Ο γρίφος ενός νέου μινωικού ευρήματος

Εχει διάμετρο 48 μέτρων και δαιδαλώδη εσωτερική διάρθρωση. Η ταυτότητά του δεν έχει προσδιοριστεί ακόμη, όμως επηρεάζει ήδη ένα ολόκληρο αερ...

Εχει διάμετρο 48 μέτρων και δαιδαλώδη εσωτερική διάρθρωση. Η ταυτότητά του δεν έχει προσδιοριστεί ακόμη, όμως επηρεάζει ήδη ένα ολόκληρο αεροδρόμιο. Ισως γιατί το μινωικό κυκλικό μνημείο του 1900 π.Χ., που ανασκάφηκε στο Καστέλλι Ηρακλείου, δεν έχει όμοιό του στην Κρήτη. [Credit: ΥΠΠΟ]

«Σίγουρα δεν είναι φρυκτωρία», ξεκαθαρίζει η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ηρακλείου, Βάσω Συθιακάκη, «ούτε έχει να κάνει με τη λατρεία του Δία και της Ρέας, όπως γράφτηκε. Το μνημείο είναι ξεκάθαρα μινωικό».

Πέραν τούτων, βέβαια, λίγα μπορούν να ειπωθούν με σιγουριά για το μνημειώδες κυκλικό αρχιτεκτονικό σύνολο, διαμέτρου 48 μέτρων, του οποίου κατάλοιπα εντοπίστηκαν στην κορυφή του λόφου Παπούρα, πλησίον του υπό κατασκευήν διεθνούς αεροδρομίου στο Καστέλλι Ηρακλείου. Ναι, το μνημείο αποτελείται από «επάλληλους λιθόκτιστους δακτυλίους», που διαμορφώνουν ένα βαθμιδωτό κρηπίδωμα εξωτερικά και ένα κυκλικό κτίσμα στη μέση, πέριξ του οποίου ακτινωτοί τοίχοι δημιουργούν μικρότερα δωμάτια, σε μια σχεδόν «δαιδαλώδη διάρθρωση».

Τι μπορεί όμως να ήταν όλα αυτά; «Η ερώτηση του ενός εκατομμυρίου δολαρίων», σχολιάζει γελώντας η Βάσω Συθιακάκη και διευκρινίζει: «Είναι νωρίς ακόμη για να ξέρουμε. Η ανασκαφή βρίσκεται σε εξέλιξη. Ο,τι και να πούμε τώρα, δεν θα είναι επιστημονικά τεκμηριωμένο».

Ας τα πάρουμε, όμως, με τη σειρά. Το μνημείο άρχισε να αποκαλύπτεται πέντε μήνες πριν, έπειτα από κάποιες δοκιμαστικές τομές, που οδήγησαν σε σωστική ανασκαφή υπό την αρχαιολόγο της εφορείας Δανάη Κοντοπόδη. «Μείναμε όλοι άφωνοι· το πρώτο πράγμα που άρχισε να φαίνεται ήταν το βαθμιδωτό κρηπίδωμα, κάτι μη συνηθισμένο», θυμάται η Βάσω Συθιακάκη και συμπληρώνει: «Οταν διαπιστώσαμε ότι δημιουργεί τέλειο κύκλο, μας έκανε μεγάλη εντύπωση. Οταν βρήκαμε τον τοίχο του κεντρικού κτίσματος που δημιουργεί θόλο, αρχίσαμε να καταλαβαίνουμε ότι είναι κάτι πρωτοφανές. Πλέον, κάθε μέρα περιμένουμε να δούμε τι θα μας αποκαλύψει. Εχουμε ρίξει σε αυτή την ανασκαφή όλες μας τις δυνάμεις».

Η ύπαρξη θόλου συμπεραίνεται από το «εκφορικό» σύστημα δόμησης του κεντρικού κτίσματος (κάθε πέτρα τοποθετείται λίγο πιο μέσα από την προηγούμενη, με στόχο τη θολωτή κατασκευή), μέθοδο γνωστή στους Μινωίτες. «Ομως αυτό το κτίσμα περιβάλλεται από κυκλικούς διαδρόμους και σειρές δωματίων», εξηγεί η έφορος, «επομένως είναι σίγουρα διαφορετικό. Στην Κρήτη, και μάλιστα σε κορυφή λόφου, τέτοια κατασκευή δεν έχουμε ξαναδεί».

Αεροφωτογραφία του μινωικού μνημείου του 1900 π.Χ. στην κορυφή του λόφου Παπούρα, κοντά στο Καστέλλι.

Τελετουργικός χαρακτήρας

Οχι ότι οι αρχαιολόγοι βαδίζουν στα τυφλά. «Η αίσθησή μας είναι ότι πρόκειται για χώρο συγκέντρωσης, όπου πραγματοποιούνταν συμπόσια τελετουργικού χαρακτήρα», σημειώνει η Βάσω Συθιακάκη, βασισμένη σε ευρήματα του μνημείου όπως αγγεία πόσης και βρώσης, ζωικά οστά κ.ά. Το κοινοτικό αυτό κτίριο, συνεχίζει, χρονολογείται στην πρώιμη παλαιοανακτορική περίοδο, «δηλαδή γύρω στο 1900 π.Χ., όταν χτίζονται και τα πρώτα μινωικά ανάκτορα», ενώ η χρήση του διαρκεί μέχρι και τη νεονακτορική περίοδο (περ. 1700-1450 π.Χ.).

Και ενώ στην Κρήτη δεν υπάρχουν όμοιά του, μπορεί ίσως να παραλληλιστεί κυρίως με αρχιτεκτονικά σύνολα της Εποχής του Χαλκού στην Εγγύς Ανατολή. «Δεν θα είναι περίεργο να βρεθούν τέτοιες αναλογίες», τονίζει η Βάσω Συθιακάκη. «Οι Μινωίτες είναι γνωστοί για τις εμπορικές και πολιτισμικές σχέσεις τους με την Αίγυπτο και τις ακτές της Ανατολικής Μεσογείου».

«Το κτίσμα περιβάλλεται από διαδρόμους και σειρές δωματίων. Στην Κρήτη, και μάλιστα σε κορυφή λόφου, τέτοια κατασκευή δεν έχουμε ξαναδεί», λέει η αρχαιολόγος Βάσω Συθιακάκη.

Το υπουργείο Πολιτισμού έκανε λόγο στη χθεσινή ανακοίνωσή του για ένα «εύρημα μοναδικό για τη μινωική αρχαιολογία», το οποίο μάλιστα επιβάλλει νέα χωροθέτηση του ραντάρ του αεροδρομίου. Η ανακοίνωση ανέφερε επίσης ότι στο πλαίσιο του έργου έχουν διερευνηθεί και παραδοθεί πάνω από 35 αρχαιολογικές θέσεις. «Αυτό σημαίνει», υπογραμμίζει η έφορος, «ότι έχουν ολοκληρωθεί οι ανασκαφές, οι αποτυπώσεις, οι τεκμηριώσεις και έχουν αντιμετωπιστεί κατά περίπτωση, π.χ. έχουν καταχωθεί ή, αν κάποια ευρήματα εντοπίστηκαν στη μέση του αεροδιαδρόμου, αποσπάστηκαν ώστε να επανατοποθετηθούν σε επισκέψιμο χώρο. Εχουν εντοπιστεί πολύ ενδιαφέροντα ευρήματα και τα καλύτερα θα εκτεθούν σε ένα μουσείο που θα δημιουργηθεί στο κτίριο του αερολιμένα».

Πηγή: Ν. Ζώης, Καθημερινή