«Εκλαϊκευτής χαρισματικός πολύ δύσκολων εννοιών, υπέροχος, γλαφυρός συγγραφέας, σεμνός, αλλά και ασυμβίβαστος» ήταν ο Πάνος Βαλαβάνης. Ετσι ...
 |
| «Εκλαϊκευτής χαρισματικός πολύ δύσκολων εννοιών, υπέροχος, γλαφυρός συγγραφέας, σεμνός, αλλά και ασυμβίβαστος» ήταν ο Πάνος Βαλαβάνης. Ετσι θα τον θυμούνται άνθρωποι που τον γνώρισαν, κοπίασαν μαζί του, έμαθαν πολλά απ’ αυτόν τον σπουδαίο επιστήμονα. |
Ο Πάνος Βαλαβάνης (1954-2025) έκανε την πρώτη του σημαντική ανακάλυψη ως φοιτητής σε ένα πρωτοκυκλαδικό νεκροταφείο, όπου η ανάγκη προστασίας ενός τάφου από αρχαιοκαπήλους τον οδήγησε στην πρωτόγνωρη εμπειρία να κοιμηθεί μέσα σε αυτό.
Δεν θα αρκούσε απλά να πούμε πως ο Πάνος Βαλαβάνης ήταν ένας κορυφαίος κλασικός αρχαιολόγος. Υπήρξε και χαρισματικός καθηγητής, ενθουσιώδης ανθρωπολόγος και ιστορικός τέχνης και χαρισματικός συγγραφέας.
Φεύγοντας από τη ζωή στα 71 του χρόνια, την περασμένη Τετάρτη, οι τίτλοι των επικηδείων που γράφτηκαν στη μνήμη του μιλούσαν για την αρχαιολογική «κορυφή» του: την ανακάλυψη το 2012 του αρχαιότερου σωζόμενου Ιπποδρόμου στην Ελλάδα, στον ελαιώνα της Ιτέας.
Και δικαίως – οι έρευνές του στην περιοχή των Δελφών και ο εντοπισμός του Ιπποδρόμου (δεύτερου σε σημασία στην κλασική Ελλάδα, μετά τον, χαμένο σήμερα, Ιππόδρομο της Ολυμπίας) έβαλαν ένα νέο, πολύτιμο κομμάτι στο παζλ της κατανόησης του αρχαίου ελληνικού κόσμου.
Οπως είχε πει ο ίδιος, «τώρα ολοκληρώνεται η εικόνα μας για το Ιερό των Δελφών. Μέχρι τώρα, μας έλειπε μια μεγάλη εγκατάσταση. Τώρα έχουμε όλα τα στοιχεία: το Ιερό του Απόλλωνα, το Ιερό της Αθηνάς Προναίας, το Γυμνάσιο, το Στάδιο και τον Ιππόδρομο. Και φυσικά, τώρα αποκτά άλλη διάσταση και η παρουσία του Ηνιόχου, αφού ξέρουμε πού ακριβώς έγινε ο αγώνας και η νίκη του».
Κοιτώντας, ωστόσο, πίσω στα έργα και στις ημέρες του, λάμπει η μορφή ενός ακούραστου εξερευνητή που ήθελε παθιασμένα να μοιραστεί τις ανακαλύψεις του με τον κόσμο – και, ακόμη περισσότερο, με τους νέους.
Με καταγωγή από τη Λέσβο, γεννήθηκε στην Αθήνα το 1954 και σπούδασε κλασική αρχαιολογία στην Αθήνα, ενώ συνέχισε τις σπουδές του στη Γερμανία, στο Αρχαιολογικό Ινστιτούτο του Πανεπιστημίου του Wurzburg. Το 1980 άρχισε να εργάζεται στο ΕΚΠΑ ως επιστημονικός συνεργάτης, για να γίνει λέκτορας κλασικής αρχαιολογίας το 1988, επίκουρος καθηγητής το 1994 και, από το 2000 και μετά, αναπληρωτής καθηγητής και στη συνέχεια τακτικός καθηγητής.
