Οι Ολυμπιακοί Aγώνες του 1924 σε μια έκθεση στο Κέμπριτζ

Mια μεγάλη έκθεση στο μουσείο Fitzwilliam που εξερευνά το άθλημα, την τέχνη και τα σώματα πίσω από μια κομβική διοργάνωση. [Credit: Nissen R...

Mια μεγάλη έκθεση στο μουσείο Fitzwilliam που εξερευνά το άθλημα, την τέχνη και τα σώματα πίσω από μια κομβική διοργάνωση. [Credit: Nissen Richards Studio]

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1924 στο Παρίσι πρωταγωνιστούν σε μια μεγάλη έκθεση στο μουσείο Fitzwilliam που εξερευνά τον αθλητισμό, την τέχνη και τα σώματα πίσω από μια κομβική διοργάνωση. Τα εκθέματα παρουσιάζουν εκπληκτικές συνεργασίες, ανταγωνιστικά συμφέροντα και ανεπίλυτες εντάσεις.

Η έκθεση ανοίγει με ένα συναρπαστικό ασπρόμαυρο φιλμ που δείχνει ντίβες του τένις ντυμένες με φορέματα να παρελαύνουν τελετουργικά και σπρίντερ να τινάζονται προς τα εμπρός με τη χάρη λαγωνικού. Οι κολυμβητές διασχίζουν τις πισίνες σαν λεπίδες και οι δρομείς ανώμαλου δρόμου περνάνε τοίχους με εμπόδια και στη συνέχεια εξαφανίζονται από τα μάτια μας.

Δύο παλαιστές «αγκαλιάζονται» με τόση δύναμη που φαίνονται προσωρινά ακίνητοι, σαν άγαλμα. Και ακριβώς δίπλα τους υπάρχει το ακριβές αντίστοιχό τους σε τρεις διαστάσεις: ένα αρχαιοελληνικό γλυπτό φτιαγμένο πριν από χιλιάδες χρόνια. Τέχνη και πραγματικότητα είναι τόσο πανομοιότυπα που σε κάνουν να σκεφτείς ξανά την κλασική αφοσίωση στην τελειότητα. Ο χρόνος κυλά μπρος-πίσω στις αίθουσες της έκθεσης.

Η έκθεση «Παρίσι 1924» –που συμπίπτει με την τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων στη γαλλική πρωτεύουσα– είναι μια αποκάλυψη. Ο θεατής αρχίζει να συνειδητοποιεί ότι αυτοί οι Αγώνες ήταν ένα σημείο καμπής όχι μόνο για την ιστορία του στίβου, αλλά και για ζητήματα φυλής και τάξης, πολιτικής, χρημάτων και διασημότητας, και για την έκφρασή τους στη σύγχρονη τέχνη.

Η Helen Wills από τον Alexander Calder, 1927.
[Credit: Calder Foundation, New York/ Art Resource, New York. © 2024 Calder Foundation, New York/ DACS, London]

 Το ατσάλινο ποδοσφαιρικό παπούτσι του σπουδαίου Ουρουγουανού José Andrade.

 Robert Delaunay, «The Runners» (1924). [Credit: National Museum of Serbia]

Η έκθεση είναι γεμάτη εκπλήξεις, όπως η συρμάτινη φιγούρα της Αμερικανίδας πρωταθλήτριας του τένις Helen Wills που ισορροπεί στο ένα δάχτυλο του ποδιού για να κάνει σερβίς με μια μπάλα, σαν ένα σκίτσο στον αέρα, που φιλοτέχνησε ο Alexander Calder, το κολοσσιαίο παστέλ του Diego Rivera με το πρόσωπό της ή το ατσάλινο ποδοσφαιρικό παπούτσι του σπουδαίου Ουρουγουανού José Andrade και φωτογραφίες-πορτρέτα που θα μπορούσαν να είχαν τραβηχτεί στο φετινό Euro.

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1924 ήταν οι τελευταίοι που διοργανώθηκαν από τον Pierre de Coubertin, πρόεδρο της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής, ο οποίος είχε αναβιώσει τους Αγώνες το 1896. Αξιοσημείωτο είναι ότι ένας από τους διαγωνιζόμενους το 1896 ήταν ο Charles Waldstein, πρώην διευθυντής του μουσείου Fitzwilliam. Οι δύο άνδρες γνωρίστηκαν τη δεκαετία του 1880 και μέσω του κοινού τους πάθους για την κλασική ιστορία, την εκπαίδευση και τον αθλητισμό έγιναν φίλοι. Το 1894, ο Waldstein άσκησε πίεση στην ελληνική βασιλική οικογένεια για λογαριασμό του Pierre de Coubertin, για να εξασφαλίσει την κρίσιμη υποστήριξη για την αναβίωση των Αγώνων.

Ο Pierre de Coubertin ήταν πραγματικά συνεπαρμένος με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Ήθελε να αναπαραγάγει το ελληνικό μοντέλο του αθλητισμού, το οποίο, πίστευε, αφορούσε την ομορφιά του σώματος και της ψυχής.

