Ένας νεαρός άνδρας από την Εποχή του Χαλκού δέχθηκε επίθεση από λιοντάρι πριν από 5000 χρόνια αλλά επέζησε

Καλλιτεχνική απεικόνιση μιας προϊστορικής επίθεσης λιονταριού. [Credit: Guillermo Carvajal / labrujulaverde.com] Μια ομάδα Βουλγάρων ερευνητ...

Καλλιτεχνική απεικόνιση μιας προϊστορικής επίθεσης λιονταριού. [Credit: Guillermo Carvajal / labrujulaverde.com]

Μια ομάδα Βουλγάρων ερευνητών έκανε μια εξαιρετική ανακάλυψη σε μια νεκρόπολη της Εποχής του Χαλκού: τα λείψανα ενός νεαρού άνδρα που επέζησε της επίθεσης ενός μεγάλου αιλουροειδούς, πιθανότατα ενός λιονταριού, και ο οποίος στη συνέχεια φροντίστηκε από την κοινότητά του για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο Journal of Archaeological Science: Reports, συνδυάζει οστικά ευρήματα, εγκληματολογική ανάλυση και αρχαιολογικό πλαίσιο για να αφηγηθεί μια ιστορία επιβίωσης και κοινωνικής αλληλεγγύης στην προϊστορία των Βαλκανίων.

Η ιστορία ξεκινά κοντά στην σημερινή βουλγαρική ακτή της Μαύρης Θάλασσας, σε ένα μέρος γνωστό ως το ανάχωμα Κοζάρεβα. Εκεί, αρχαιολόγοι ανασκάψαν μια νεκρόπολη της Ύστερης Χαλκολιθικής περιόδου που χρονολογείται στην 5η χιλιετία π.Χ. Μεταξύ των τάφων, ο αριθμός 59 έκρυβε ένα εντυπωσιακό μυστικό.

Ο σκελετός, που ανήκε σε έναν νεαρό άνδρα ηλικίας μεταξύ 18-20 και 30 ετών, βρέθηκε σε λυγισμένη θέση στο αριστερό του πλευρό, χωρίς κτερίσματα. Το ύψος του ήταν αξιοσημείωτο για την εποχή, εκτιμώμενο μεταξύ 171 και 177 εκ. Αλλά αυτό που τράβηξε αμέσως την προσοχή των επιστημόνων ήταν τα ασυνήθιστα σημάδια στα οστά του.

Η ανακάλυψη στη νεκρόπολη Kozareva Mogila της Βουλγαρίας.
[Credit: N. Karastoyanova et al. 2026]

Τα τραύματα που αφηγούνται μια ιστορία

Η λεπτομερής εξέταση των λειψάνων, αν και αποσπασματικών, αποκάλυψε ένα μοτίβο τραυμάτων που ήταν ταυτόχρονα καταστροφικό και ελπιδοφόρο. Τα πιο δραματικά στοιχεία βρέθηκαν στο κρανίο. Παρουσίαζε τρεις κύριες βλάβες. Δύο από αυτές, και στις δύο βρεγματικές οστικές πλάκες (τα οστά στα πλάγια του κεφαλιού), κοντά στην κορωνική ραφή, ήταν μικρές κοιλότητες ή βαθουλώματα.

Το τρίτο, στο αριστερό βρεγματικό οστό, ήταν πολύ πιο σοβαρό: ένα ακανόνιστο άνοιγμα διαστάσεων περίπου 22 × 19,5 χιλιοστών που διαπερνούσε εντελώς την κρανιακή κοιλότητα, φτάνοντας στον εγκέφαλο. Μέσα στο κρανίο, ένα θραύσμα οστού είχε συντηχθεί με την εσωτερική επιφάνεια.

Τα σημάδια δεν περιορίζονταν στο κρανίο. Η αριστερή περόνη (οστό της γάμπας) παρουσίαζε ένα βαθύ βαθούλωμα. Η δεξιά περόνη παρουσίαζε μια συστάδα μικρών κοιλοτήτων. Επιπλέον, παρατηρήθηκαν οστικές αντιδράσεις στην αριστερή κλείδα και στον βραχίονα, πιθανές ενδείξεις σοβαρών μυϊκών ή τενοντιαίων τραυματισμών.

