Ιάματα και θαύματα – Ιστορίες ίασης στον αρχαίο κόσμο

Αναθηματικό ανάγλυφο με τον Ασκληπιό πλαισιωμένο από τα τέσσερα μέλη της οικογενείας του και δεξιά οικογένεια που προσέρχεται να προσφέρει θ...

Αναθηματικό ανάγλυφο με τον Ασκληπιό πλαισιωμένο από τα τέσσερα μέλη της οικογενείας του και δεξιά οικογένεια που προσέρχεται να προσφέρει θυσία , 340-330 π.Χ.

Ένα κορίτσι χωρίς φωνή πήγε στο Ασκληπιείο της Επιδαύρου για να θεραπευθεί. Πράγματι κοιμήθηκε στους χώρους του και το επόμενο πρωί, όταν ξύπνησε, είχε αποκτήσει φωνή. Η Κλειώ εγκυμονούσε επί πέντε χρόνια και μόνον, όταν πήγε στο Ασκληπιείο κατόρθωσε να γεννήσει ένα αγοράκι. Κι η Αμβροσία, μία γυναίκα από την Αθήνα ήταν τυφλή αλλά κι αυτή βρήκε το φως της από τον θεό στην Επίδαυρο.

Είναι μερικοί μόνον από τους πρωταγωνιστές των ιστοριών ίασης, που καταγράφονται στα περίφημα «Ιάματα του Απόλλωνος και του Ασκληπιού», τις λίθινες στήλες του 4ου -3ου π.Χ. αιώνα, που έχουν βρεθεί στο ιερό του Ασκληπιού στην Επίδαυρο, έναν πολύτιμο μάρτυρα για την άσκηση της θεουργικής ιατρικής στην αρχαιότητα μέσω της εγκοίμησης. Χωρίς να είναι ο μόνος. Γιατί και στον «Πλούτο» του Αριστοφάνη αίφνης, ο πρωταγωνιστής του ο Χρεμύλος οδηγεί τον θεό

Πλούτο, που τον έχει τυφλώσει ο Ζευς, στο ονομαστό ιερό, προκειμένου να τον θεραπεύσει ο Ασκληπιός. Πράγμα που επιτυγχάνεται όντως, έτσι ο θεός έχοντας πλέον την όρασή του μοιράζει τον πλούτο στους καλούς και δίκαιους! (Στη σφαίρα μιας κωμωδίας φυσικά.)

Η αρχαιολόγος Αριάδνη Κλωνιζάκη

Οι ιστορίες σχετικά με την θαυματουργική ίαση ασθενών με όποια προβλήματα είναι άλλωστε, πολλές. Μόνον στα «Ιάματα» περιλαμβάνονται περί τις εβδομήντα, από τις οποίες η αρχαιολόγος δρ Αριάδνη Κλωνιζάκη επέλεξε δέκα, προκειμένου να τις παρουσιάσει στην ομιλία της στον Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων στο πλαίσιο του κύκλου διαλέξεων του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων.

Η διάδοση της λατρείας του Ασκληπιού

«Φωτίζονται κάποια από τα πρόσωπα -ιστορικά κυρίως- που ενεπλάκησαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στη λατρεία του Ασκληπιού», όπως λέει η ίδια μιλώντας στο mononews. «Κάθε ένα από αυτά εκφράζει συμβολικά μια ομάδα άλλων ανθρώπων, οι οποίοι πίστεψαν στο θεό θεραπευτή και είτε ζήτησαν θεραπεία είτε συνέβαλαν στη διάδοση της λατρείας ή ακόμη ευχαρίστησαν το θεό για κάποια ευεργεσία του, ο καθένας με τον τρόπο του». Και ανάμεσά τους, να σημειωθεί, ο τραγικός ποιητής Αρίσταρχος αλλά και ο Σωκράτης.

Με διδακτορική διατριβή που έχει θέμα την «Διάδοση της λατρείας του Ασκληπιού μέχρι και την Πρώιμη Ελληνιστική Περίοδο», επιμελήτρια σήμερα στο Τμήμα Συλλογής Έργων Γλυπτικής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου η κυρία Κλωνιζάκη έχει εργαστεί άλλωστε επί μακρόν στην Επίδαυρο –μεταξύ άλλων- κοντά στον καθηγητή της κ. Βασίλη Λαμπρινουδάκη, τον διαπρεπή αρχαιολόγο που ανασκάπτει το ιερό του Ασκληπιού.