Η πρώτη του σημαντική ανακάλυψη έγινε ως φοιτητής στη Νάξο, το 1972, σε ένα πρωτοκυκλαδικό νεκροταφείο, όπου η ανάγκη προστασίας ενός τάφου από αρχαιοκαπήλους τον οδήγησε στην πρωτόγνωρη εμπειρία να κοιμηθεί μέσα σε αυτό, ανακαλύπτοντας έτσι ένα κυκλαδικό ειδώλιο, την εμβληματική «Βασίλισσα των Απλωμάτων», κομμάτι της συλλογής του Αρχαιολογικού Μουσείου της Νάξου.
Την ίδια περίοδο συμμετείχε και σε ανασκαφές στην Επίδαυρο, δίπλα στο αρχαίο θέατρο, όπου έβρισκε την ευκαιρία να παρακολουθεί τις πρόβες των παραστάσεων.
«Καθόμασταν πίσω στα κρυφά και παρακολουθούσαμε τους μεγάλους δασκάλους του θεάτρου, τον Κάρολο Κουν, τον Μινωτή», έλεγε σε συνέντευξη που έδωσε προ τριετίας στον ιστότοπο «Atraktos». «Βλέπετε, λοιπόν», συνέχιζε, «πως η αρχαιολογία, όπως και κάθε επιστήμη, έχει ευρύτατους ορίζοντες. Η ζωή η ίδια έχει ευρύτατους ορίζοντες, άλλωστε… Αρκεί να έχουμε μέσα μας το ζουζούνι της περιέργειας, της φιλομάθειας».
Το ήθος αυτό προδίδεται αμέσως όταν περιηγηθεί κανείς στο πλούσιο συγγραφικό του έργο, γεμάτο απροσδόκητες επιλογές όπως η «ύσπληξ», ο καινοτόμος μηχανισμός που χρησιμοποιούνταν στην αρχαία Ελλάδα κατά τους Ολυμπιακούς και άλλους αθλητικούς αγώνες, για να αποτρέπεται η πρόωρη εκκίνηση των δρομέων.
Η λίστα των «αγαπημένων πραγμάτων» του συμπληρώνεται (εκτός από μερικές παθιασμένες αρχαιολογικές «εμμονές», ανάμεσά τους και οι αθλητικοί αγώνες, η κεραμική και η τεχνολογία της κλασικής Ελλάδας, καθώς και η τοπογραφία της Αθήνας) με μια πολύχρωμη βεντάλια από θέματα, από τη φτερωτή θεά Νίκη (πανταχού παρούσα στον βίο και στην τέχνη, όπως είχε γράψει) και την απεικόνιση του ήλιου στην κλασική τέχνη έως και το «γιατί ο Φεβρουάριος έχει 28 ημέρες».
Στη γενναιόδωρη βιβλιογραφία του ξεχωρίζουν η δουλειά που έκανε τα τελευταία χρόνια για το παιδικό αναγνωστικό κοινό και το βάρος που έδωσε στην εικόνα. «Η εικονογράφηση παίζει επίσης σημαντικό ρόλο, εκτός από το αφήγημα», είχε δηλώσει στη Γιώτα Συκκά («Κ», το 2017) σε συνέντευξη που είχε δώσει με αφορμή την κυκλοφορία της έκδοσης για παιδιά «Ο λόφος με τα κρυμμένα μυστικά». Συνεργαζόμενος με την εικονογράφο Αντα Γανώση και συνδυάζοντας τα σχέδιά της με τα κείμενά του, έδειχνε να καταλαβαίνει τη μεγάλη δύναμη που έχουν τα κόμικς να λένε ιστορίες και να εμπνέεται από τη νέα παγκόσμια άνοδο των γκράφικ νόβελ. (Σημειωτέον πως η έκδοση αποτέλεσε εκδοτικό θρίαμβο, ξεκινώντας το 1994 και φτάνοντας το 2017 στη δέκατη έκδοσή της, ενώ τυπώθηκε και στα αγγλικά.)
