Mυστήριο με τάφρο που χώριζε στα δύο την αρχαία Ιερουσαλήμ

Μία τεράστια τάφρο που χώριζε στα δύο την αρχαία Ιερουσαλήμ πριν από 3.000 χρόνια εντόπισαν οι αρχαιολόγοι. Σύμφωνα με μελέτη , η τάφρος πιθ...

Μία τεράστια τάφρο που χώριζε στα δύο την αρχαία Ιερουσαλήμ πριν από 3.000 χρόνια εντόπισαν οι αρχαιολόγοι. Σύμφωνα με μελέτη, η τάφρος πιθανολογείται ότι χώριζε τις ελίτ από τον απλό λαό.

Νωρίτερα μέσα στο 2023, Ισραηλινοί αρχαιολόγοι ανακοίνωσαν ότι ανακάλυψαν δύο σειρές καναλιών, που ήταν στα θεμέλια της αρχαίας Ιερουσαλήμ πριν από τουλάχιστον 2.800 χρόνια. Ο σκοπός αυτής της κατασκευής παραμένει ασαφής. Ωστόσο οι ειδικοί πιστεύουν ότι μπορεί να είναι «απομεινάρι» μιας αρχαίας βιομηχανικής εγκατάστασης για την παρασκευή κάποιου είδους υγρού προϊόντος, ίσως μελιού από χουρμάδες.

Όπως τα περισσότερα αρχαιολογικά ευρήματα στην Ιερουσαλήμ, είναι σαφές ότι τα δύο παράξενα κανάλια είναι ακόμη ένας γρίφος που πρέπει να λύσουν οι αρχαιολόγοι. Αυτό συμβαίνει επειδή τα κανάλια βρέθηκαν στο βάθος ενός τεράστιου τεχνητού κοιλώματος. Με αυτή την τάφρο, που λαξεύτηκε στον βράχο, η βιβλική Ιερουσαλήμ χωρίστηκε στα δύο: στην ακρόπολη με τον Ναό του Σολομώντα (Πρώτο Ναό) στο Όρος του Ναού και στην υπόλοιπη πόλη.

Το «πρόβλημα της Ιερουσαλήμ»

Οι αρχαιολόγοι, που εντόπισαν τα κανάλια, υποψιάζονται ότι κατασκευάστηκαν ως μια τεράστια αμυντική τάφρος. Αυτό αλλάζει την εικόνα μας για το πώς φαινόταν η Ιερουσαλήμ την περίοδο που χτίστηκε ο Ναός του Σολομώντα. Βέβαια ο λόγος και το πότε δημιουργήθηκε η τάφρος παραμένει μυστήριο.

Η ανακάλυψη έχει επιπτώσεις και σε ένα ευρύτερο αίνιγμα: το λεγόμενο «πρόβλημα με την Ιερουσαλήμ». Το πρόβλημα αυτό αφορά την έντονη συζήτηση για το πού πρωτοδημιουργήθηκε αυτή η αρχαία πόλη και πού ακριβώς βρισκόταν η «καρδιά της πόλης» την εποχή των βιβλικών βασιλέων, Δαβίδα και Σολομώντα.

Η τάφρος ανακαλύφθηκε στην ανασκαφή Givati, σε ένα πρώην πάρκινγκ που βρίσκεται σε μια στενή κορυφογραμμή που εκτείνεται νότια του Όρους του Ναού. Για περισσότερο από έναν αιώνα, οι περισσότεροι ερευνητές (αλλά όχι όλοι) πίστευαν ότι η αρχαία Ιερουσαλήμ αναδύθηκε σε αυτή τη στενή κορυφογραμμή, που έχει τη μοναδική πηγή νερού στην περιοχή, την πηγή Gihon.

