενδιαφέροντα, αλλά «δεν αποτελεί έκπληξη λαμβάνοντας υπόψη τις τεράστιες επεκτάσεις τους στην Πρώιμη Εποχή του Χαλκού». Η γρήγορη επέκτασή τους και η εξάπλωση των γονιδίων τους σε μια τόσο μεγάλη περιοχή θα ήταν δύσκολο χωρίς άλογα.

Αν και σπάνια βρίσκονται σκελετοί με σύνδρομο ιππασίας, η αναγνώρισή τους από τους αρχαιολόγους μας δίνει νέες πληροφορίες για το πώς ήταν να ζεις στην ανατολική στέπα πριν από πέντε χιλιετίες. «Προς το παρόν», είπε ο Τράουτμαν, «φαίνεται ότι η ιππασία ήταν κυρίως ανδρική δραστηριότητα, πιθανώς συνδεδεμένη με την κτηνοτροφία και η εκπαίδευση πιθανότατα ξεκίνησε νωρίς».

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Πηγή: Κ. Μαυραγάνης, The Huffington Post, Live Science