Το κρίσιμο εύρημα δεν ήταν μόνο η παρουσία αυτών των τραυμάτων, αλλά και η κατάστασή τους. Όλα έδειχναν σαφή σημάδια επούλωσης πριν από το θάνατο, πράγμα που σημαίνει ότι είχαν προκληθεί πολύ πριν από το θάνατο του ατόμου. Τα άκρα των καταγμάτων ήταν καλυμμένα με καλά αναπτυγμένο οστικό κέλυφος, χωρίς ενδείξεις ενεργού λοίμωξης κατά τη στιγμή του θανάτου.

Οι ερευνητές εκτιμούν ότι οι τραυματισμοί συνέβησαν τουλάχιστον δύο ή τρεις μήνες πριν από το θάνατό του και, με βάση τον βαθμό οστεοποίησης των οστών, υποθέτουν ότι το τραύμα στο κρανίο μπορεί να συνέβη όταν ο νεαρός ήταν μεταξύ 10 και 18 ετών.

Ο επιτιθέμενος: Το ίχνος του λιονταριού

Το προφανές ερώτημα ήταν: τι ή ποιος προκάλεσε αυτά τα τραύματα; Οι επιστήμονες απέκλεισαν διάφορες πιθανότητες. Το σχήμα και η θέση των τραυμάτων δεν ταιριάζουν με αυτά που προκαλούν γνωστά εργαλεία ή όπλα της εποχής, όπως τα τσεκούρια από κέρατα ελαφιών. Ούτε ταιριάζουν με τα στοιχεία διαπροσωπικής βίας που ήταν τυπικά της εποχής, ούτε με σκόπιμη χειραγώγηση ή τρυπανισμούς.

Στη συνέχεια, επικέντρωσαν την έρευνά τους σε μια πιθανή επίθεση από ζώο. Χρησιμοποιώντας καλούπια σιλικόνης υψηλής ακρίβειας, συνέκριναν τα σημάδια στο κρανίο με τα δόντια μεγάλων σαρκοφάγων. Το αποτέλεσμα ήταν αποκαλυπτικό.

Η μικρή κοιλότητα στο δεξί βρεγματικό οστό είχε ακανόνιστο σχήμα που ταίριαζε σχεδόν απόλυτα με αυτό ενός ανώτερου δοντιού (τρίτος προγόμφιος) λιονταριού (Panthera leo). Η διεισδυτική οπή στο αριστερό βρεγματικό οστό, λόγω του οβάλ σχήματος και του μεγέθους της, ταίριαζε με το τραύμα που θα μπορούσε να προκαλέσει ένας κυνόδοντας ενός μεγάλου αρπακτικού. Οι διαστάσεις και το βάθος των σημάτων, έως 5 χιλιοστά, απέκλειαν μικρότερα αιλουροειδή όπως ο λύγκας ή η λεοπάρδαλη (τα απομεινάρια των οποίων στην περιοχή είναι πολύ παλαιότερα, από το Πλειστόκαινο).

Θέση και σχήμα των σημαδιών στο κρανίο σε σύγκριση με τα αριστερά δόντια − τρίτο προγόμφιο (άνω), πρώτο γομφίο (κάτω) και διπλό τσεκούρι από κέρατο. Προτεινόμενη επίθεση σύμφωνα με το δάγκωμα του λιονταριού και τα σημάδια στο κρανίο. [Credit: N. Karastoyanova et al. 2026]

«Η αρχαιοζωολογική ανάλυση των σημαδιών στο κρανίο, σε σύγκριση με τα δόντια μεγάλων αρπακτικών, δείχνει ότι από άποψη σχήματος και μεγέθους, μοιάζουν περισσότερο με τα άνω κυνόδοντα ενός λιονταριού», καταλήγει το άρθρο. Προσθέτει: «Αυτό μας επιτρέπει να υποθέσουμε ότι το νεαρό άτομο δέχτηκε επίθεση από ένα λιοντάρι και επέζησε με σοβαρούς τραυματισμούς και μακροχρόνιες επιπτώσεις τόσο στη σωματική όσο και στην ψυχολογική του κατάσταση».