Η περιοχή έχει καταληφθεί εδώ και τουλάχιστον 7.000 χρόνια. Ωστόσο εκτιμάται ότι ο οικισμός που θα γινόταν ο «πυρήνας» της Ιερουσαλήμ ξεκίνησε στην κορυφογραμμή πριν από σχεδόν 4.000 χρόνια, στην Πρώιμη Εποχή του Χαλκού, και συνεχίστηκε εκεί τουλάχιστον στην Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου, όταν την πόλη υποτίθεται ότι κυβερνούσαν άνθρωποι όπως ο Δαβίδ και ο Σολομώντας. Σε κάθε περίπτωση, η κορυφογραμμή, που ονομάστηκε η «πόλη του Δαβίδ» από το σύγχρονο Ισραήλ, φιλοξενεί εντυπωσιακά ερείπια από διαφορετικές αρχαίες εποχές.

Ένα από τα τμήματα της τάφρου στην αρχαία Ιερουσαλήμ. [Credit: Ariel David]

Τι εντόπισαν οι αρχαιολόγοι

Αυτό ισχύει για την ανασκαφή Givati, η οποία έχει αποκαλύψει θησαυρούς από την περίοδο του Ναού του Σολομώντα μέχρι την ελληνιστική, τη ρωμαϊκή και την ισλαμική περίοδο. Τώρα οι αρχαιολόγοι περιγράφουν την «τάφρο της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου» σε μία έρευνα που δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου του Τελ Αβίβ.

Στο ανατολικό άκρο της ανασκαφής Givati, οι αρχαιολόγοι αφαίρεσαν πρόσφατα πολλά στρώματα βυζαντινών, ρωμαϊκών και ελληνιστικών υπολειμμάτων για να φτάσουν στο βράχο. Ωστόσο διαπίστωσαν ότι ήταν περίπου εννέα μέτρα χαμηλότερα από το αναμενόμενο.

Σύντομα συνειδητοποίησαν ότι στέκονταν σε μια τεράστια τάφρο που έχει δύο ξεκάθαρα λαξευμένους βράχους στο βορρά και στο νότο, σύμφωνα με τον καθηγητή του Πανεπιστημίου του Τελ Αβίβ, Yuval Gadot, τον Yiftah Shalev από την Αρχή Αρχαιοτήτων του Ισραήλ και τους συνεργάτες τους.

Η τάφρος, στον πυθμένα της οποίας βρέθηκαν οι περίεργες εγκαταστάσεις καναλιών, είναι ογκώδης. Έχει πλάτος περίπου 30 μέτρα. Αυτό σημαίνει ότι σε μήκος φτάνει ένα κτίριο 10 ορόφων.

Οι ερευνητές επισημαίνουν ότι τέτοιοι σχηματισμοί δεν αναπτύσσονται φυσικά στα βράχια της Ιερουσαλήμ, υποδεικνύοντας ότι το κοίλωμα ήταν ανθρωπογενές. Επειδή η τάφρος ξεκινά στην άκρη της ανασκαφής, η ομάδα δεν μπόρεσε να προσδιορίσει την ηλικία και εάν αποκόπτει εντελώς την Πόλη του Δαβίδ από το Όρος του Ναού.

Αυτή η στενή κορυφογραμμή φιλοξενεί τη σημερινή παλαιστινιακή γειτονιά Silwan και είναι επίσης στόχος από ακροδεξιές εβραϊκές οργανώσεις εποικισμού. Επομένως οποιαδήποτε ανασκαφή στην περιοχή αποτελεί εστία μεγάλης έντασης. Ωστόσο, προηγούμενες ανασκαφές πιο ανατολικά του Givati είχαν ήδη δείξει την παρουσία αυτού του κοιλώματος. Επειδή το κοίλωμα ήταν τόσο μεγάλο, οι αρχαιολόγοι απλώς δεν είχαν συνειδητοποιήσει ότι ήταν μια τεχνητή τάφρος, αναφέρουν ο Gadot και οι συνεργάτες του.

Η διάσημη Βρετανίδα αρχαιολόγος Kathleen Kenyon, η οποία έκανε ανασκαφές στην πόλη του Δαβίδ, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960, παρατήρησε το παράξενο κατέβασμα του βράχου. Σκέφτηκε, όμως, ότι αυτή ήταν μια φυσική κοιλάδα που μπορεί να είχε χρησιμοποιηθεί για αμυντικούς σκοπούς.