Χάρτης εξάπλωσης Ασκληπιείων.
[Copyright: Αριάδνη Κλωνιζάκη, διδακτορική διατριβή]

Τα Ασκληπιεία άλλωστε, ήταν τα πρώτα οργανωμένα θεραπευτήρια της αρχαιότητας, εκεί όπου προσέφευγαν με δέος οι άνθρωποι για να γιατρευτούν από τις αρρώστιες τους, προσευχόμενοι στο θεό και ευελπιστώντας στην αρωγή του. Ένας θεσμός που εξαπλώθηκε παντού, όπου έφθανε ο ελληνικός κόσμος και διατηρήθηκε ως το τέλος της αρχαιότητας.

Η ανάγκη των ανθρώπων

«H μεγάλη εξάπλωση της λατρείας του Ασκληπιού», όπως λέει η κυρία Κλωνιζάκη, «ο ρυθμός με τον οποίον ιδρύονταν νέα ιερά μετά τον 5o π.Χ. αιώνα, ο αριθμός τους, η προσαρμοστικότητα της λατρείας στις ανάγκες κάθε εποχής, η γεωγραφική της διάδοση, η επικράτηση του Ασκληπιού έναντι άλλων θεοτήτων της ίασης, η δημοτικότητά του τέλος στην ύστερη αρχαιότητα παρά την πρόοδο της Ιατρικής και παρά την κριτική, που δέχθηκε από τον Χριστιανισμό προκαλούν ένα εύλογο ερώτημα: Ποιες ήταν οι δυνάμεις που προκάλεσαν αυτή την εκπληκτική ανάπτυξη;».

Η απάντηση δεν είναι εύκολη, ούτε μονοσήμαντη, καθώς, όπως επισημαίνει και η ίδια, πρόκειται για ένα πιο σύνθετο φαινόμενο, με θρησκευτικές, πολιτικές και κοινωνικές αιτίες. Με πιο σημαντική όμως, την λαϊκή ζήτηση. Γιατί, πέρα από όλα τα άλλα, όπως λέει, η προώθηση της λατρείας αυτής βασιζόταν διαχρονικά σε ένα ατομικό κίνητρο – κάτι που δείχνουν περιπτώσεις ιστορικών προσωπικοτήτων, που προώθησαν τον Ασκληπιό- αλλά και στην προσωπική ευλάβεια και το αίσθημα χρέους ιδιωτών, που μεταλαμπάδευαν τον θεό από τον έναν τόπο στον άλλο, ώστε να γίνει αποδεκτός εύκολα και μαζικά.

Μαρμάρινο αναθηματικό ανάγλυφο, στο οποίο ο Ασκληπιός θεραπεύει ασθενή κατά τη διάρκεια της εγκοίμησης στο Ασκληπιείο υπό το βλέμμα της Υγείας, περ. 400 π.Χ., Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά

Πολλές αρχαίες ελληνικές πόλεις είχαν έτσι, ιερά αφιερωμένα στον Ασκληπιό, που ήταν η κατ’ εξοχήν θεότητα της ίασης στον ελληνικό κόσμο μετά τον 5ο π.Χ. αιώνα. Με Τα μεγάλα Ασκληπιεία της Επιδαύρου, της Κω και της Περγάμου έλαβαν την αίγλη πανελληνίων ιερών. Σε αυτά συνέρρεαν οι άρρωστοι με τους συγγενείς τους, που ταξίδευαν για τον Ασκληπιό μεγάλες αποστάσεις.

Αυθυποβολή και θεραπεία

Η ιατρική που ασκούνταν στα Ασκληπιεία ήταν θεουργική, προερχόταν δηλαδή από τον θεό ενώ βασική μέθοδος θεραπείας ήταν η «εγκοίμησις». Μια διαδικασία, η οποία άρχιζε με καθαρμούς της ψυχής και του σώματος του ασθενούς μέσω της λήψης ειδικών βοτάνων, της θυσίας ζώων και της υποχρεωτικής τήρησης διαφόρων κανόνων και ασκήσεων που επέβαλλαν οι ιερείς. Στο τελικό στάδιο ο ασθενής κοιμόταν μέσα στον ναό, ελπίζοντας ότι στο όνειρό του θα εμφανιστεί ο Ασκληπιός και θα τον θεραπεύσει ή θα του δώσει συμβουλές, τις οποίες την επομένη ερμήνευαν οι ιερείς, που καθόριζαν και την θεραπευτική αγωγή.