Ανακατασκευή της επίθεσης: μια προϊστορική σκηνή

Με βάση τα τραύματα και τη συμπεριφορά των μεγάλων αιλουροειδών, οι ερευνητές προτείνουν ένα πιθανό σενάριο. Το λιοντάρι, πιθανώς σε μια αιφνιδιαστική επίθεση από πίσω ή από πάνω από τον ώμο —μια συνηθισμένη τακτική για να ρίξει το θήραμά του— δάγκωσε και γρατσούνισε το κεφάλι του νεαρού άνδρα. Ένας από τους προγόμφιους του άφησε ένα σημάδι στη δεξιά πλευρά του κρανίου, ενώ ένας κυνόδοντας διείσδυσε με δύναμη στην αριστερή πλευρά, σπάζοντας το οστό προς τα μέσα. Οι τραυματισμοί στα πόδια και στα χέρια θα μπορούσαν να είναι αποτέλεσμα βαθιών γρατσουνιών, δαγκωμάτων ή της πάλης κατά τη διάρκεια της επίθεσης.

Το να επιβιώσει κανείς από μια τέτοια επίθεση σε μια εποχή χωρίς σύγχρονη ιατρική είναι, από μόνο του, εκπληκτικό. Αλλά η μελέτη προχωράει ακόμη πιο πέρα: η προχωρημένη επούλωση των πληγών αποτελεί έμμεση απόδειξη ότι ο νεαρός άνδρας έλαβε παρατεταμένη φροντίδα.

Οι τραυματισμοί, ειδικά η ανοιχτή κρανιακή διάτρηση και τα τραύματα στα άκρα που σίγουρα επηρέασαν τους μυς και τους τένοντες, υποδηλώνουν υψηλό βαθμό αναπηρίας. Οι ερευνητές σημειώνουν ότι πιθανόν χρειαζόταν βοήθεια για να περπατήσει μικρές αποστάσεις στην καθημερινή του ζωή. Η επιβίωση και η ανάρρωση, όσο περιορισμένες και αν ήταν, δεν θα ήταν δυνατές χωρίς την ενεργή βοήθεια της ομάδας του.

«Η επιβίωσή του και η θεραπεία των τραυμάτων του υποδηλώνουν ότι έλαβε φροντίδα και θεραπεία... έζησε και φροντίστηκε από την κοινότητα, γεγονός που δείχνει ότι φρόντιζαν τα μέλη τους με αναπηρία», τονίζει η έκθεση. Αυτή η πτυχή τοποθετεί την ανακάλυψη στο πλαίσιο της «βιοαρχαιολογίας της φροντίδας», η οποία μελετά τον τρόπο με τον οποίο οι κοινωνίες του παρελθόντος φρόντιζαν τους αρρώστους και τους τραυματίες, αντανακλώντας μια συνεργατική κοινωνική δομή.

Η ιστορία, ωστόσο, περιέχει μια ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια. Παρά τις φροντίδες που του δόθηκαν κατά τη διάρκεια της ζωής του, η ταφή του παρουσιάζει χαρακτηριστικά που προκαλούν προβληματισμό. Ο τάφος, αν και σχετικά βαθύς (χαρακτηριστικό που μερικές φορές συνδέεται με συγκεκριμένη κοινωνική θέση), δεν περιείχε κανένα κτερίσμα, σε αντίθεση με άλλους τάφους της νεκρόπολης. Επιπλέον, βρισκόταν σε έναν τομέα όπου κυριαρχούσαν οι ταφές εφήβων και νεαρών ενηλίκων, επίσης χωρίς κτερίσματα.