«Απλώς συνέβη ότι η Kenyon έσκαψε στη μέση της τάφρου. Αν είχε δει αυτούς τους απότομους βράχους όπως τους βλέπουμε εμείς, πιστεύω ότι θα είχε καταλάβει ότι είναι τεχνητό» λέει στην ισραηλινή εφημερίδα Haaretz ο Gadot.

Όπως και να έχει, με βάση τα ευρήματα αυτών των προηγούμενων ανασκαφών, υπάρχει σοβαρός λόγος να πιστεύουμε ότι το κοίλωμα συνεχίζεται ανατολικά από το Givati για τουλάχιστον 75 μέτρα, αποκόπτοντας εντελώς την Πόλη του Δαβίδ από το Όρος του Ναού. «Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πρόκειται για ένα μνημειώδες χαρακτηριστικό που απαιτούσε την εξόρυξη περίπου 13.000 κυβικών μέτρων. [Αλλοίωσε] εντελώς το τοπίο της Ιερουσαλήμ για πολλές γενιές», γράφουν οι ερευνητές.

Οι αρχαιολόγοι είναι πεπεισμένοι ότι επρόκειτο για αμυντική κατασκευή και όχι για λατομείο, καθώς ο βράχος στον πυθμένα της τάφρου είναι στρογγυλεμένος και λειασμένος και δεν παρουσιάζει τα σημάδια που συνήθως αφήνει η εξόρυξη.

«Μια τάφρος αυτής της φύσης θα λειτουργούσε πρώτα και κύρια ως φυσικό εμπόδιο, αποτρέποντας την άμεση κίνηση κατά μήκος της κορυφής της Νοτιοανατολικής Κορυφογραμμής [γνωστή ως η Πόλη του Δαβίδ] από βορρά προς νότο και αντίστροφα κόβοντάς την τεχνητά σε δύο ξεχωριστά τμήματα», αναφέρουν οι αρχαιολόγοι.

Αρχαιολόγος μέσα στην τάφρο της αρχαίας Ιερουσαλήμ.
[Credit: Erik Marmor / courtesy of the City of David]

Γιατί να το κατασκευάσει κανείς

Τα βασικά ερωτήματα που απομένουν είναι πότε και γιατί σκάφτηκε η τάφρος. Το κοίλωμα γέμισε και χτίστηκε ξανά από την ελληνιστική περίοδο. Αυτό σημαίνει ότι παρέμεινε ανοιχτή για πολλούς αιώνες.

Δεν υπήρχαν οργανικά υπολείμματα που να σχετίζονται με το σκάψιμο της τάφρου ή τα μυστηριώδη κανάλια στον πυθμένα της που θα μπορούσαν να χρονολογηθούν με ραδιενεργό άνθρακα. Αυτή η έλλειψη οργανικών υπολειμμάτων είναι ο κύριος λόγος για τον οποίο οι ερευνητές εξακολουθούν να απορούν για τους λόγους που χρησιμοποιήθηκαν τα κανάλια, λέει ο Gadot.

Οι αρχαιολόγοι βρήκαν ένα σφραγισμένο στρώμα ιζήματος που βρισκόταν ανάμεσα στα κανάλια όταν η εγκατάσταση τέθηκε εκτός χρήσης. Αυτό το στρώμα περιείχε θραύσματα αγγείων που θα μπορούσαν να χρονολογηθούν στα τέλη του 19ου αιώνα π.Χ., τοποθετώντας τα κατά προσέγγιση γύρω από τη βασιλεία του βιβλικού βασιλιά Ιωάς του Ιούδα.

Με δεδομένο ότι η τάφρος προηγείται των εγκαταστάσεων καναλιών στα οποία βρέθηκαν τα θραύσματα, πρέπει να υπήρχε κατά τη διάρκεια ή πριν από τη βασιλεία του Ιωά (η οποία διήρκεσε 40 χρόνια, σύμφωνα με τη Βίβλο). Αν και δεν ξέρουμε πόσο καιρό πριν από αυτό, σημειώνει ο Gadot. Μπορεί να είχε σκαφτεί μόλις μερικές δεκαετίες νωρίτερα. Ή θα μπορούσε να ανάγεται στον 10 αιώνα π.Χ., την εποχή του Δαβίδ και του Σολομώντα. Επιπλέον μπορεί να υπήρχε για σχεδόν μια χιλιετία, από τη Μέση Εποχή του Χαλκού (18ος-17ος αι. π.Χ.), όταν οι Χαναναίοι έχτισαν τα πρώτα μνημειακά κτίσματα στην Ιερουσαλήμ.