Η σύμπραξή του με τον εικονογράφο Κώστα Θεοχάρη στην έκδοση «Η Ιστορία της Ακρόπολης» (εκδ. Καπόν, βραβείο Ακαδημίας Αθηνών) αποτελεί ακόμη μία απόδειξη αυτού, με τη χαρακτηριστική «νοσταλγική» αισθητική του Θεοχάρη να παραπέμπει στη χρυσή εποχή του παιδικού βιβλίου της μεταπολεμικής Ελλάδας.
Συγκινεί όμως και η μελέτη του για τους σκύλους στην αρχαία Ελλάδα, το κύκνειο εκδοτικό έργο του, που κυκλοφόρησε πέρυσι («Σκύλοι από τους αρχαίους χρόνους», εκδ. Πρώτη Υλη) με εικονογράφηση της Χαράς Μαραντίδου. Οπως είχε επισημάνει σε συνέντευξη που έδωσε στην Τασούλα Επτακοίλη στην «Κ»: «Εντέλει, μπορεί η φιλοζωία να γίνει ταυτόσημη με την ανθρωπιά».
Το πάντρεμα του ανθρώπου με τη φύση, του παρελθόντος με το παρόν, της επιστήμης με την τέχνη, του ακαδημαϊκού με το εκλαϊκευμένο, αυτό μπορούμε να πούμε πως ήταν το χνάρι που αφήνει πίσω του ο Πάνος Βαλαβάνης.
«Εκλαϊκευτής χαρισματικός πολύ δύσκολων εννοιών, υπέροχος, γλαφυρός συγγραφέας. Σεμνός, αλλά και ασυμβίβαστος», σημείωσε σε ανάρτησή του στο Facebook ο ιστορικός τέχνης Μάνος Στεφανίδης.
Μιλώντας με την κόρη του ιστορικού, την αρχαιολόγο Δάφνη Στεφανίδου, πρώην φοιτήτρια του εκλιπόντος, παίρνουμε μια από πρώτο χέρι εικόνα του Βαλαβάνη-δασκάλου: «Είχε τρομερό πάθος για τη δουλειά του και λαχταρούσε να μας το μεταδώσει».
Μοιράζεται και μια ανάμνηση από το τέταρτο έτος των σπουδών της, όταν είχαν πάει με τους σπουδαστές του τμήματος στους Δελφούς: «Μετά τρεις ώρες περπάτημα, βρισκόμασταν στο αρχαίο στάδιο και είχαν ανοίξει οι ουρανοί. Ο αέρας λυσσομανούσε κι εμείς, οι φοιτητές του, είχαμε κουραστεί και παγώσει. Εκείνος όμως, με μια ομπρέλα στο χέρι και τα μαλλιά να ανεμίζουν, πήγαινε απτόητος πάνω-κάτω και μας μιλούσε για το αρχαίο στάδιο με την ίδια γλυκύτητα, τον ίδιο ενθουσιασμό. Δεν μπορούσες να πάρεις το βλέμμα σου από το στόμα του – συχνά γέμιζε το αμφιθέατρο και από φοιτητές που είχαν περάσει το μάθημα αλλά ήθελαν να απολαύσουν ξανά την παθιασμένη του διάλεξη. Ολοι οι φοιτητές τον λάτρευαν, γιατί κατάφερνε να κάνει ξανά την αρχαιολογία συναρπαστική».
Και, όπως έγραψε η μουσειολόγος-αρχαιολόγος Ιωάννα Χριστοφοράκου, μία ακόμη μαθήτριά του που τον μνημονεύει με αγάπη: «Ηταν ο μόνος από το τμήμα που ήταν ενήμερος ότι οι Pink Floyd είχαν βγάλει το “Momentary Lapse of Reason” το 1987»…
Πηγή: Δ.Καραΐσκος, Καθημερινή
Δεν υπάρχουν σχόλια