Οι συγγραφείς προτείνουν δύο ερμηνείες που δεν αλληλοαποκλείονται. Από τη μία πλευρά, η μόνιμη αναπηρία του μπορεί να τον κράτησε σε χαμηλή κοινωνική θέση, παρόμοια με εκείνη των νεότερων ατόμων, κάτι που αντικατοπτρίζεται στην ταφή του χωρίς αντικείμενα. Από την άλλη πλευρά, η φυσική του εμφάνιση —με βαθιά σημάδια στο πρόσωπο και στο σώμα— και οι πιθανές νευρολογικές ή συμπεριφορικές συνέπειες μπορεί να τον έκαναν να θεωρείται «επικίνδυνος νεκρός» ή μια ειδική φιγούρα από τελετουργική άποψη, κάτι που θα μπορούσε να εξηγήσει το βάθος του τάφου. Η μελέτη παραθέτει παραλληλισμούς από παραδοσιακές κουλτούρες, όπου τα ασυνήθιστα φυσικά σημάδια μερικές φορές φέρουν αμφίβολες κοινωνικές αντιλήψεις, διευκρινίζοντας ότι δεν υπονοείται άμεση πολιτισμική συνέχεια, αλλά μάλλον ένα επαναλαμβανόμενο ανθρώπινο μοτίβο.

Συνέπειες της ανακάλυψης

Αυτή η εξαιρετική περίπτωση προσφέρει μια μοναδική εικόνα για πολλαπλές πτυχές της ζωής στην Χαλκολιθική Εποχή στην περιοχή της Βουλγαρίας. Επιβεβαιώνει την παρουσία και τον κίνδυνο του λιονταριού στην περιοχή, ενός αρπακτικού ζώου του οποίου τα απομεινάρια, αν και σπάνια, εμφανίζονται σε αρχαιολογικούς χώρους της περιόδου.

Αποτελεί ένα από τα σαφέστερα και παλαιότερα οστεολογικά στοιχεία για επίθεση λιονταριού σε άνθρωπο, από την οποία το θύμα επέζησε. Είναι απτή απόδειξη συμπόνιας και φροντίδας της κοινότητας. Δείχνει ότι αυτή η κοινωνία του 5ου αιώνα π.Χ. επένδυσε πόρους και προσοχή στην υποστήριξη ενός μέλους με σοβαρή αναπηρία για μήνες ή χρόνια, δίνοντας προτεραιότητα στην ευημερία της ομάδας έναντι της άμεσης ατομικής παραγωγικότητας.

Και μας επιτρέπει να ανατρέξουμε στην «οστεοβιογραφία» ενός συγκεκριμένου ατόμου: ενός ψηλού νεαρού άνδρα που υπέφερε από διατροφικές ανεπάρκειες ή παιδικές ασθένειες (όπως αποδεικνύεται από τα δόντια και τις οφθαλμικές κόγχες του), ο οποίος επέζησε από μια τραυματική συνάντηση με το πιο φοβερό αρπακτικό του περιβάλλοντός του και ο οποίος, χάρη στον λαό του, έζησε για να διηγηθεί την ιστορία, φέρνοντας τα σημάδια της εμπειρίας μέχρι τον τάφο του.

Τελικά, ο σκελετός από τον Τάφο 59 στην Kozareva Mogila παύει να είναι μια συλλογή αρχαίων οστών και γίνεται η σιωπηλή αλλά εύγλωττη μαρτυρία μιας ημέρας προϊστορικής φρίκης και, πάνω απ' όλα, των πολλών ημερών ανθρώπινης αλληλεγγύης που ακολούθησαν.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Nadezhda Karastoyanova, Victoria Russeva, Petya Georgieva, Veselin Danov, Bones, bites, and burials: investigating a skeleton from eneolithic necropolis for evidence of probable lion attack in Bulgaria. Journal of Archaeological Science: Reports, Volume 69, February 2026, 105526. doi.org/10.1016/j.jasrep.2025.105526

Πηγή: LBV Magazine