Το βέβαιο είναι, ότι η πίστη των ανθρώπων αλλά και η αυθυποβολή έπαιζαν μεγάλο ρόλο για την όποια ίασή τους. Εξίσου βέβαιο όμως είναι και το γεγονός, ότι οι θεραπευτές ιερείς είχαν κάποιες ιατρικές γνώσεις, που είχαν αποκτηθεί από την παρατήρηση αλλά και τη συσσωρευμένη εμπειρία.

«Οι μισές από τις περιπτώσεις, που περιλαμβάνονται στα ‘‘Ιάματα’’ είναι εξωφρενικές», λέει και η κυρία Κλωνιζάκη, «όμως υπήρχαν και θεραπείες». Γενικότερα, όπως αναφέρει στα Ασκληπιεία προσέρχονταν άνθρωποι με κάθε είδους προβλήματα, όπως τυφλοί, κωφάλαλοι, παραμορφωμένοι από διάφορες αιτίες, ακόμη και με αυτοάνοσα με την σημερινή ορολογία. Όπως η περίπτωση του Πάνδαρου από την Θεσσαλία με δερματικά προβλήματα, συγκεκριμένα «…στίγματα ἔχων ἐν τῶι μετώπωι», όπως αναφέρεται σε στήλη των «Ιαμάτων» (350-300 π.Χ).

«Όλες αυτές ήταν καταστάσεις που επέφεραν ψυχική επιβάρυνση και κοινωνικό αποκλεισμό, κάτι που απαλυνόταν όταν οι άνθρωποι προσέφευγαν στα Ασκληπιεία για να ζητήσουν βοήθεια», επισημαίνει η κυρία Κλωνιζάκη.

Ασκληπιείο Επιδαύρου – Η Στοά του Αβάτου

Το τάμα του Σωκράτη

Ανάμεσά τους πολλές ήταν οι γυναίκες, γεγονός που αποδεικνύεται από τις αρχαίες πηγές, όπου σώζονται πολλά ονόματά τους. Όπως η Αμβροσία εξ Αθανάν, η Αράτα η Λακεδαιμόνια, η τροιζηνία Αρισταγόρα, η Φεραία Σωστράτα, η ηπειρώτισσα Ανδρομάχη, η Ερασίππα, η μεσσήνια Νικασιβούλα, η Μέλισσα, η Καλλικράτεια, η Αναξαγόρα και η Κλειώ, που περιλαμβάνονται στα «Ιάματα». Όπου αναφέρονται επίσης, 21 παιδιά.

Ιδιαίτερη όμως, είναι η περίπτωση του Σωκράτη, όπως αναφέρεται στον διάλογο «Φαίδων», ο οποίος εκτυλίσσεται την τελευταία ημέρα της ζωής του, το 399 π.Χ. όταν ως τελευταία του επιθυμία ζητά μια θυσία στον Ασκληπιό. «Ὦ Κρίτων, ἔφη, τῷ Ἀσκληπιῷ ὀφείλομεν ἀλεκτρυόνα», λέει, καθώς η επίδραση του κώνειου έχει αρχίσει.

«Η θυσία που παραγγέλνει ο Σωκράτης στον θεραπευτή θεό έχει ερμηνευθεί με διάφορους τρόπους», σημειώνει η κυρία Κλωνιζάκη. «Έχει ερμηνευθεί συμβολικά, ως δείγμα της ευγνωμοσύνης του προς τον Ασκληπιό, που τον γλίτωσε από την αρρώστια του να ζει κανείς. Αναρρώνοντας από ασθένεια υπήρχε η συνήθεια να θυσιάζεται ένας πετεινός στον Ασκληπιό και έχει υποστηριχθεί ότι, παραγγέλνοντας τη θυσία, ο Σωκράτης υπαινίσσεται πως η ζωή μέσα στο σώμα ήταν μια αρρώστια και ο θάνατος είναι η θεραπεία».

Ασκληπιείο Περγάμου

Υπάρχουν ωστόσο και άλλες προτάσεις, αν και όπως επισημαίνει η ίδια «παρά την ελκυστικότητά τους, δεν πρέπει να ξεχνά κανείς και την εκπλήρωση ενός χρέους του Σωκράτη, ενός τάματός του στον Ασκληπιό, όταν αρρώστησε, επιστρέφοντας από τη μάχη στο Δήλιο».

Πηγή: Μ. Θερμού, MonoNews