Επειδή η διάταξη και το μέγεθος της πόλης άλλαξαν σημαντικά κατά τη διάρκεια αυτών των αιώνων, η τάφρος θα είχε διαφορετικούς σκοπούς σε διαφορετικές εποχές, λέει ο Gadot.

Αν πράγματι υπήρχε στη Χαναναϊκή περίοδο, τότε θα αποτελούσε το βόρειο όριο της πόλης, προστατεύοντάς την από τους εχθρούς που θα από το Όρος του Ναού, το οποίο βρισκόταν σε υψηλότερο έδαφος.

Αυτό είναι το κεντρικό ερώτημα γύρω από το αρχαιολογικό «πρόβλημα με την Ιερουσαλήμ»: το γεγονός ότι η αρχαία πόλη φαινομενικά χτίστηκε γύρω από την πηγή Gihon, η οποία βρίσκεται χαμηλά στην κορυφογραμμή της Πόλης του Δαβίδ, και όχι στο Όρος του Ναού που μπορεί κανείς να το υπερασπιστεί πιο εύκολα.

Η θεωρία για τον πυρήνα της πόλης στο Όρος του Ναού

Τα τελευταία χρόνια, ορισμένοι κορυφαίοι αρχαιολόγοι άρχισαν να κλίνουν στην εξής θεωρία: ότι ο πυρήνας της πόλης βρισκόταν στο ίδιο το Όρος του Ναού και όχι στην κορυφογραμμή, συμπεριλαμβανομένης και της εποχής που ο Δαβίδ κατέλαβε τον έλεγχο της Ιερουσαλήμ από τους Ιεβουσαίους. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, η πόλη επεκτάθηκε μόνο στην κορυφογραμμή που ονομάζουμε «Πόλη του Δαβίδ» σε περιόδους μεγάλης ακμής.

Αν και είναι λογικό, επειδή το Όρος του Ναού ήταν πολύ πιο εύκολο να το υπερασπιστεί κανείς αμυντικά, η θεωρία είναι δύσκολο να αποδειχθεί. Η μαζική ανακαίνιση του δεύτερου ναού από τον βασιλιά Ηρώδη κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους πιθανότατα κατέστρεψε τα ερείπια από την περίοδο του Πρώτου Ναού. Επιπλέον είναι αδύνατο να σκάψει κανείς εκεί χωρίς να ξεκινήσει ο Γ’ Παγκόσμιος Πόλεμος λόγω της παρουσίας σημαντικών μουσουλμανικών ιερών τόπων.

Ωστόσο η τάφρος, θα μπορούσε να απομυθοποιήσει εν μέρει τη θεωρία του ότι ο πυρήνας της πόλης βρισκόταν στο ίδιο το Όρος του Ναού. Γιατί; Επειδή μια τάφρος θα μπορούσε να προστατεύσει μόνο μια πόλη νότια της, στην κορυφογραμμή της Πόλης του Δαβίδ, όχι στα βόρεια στο Όρος του Ναού, εξηγεί ο Gadot.

«Αν ζείτε σε υψηλότερα εδάφη προς τα βόρεια και θέλετε να αμυνθείτε από οποιονδήποτε εχθρό που έρχεται από το νότο, τότε απλά χτίζετε ένα τείχος. Το σκάψιμο μιας τάφρου είναι η καλύτερη λύση εάν ζείτε σε χαμηλότερο έδαφος και πρέπει να αμυνθείτε από κάποιον που μπορεί να κατέβει από το Όρος του Ναού», αναφέρει ο Gadot.

Και συνεχίζει: «Όπως και να έχει, δεν έχουμε οριστική απόδειξη ότι έτσι λειτουργούσε η τάφρος αφού οι αρχαιολόγοι δεν βρήκαν θραύσματα κεραμικής της Μέσης Εποχής του Χαλκού. Επομένως, δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα ότι η δομή υπήρχε τότε».

