Τραπεζοφόρο με τον Διόνυσο και τον Πάνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Συλλογή Έργων Γλυπτικής Αρ. Ευρ.: Γ 5706 Προέλευση: Άγνωστη Διαστάσεις:...
Τραπεζοφόρο με τον Διόνυσο και τον Πάνα
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
Συλλογή Έργων Γλυπτικής Αρ. Ευρ.: Γ 5706
Προέλευση: Άγνωστη
Διαστάσεις: Ύψος: 1,275μ.
Χρονολόγηση: Ρωμαϊκή περίοδος, γύρω στο 170 μ.Χ.
Χώρος έκθεσης: Αίθουσα 32
Το τραπεζοφόρο (στήριγμα ενός μονόποδου τραπεζιού) που παρουσιάζεται εδώ, αποτελείται από έναν ορθογώνιο πεσσό, τοποθετημένο πάνω σε βάση, που φέρει στο πρόσθιο μέρος του το περίτεχνο σύμπλεγμα τριών αγαλματίων, του Διονύσου, του Πάνα και ενός Σατυρίσκου. Η σκηνή διαδραματίζεται στη φύση, ο θεός Διόνυσος στέκεται όρθιος και περιβάλλεται από μια μεγάλη κληματαριά με σταφύλια. Αποδίδεται ως γυμνός, αγένειος νέος με πλούσια μακριά μαλλιά, που πέφτουν κυματιστά πάνω στο στήθος του. Είναι στεφανωμένος με κληματίδες, σταφύλια και άνθη κισσού, και στρέφει το κεφάλι του προς τα αριστερά, κοιτάζοντας τον μικρότερο σε διαστάσεις Πάνα στο πλάι του, που κρατά λαγωβόλο (κυνηγετικό ραβδί). Στο δεξί του χέρι, το οποίο ακουμπά στο κεφάλι του τραγοπόδαρου Πάνα, ο Διόνυσος κρατά ρυτό (τελετουργικό αγγείο), το άνω τμήμα του οποίου καταλήγει στο σώμα ενός πάνθηρα (ιερό ζώο του Διονύσου). Μπροστά τους υπάρχει μια μισάνοιχτη κυλινδρική κίστη, από την οποία ξεπροβάλει ένα φίδι. Ένας μικρός Σάτυρος σκαρφαλώνει πίσω από τον Πάνα στην κληματαριά για να κόψει σταφύλια, κρατώντας δρεπάνι. Από τον κορμό της κληματαριάς κρέμονται ένα λαγωβόλο, μια σύριγγα (το μουσικό όργανο του Πάνα) και δορά κατσίκας. Ίχνη κόκκινου και κίτρινου χρώματος σώζονται σε διάφορα σημεία του συμπλέγματος των γλυπτών. Το μάρμαρο του τραπεζοφόρου προέρχεται από το Δοκίμειο της Μ. Ασίας, που αποτελούσε σημαντικό καλλιτεχνικό κέντρο παραγωγής και εξαγωγής γλυπτών και σαρκοφάγων στα ρωμαϊκά χρόνια. Ένα ακόμα παράδειγμα τραπεζοφόρου με διονυσιακό θέμα, αυτή τη φορά αττικού εργαστηρίου, εικονίζει τον Διόνυσο μεθυσμένο, να υποβαστάζεται από έναν Σάτυρο[1].
Ο Διόνυσος είναι ο θεός της βλάστησης και μαζί με τον θίασό του, προστάτες των γονιμοποιών δυνάμεων, συμβολίζουν την αναπαραγωγική δύναμη της φύσης. Σε αυτόν αποδίδεται η διάδοση της αμπελουργίας, της παρασκευής οίνου και της οινοποσίας. Σύμφωνα με τον μύθο, ο Διόνυσος επισκέφθηκε τον τοπικό ήρωα Ικάριο, στο ομώνυμο ιερό του στον σημερινό Διόνυσο, για να διδάξει στους κατοίκους της Αττικής την καλλιέργεια της αμπέλου και την παραγωγή του κρασιού. Ο μύθος αυτός απηχείται στο διονυσιακό ανάγλυφο Γ 5147 [2], το λεγόμενο ανάγλυφο του Ικαρίου.
Σε ερυθρόμορφο κρατήρα, που χρονολογείται γύρω στα μέσα του 5ου αι. π.Χ., εικονίζονται Σάτυροι να μεταφέρουν και να πατούν σταφύλια σε πατητήρι, παρουσία του Διονύσου.
Επίσης, σε ανάγλυφη πλάκα επένδυσης βωμού των ελληνιστικών χρόνων εικονίζονται δύο Σιληνοί να πατούν σταφύλια, ενώ δύο Σάτυροι, στο κέντρο της παράστασης κουβαλούν έναν καλυκόσχημο κρατήρα γεμάτο κρασί.
Όπως είναι γνωστό ήδη από την αρχαιότητα ο «οίνος ευφραίνει καρδίαν ανθρώπου» και αποδιώχνει τις έγνοιες.
[1] Για Διόνυσο υποβασταζόμενο από Σάτυρο βλ. https://www.namuseum.gr/monthly_artefact/ataktoi-erotideis/
[2] https://www.namuseum.gr/monthly_artefact/ekstatiki-methi/
Δρ. Βάντα Παπαευθυμίου
Βιβλιογραφία
Ν. Καλτσάς, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Τα Γλυπτά, Αθήνα 2001, 349, αρ. κατ.739, 361 αρ. κατ.773, 362-364 αρ. κατ.776-777.
Θ. Στεφανίδου-Τιβερίου, Τραπεζοφόρα με πλαστική διακόσμηση. Η αττική ομάδα (1993) 42 σημ.100, 45 σημ. 116, 47 σημ.131, 48, 56 σημ. 226, 57 σημ.234.
Ε. Pochmarski, Das Bild des Dionysos in der Rundplastik der klassischen Zeit Griechenlands (Graz 1969).
Πηγή: Β. Παπαευθυμίου, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
Δεν υπάρχουν σχόλια