Πέρα από τη σύνδεση Waldstein - de Coubertin, το Κέμπριτζ έχει και άλλους λόγους να διοργανώσει μια έκθεση για το 1924. Οι σπουδαστές του κέρδισαν έντεκα ολυμπιακά μετάλλια για τη Μεγάλη Βρετανία σε αυτούς τους Αγώνες. Αν το πανεπιστήμιο ήταν χώρα, θα είχε φτάσει στην εκπληκτική ένατη θέση στον πίνακα των μεταλλίων. Και μετά, φυσικά, υπάρχει το «Chariots of Fire», η εμβληματική ταινία που εμπνέεται από την ιστορία του πρωταθλητή των 100 μέτρων, Harold Abrahams, πρώην προέδρου του Πανεπιστημιακού Στίβου. Η έκθεση συμπληρώνεται με αρχειακούς και φωτογραφικούς θησαυρούς που σχετίζονται με τον Abrahams, τον Douglas Lowe και άλλους θρύλους του Κέμπριτζ.

Το «Chariots of Fire» –οι επισκέπτες της έκθεσης θα δουν μια εικόνα της εμβληματικής παραλίας και θα ακούσουν τη μουσική του Βαγγέλη Παπαθανασίου– προσφέρει μια περιορισμένη άποψη των Αγώνων του 1924.
[Credit: Nissen Richards Studio]

[Credit: Nissen Richards Studio]

[Credit: Nissen Richards Studio]

 Άποψη της έκθεσης με το γύψινο εκμαγείο του ρωμαϊκού γλυπτού «Οι παλαιστές».[Credit: Nissen Richards Studio]

Το «Chariots of Fire» –οι επισκέπτες της έκθεσης θα δουν μια εικόνα της εμβληματικής παραλίας και θα ακούσουν τη μουσική του Βαγγέλη Παπαθανασίου– αποτυπώνει μια περιορισμένη άποψη των Αγώνων του 1924. Δεν περιλαμβάνει τα μεγαλύτερα αστέρια των Αγώνων, όπως ο Paavo Nurmi και ο José Leandro Andrade. Και δεν περιλαμβάνει καμία αθλήτρια, ούτε αναγνωρίζει ότι από τους 3.089 αθλητές, οι 135 ήταν γυναίκες. Η έκθεση, αντίθετα, προσφέρει μια πολύ ευρύτερη άποψη του Παρισιού 1924.

Μέσα από την τέχνη, τη μόδα, τον κινηματογράφο, τη φωτογραφία, ανατρέχει στην κομβική στιγμή που οι παραδόσεις και οι καινοτομίες συγκρούστηκαν, συγχωνεύοντας την κλασική κληρονομιά των Ολυμπιακών Αγώνων με το πνεύμα της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας.

Ήταν μια σημαντική στιγμή που άλλαξε για πάντα τη στάση απέναντι στα αθλητικά επιτεύγματα και τη διασημότητα, καθώς και την εικόνα του σώματος και την ταυτότητα, τον εθνικισμό και την τάξη, τη φυλή και το φύλο.

Έναν χρόνο αργότερα, το 1925, η γερμανική εταιρεία Leica αποκάλυψε μια εφεύρεση που άλλαξε το παιχνίδι, μια κάμερα με μεγάλη ταχύτητα κλείστρου. Η αθλητική φωτογραφία δεν θα ήταν ποτέ ξανά η ίδια. Η έκθεση παρουσιάζει πολλές φωτογραφίες από τους Αγώνες του 1924, οι οποίες, όπως επισημαίνουν οι επιμελητές, «φαίνονται λίγο επίπεδες και όχι πολύ δυναμικές». Ο πιο συναρπαστικός τρόπος για να συλλάβει κανείς τον αθλητισμό οπτικά το 1924 ήταν με το σχέδιο, τη ζωγραφική, τις εκτυπώσεις και τη γλυπτική.

Σε μια από τις αίθουσες της έκθεσης, το δυναμικό φουτουριστικό γλυπτό του Umberto Boccioni «Unique Forms of Continuity in Space» και μια σειρά καρτ ποστάλ του Γάλλου λιθογράφου H.L. Roowy δείχνουν μια ζωντανή άποψη των Αγώνων.

H.L. Roowy, καρτ ποστάλ ράγκμπι, Παρίσι 1924.

Άλμα, Ολυμπιακοί Αγώνες, Παρίσι 1924, από την E. Blanche, από μια σειρά οκτώ καρτ ποστάλ. [Credit: Συλλογές Musée National du Sport, Γαλλία]

«Οι γραφίστες μπήκαν πραγματικά στο παιχνίδι το 1924», λένε οι επιμελητές. «Ο Roowy δημιούργησε διαφημιστικό υλικό για αεροπλάνα και αυτοκίνητα μαζί με τον Ernest και τη Marguerite Montaut. Οι Montaut πιστώνονται με την εισαγωγή μιας οπτικής γλώσσας για την απεικόνιση της ταχύτητας των νέων μηχανών του 20ού αιώνα. Για τους Ολυμπιακούς Αγώνες, ο Roowy υιοθέτησε παρόμοιες γελοιογραφικές γραμμές κίνησης για να απεικονίσει ακοντιστές, παίκτες ράγκμπι και άλλους αθλητές».