Την Εποχή του Σιδήρου, συγκεκριμένα τον 9ο αιώνα π.Χ., ο σκοπός της τάφρου καλύπτεται από ακόμη μεγαλύτερο μυστήριο. Εκείνη την περίοδο γνωρίζουμε ότι υπήρχε σίγουρα σημαντική κατασκευή στο βόρειο τμήμα της τάφρου, συμπεριλαμβανομένου ενός τεράστιου δημόσιου κτιρίου που αποκαλύφθηκε στο Ophel, μια περιοχή μεταξύ του Όρους του Ναού και της Πόλης του Δαβίδ.

Αυτό δημιουργεί την εικόνα μιας διαιρεμένης πόλης από τον 9ο αιώνα π.Χ.: στα βόρεια ο Ναός και ένα είδος ακρόπολης, με το παλάτι του βασιλιά και άλλα διοικητικά κτίρια. στα νότια της τάφρου, η υπόλοιπη πόλη.

«Σε όλες τις ανακατασκευές μας για το πώς έμοιαζε τότε η Ιερουσαλήμ, έχουμε απλώς ένα συνεχές αστικό τοπίο από το Όρος του Ναού μέχρι τον πυθμένα στην Πόλη του Δαβίδ, αλλά αυτή η ανακάλυψη αλλάζει εντελώς αυτή την εικόνα», λέει ο αρχαιολόγος της IAA Shalev. Και προσθέτει: «Τώρα υπάρχει σαφής διαχωρισμός μεταξύ της άνω πόλης –της ιερής, βασιλικής και διοικητικής πόλης– και της κάτω πόλης, και αυτό το στοιχείο βρισκόταν εκεί στο ύπαιθρο μέχρι την εποχή των Χασμοναίων» τον 2ο αιώνα π.Χ.

Μέσα στην τάφρο. Επάνω ο Yiftach Shalev και κάτω μέσα στην τάφρο ο Yuval Gadot. [Credit: Erik Marmor / City of David]

Η τάφρος μπορεί να είχε διπλό ρόλο

Αλλά γιατί οι βασιλιάδες των Ιουδαίων είχαν μία τάφρο που έκοβε την πρωτεύουσά τους στα δύο; Μέχρι εκείνη τη στιγμή η τάφρος μπορεί να είχε διπλό ρόλο, υποστηρίζει ο Gadot. Θα μπορούσε να ήταν μια δευτερεύουσα αμυντική δομή στην οποία θα προσέφευγαν σε περίπτωση που καταλαμβανόταν η κάτω πόλη, αλλά κυρίως θα χρησίμευε για την προστασία και τον συμβολικό διαχωρισμό των ελίτ της πόλης από τον απλό λαό.

«Ο ρόλος του ήταν να εξασφαλίσει τις ελίτ, να τις απομονώσει από την υπόλοιπη πόλη, αλλά και να επισημάνει συμβολικά ότι αυτός ήταν ένας ιερός περίβολος: ο ναός, το παλάτι ήταν όλα απομονωμένα από την υπόλοιπη πόλη», λέει ο Gadot.

Οι αμυντικές τάφροι δεν είναι άγνωστες στους οικισμούς εκείνης της εποχής και υπάρχει τουλάχιστον ένα παράδειγμα εσωτερικής τάφρου που χωρίζει την ακρόπολη από τον υπόλοιπο οικισμό στο Χασόρ, μια αρχαία πόλη στο σημερινό βόρειο Ισραήλ, προσθέτει ο Gadot.

Δεν αποτελεί έκπληξη ότι η χρονολόγηση και η ερμηνεία αυτού του τελευταίου ευρήματος αμφισβητούνται με μανία από άλλους αρχαιολόγους, οι οποίοι ήδη ετοιμάζουν διαψεύσεις για την τελευταία δημοσίευση στο περιοδικό του Τελ Αβίβ.

Το έργο του Gadot και των συναδέλφων του στο πάρκινγκ Givati «θα πρέπει να επαινεθεί ως σημαντική συμβολή στην αρχαιολογία της Ιερουσαλήμ. Ωστόσο, η ερμηνεία ορισμένων από τα ευρήματα μπορεί να αμφισβητηθεί», λέει ο καθηγητής Israel Finkelstein, κορυφαίος βιβλικός αρχαιολόγος στο Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ και το Πανεπιστήμιο της Χάιφα.