Υπάρχει ένα χάλκινο γλυπτό του Γερμανού καλλιτέχνη Renée Sintenis. Στο «The Athlete» (1926) απεικονίζεται ο Paavo Nurmi, ο Φινλανδός δρομέας μεσαίων και μεγάλων αποστάσεων που ήταν γιος ξυλουργού και δεν έδινε ποτέ συνεντεύξεις. Φαίνεται να αψηφά τη βαρύτητα. Τον αποκαλούσαν «Flying Finn» ή «Phantom Finn». Κέρδισε πέντε χρυσά μετάλλια το 1924, σημειώνοντας δύο παγκόσμια ρεκόρ στο τρέξιμο σε διάστημα μίας ώρας.

Renée Sintenis, «O αθλητής» (Paavo Nurmi), 1926. Φωτ.: Courtesy of Leicester Museums and Galleries. © DACS 2024

Δεν είναι τυχαίο ότι η έκθεση ανοίγει με γύψινα εκμαγεία από το Μουσείο Κλασικής Αρχαιολογίας του Κέμπριτζ. Αυτά τα στερεότυπα όμορφα, εξιδανικευμένα σώματα αντιπαρατίθενται με πλάνα από τα αληθινά σώματα των αθλητών του 1924. Τα κλασικά γλυπτά ήταν ένα πρότυπο που έπρεπε να ακολουθήσει ο καλλιτέχνης όταν προσπαθούσε να αναπαραστήσει έναν άνδρα αθλητή. Αλλά μην ξεχνάμε ότι δεν υπήρχαν τέτοια πρότυπα για αθλήτριες.

Οι φωτογραφίες της εποχής δείχνουν το Ολυμπιακό Χωριό, μια σειρά από ξύλινες καλύβες. Οι εκδηλώσεις του στίβου πραγματοποιήθηκαν στη βιομηχανική περιοχή του Colombes. Η πισίνα ήταν ακόμα πιο μακριά από το κέντρο της πόλης, και τα εισιτήρια ήταν για όσους είχαν αυτοκίνητα, όχι για θεατές της εργατικής τάξης.

 Οι φωτογραφίες της εποχής δείχνουν το Ολυμπιακό Χωριό, μια σειρά από ξύλινες καλύβες.

Ο Λόρδος Burghley, από το Magdalene College και το κόμμα των Συντηρητικών, ήταν 19 ετών όταν αγωνίστηκε στα εμπόδια το 1924 (συνέχισε και κέρδισε το χρυσό στο Άμστερνταμ τέσσερα χρόνια αργότερα). Ο Τζέιμς Ροκφέλερ, μελλοντικός δισεκατομμυριούχος, πήρε χρυσό στο Παρίσι στην κωπηλασία. Το Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ παρήγαγε νικητές παντοδύναμους, όπως ο Χάρολντ Άμπραχαμς και ο Χάροβιαν Ντάγκλας Λόου. Παρά το γεγονός ότι αντιπροσώπευαν μόνο το 4% των αθλητών το 1924, οι αθλήτριες επηρέασαν τη στάση απέναντι στους ρόλους των φύλων, την τέχνη και τη μόδα.

Αυτό ήταν ιδιαίτερα εμφανές στο γήπεδο του τένις. Στην έκθεση, ο πίνακας του Τσαρλς Μαρτ Γκιρ από τις αρχές του αιώνα μοιάζει να δείχνει ένα ήρεμο εδουαρδιανό πάρτι τένις. Οι παίκτριες φορούν φορέματα με μακριά μανίκια και καπέλα πάνω από σφιχτούς κότσους. Το έργο «Joueurs de Tennis», ζωγραφισμένο το 1917 από τον André Lhote, δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικό. Το κοντό κούρεμα και τα γυμνά μυώδη χέρια και πόδια υποδηλώνουν ένα νέο είδος τενίστριας.

Charles March Gere, «The Tennis Party» (1900).

Οι επισκέπτες θα δουν το ριζικά διαφορετικό φόρεμα που έπρεπε να σχεδιαστεί για αυτήν τη νέα αθλήτρια, όπως η εμβληματική πρωταθλήτρια της Γαλλίας Suzanne Lenglen. Πρόκειται για ένα μεταξωτό φόρεμα εξαιρετικά όμορφο. Είναι ένα μικρό έργο τέχνης, που καλύπτεται από λεκέδες ιδρώτα οι οποίοι δείχνουν τη σωματική καταπόνηση που χρειάζεται για να κερδίσεις αγώνες.

Σε αυτή την περίοδο, οι παίκτριες απέρριψαν τη γυναικεία κοσμιότητα για να δείξουν πραγματικά τη σωματική τους δύναμη. Αυτό συνέβαινε την ίδια στιγμή που οι γυναίκες διεκδικούσαν το δικαίωμα στην ψήφο. 

Πηγή: Αργ. Μποζώνη, LiFO