Οι διαφωνίες με την θεωρία

Ο Finkelstein, ο οποίος υποστήριξε σθεναρά τη θεωρία ότι ο πυρήνας της πόλης βρισκόταν στο Όρος του Ναού, δεν συμφωνεί με τη χρονολόγηση αυτών των θραυσμάτων κεραμικής που βρέθηκαν στον πυθμένα της τάφρου, λέγοντας ότι το πιο πρόσφατο μπορεί να ανάγεται μόλις στον 7ο αιώνα π.Χ.

«Κατά κανόνα, στην περίπτωση ενός γεμίσματος, το τελευταίο τεμάχιο υπαγορεύει την ημερομηνία κατά την οποία τοποθετήθηκε», αναφέρει ο Finkelstein. Η χρονολόγηση αρχαίων τοποθεσιών που βασίζονται σε τυπολογίες κεραμικής δεν είναι ακριβής επιστήμη και συχνά οδηγεί σε παρατεταμένες συζητήσεις μεταξύ μελετητών.

Επιπλέον ο Finkelstein δεν συμφωνεί ότι αυτή η κατασκευή είχε αμυντικό σκοπό, σημειώνοντας ότι άλλες τάφροι από την περίοδο που ανακαλύφθηκαν σε όλο το Λεβάντε είχαν μόνο λίγα μέτρα πλάτος με κάθετες λαξευμένες πλευρές σε βράχο. Δεν ήταν μία ευρεία κοιλότητα όπως η τάφρος των 30 μέτρων στην Ιερουσαλήμ.

Ωστόσο δεν έχει μία εξήγηση για το σε τι χρησίμευε η τάφρος. Με βάση τη δική του άποψη για την αρχαία Ιερουσαλήμ, η οποία τοποθετεί την προέλευση της πόλης στο Όρος του Ναού, πιστεύει ότι η τάφρος θα μπορούσε να είχε σημαδέψει το νότιο όριο της πόλης τον 9ο αιώνα π.Χ. Σε μεταγενέστερους χρόνους, προς το τέλος της περιόδου του Πρώτου Ναού, μπορεί να χώριζε το παλιό τμήμα της πόλης στο Όρος του Ναού από την επέκτασή του προς τα νότια στη λεγόμενη κορυφογραμμή της Πόλης του Δαβίδ, λέει ο Finkelstein.

Ο Shalev αναγνωρίζει ότι δεν κατανοούμε πλήρως πολλά χαρακτηριστικά αυτού του κοιλώματος και θεωρεί ότι η τάφρος μπορεί να ήταν μέρος του μνημειακού χαρακτήρα του έργου. Επίσης, δεν ξέρουμε πώς οι απομονωμένες ελίτ της βιβλικής Ιερουσαλήμ θα ξεπερνούσαν το χάσμα, αν ήθελαν να ψωνίσουν στο κέντρο της πόλης. Ίσως υπήρχε μια ξύλινη γέφυρα ή μια σειρά από πέτρινα σκαλοπάτια που ανέβαιναν και κατέβαιναν στην τάφρο ή οι οικοδόμοι άφησαν ανέπαφο ένα στενό μονοπάτι όταν έσκαψαν την τάφρο, εικάζει ο Shalev.

«Ο ελέφαντας είναι στο δωμάτιο. Δεν μπορώ να εξηγήσω πώς λειτούργησαν όλα, αλλά δεν μπορώ να αγνοήσω αυτή τη δομή, η οποία σαφώς υπήρχε», αναφέρει ο Shalev. Ένα πράγμα είναι σίγουρο, ότι η συζήτηση για το ποιος και γιατί χάραξε αυτό το τεράστιο κοίλωμα στη μέση της αρχαίας Ιερουσαλήμ μόλις ξεκίνησε. Αντί να δώσει λύση η τάφρος αναμένεται να γίνει ένα από τα μεγάλα μυστήρια της πόλης.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Πηγή: Fox Report