Στο φως τα καμένα αντικείμενα των νοικοκυριών, εκατό χρόνια μετά

Τα ευρήματα προέρχονται από τον οικιστικό άξονα εκατέρωθεν του κεντρικού δρόμου (Εγνατίας Οδού), όπου η φωτιά άφησε πίσω της συντρίμμια...

Τα ευρήματα προέρχονται από τον οικιστικό άξονα εκατέρωθεν του κεντρικού δρόμου (Εγνατίας Οδού), όπου η φωτιά άφησε πίσω της συντρίμμια.

«Βλέπω κτίρια να αρπάζουν φωτιά με απελπιστική ταχύτητα. Γιγάντιες φλόγες περιδινίζονται πάνω από τα ξύλινα σπίτια. Γλιστράνε στις στέγες, τις χαϊδεύουν περιπαθώς. Ξύλα τρέμουν, κλονίζονται, καταρρέουν. Ο κόσμος μετακινείται πυρετωδώς παίρνοντας μαζί του ό,τι βρει μπροστά του, σκεπάσματα, έπιπλα, μέσα σε μια χαώδη κατάσταση. Μερικοί ξεκρεμούν παντζούρια, τα πετούν στον δρόμο, στην τύχη, μαζί με ό,τι μπορούν να γλιτώσουν. Θέαμα δυστυχίας, αξιοθρήνητη και σπαρακτική έξοδος των φτωχών, σε λίγο και των πλουσίων...» περιέγραφε πριν από 100 χρόνια αυτόπτης μάρτυρας που είδε τον Αύγουστο του 1917 να καίγονται τα δύο τρίτα της παλιάς Θεσσαλονίκης. 

Ποιος θα έδινε σημασία την επομένη της καταστροφής σ’ ένα καμένο νοικοκυριό; Ποιος θα επικέντρωνε στην απώλεια της περιουσίας του καθενός από τους 77.000 πληγέντες όταν 9.500 κτίσματα-κατοικίες, ξενοδοχεία, χάνια, εργαστήρια, βυζαντινές εκκλησίες, τοιχογραφίες και ψηφιδωτά βυζαντινής τέχνης έγιναν στάχτη και αποκαΐδια.

Κι όμως οι ανασκαφείς του μέλλοντος –οι σημερινοί αρχαιολόγοι της Εφορείας Πόλης Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης (ΕΦΑΠΟΘ)– διαβάζουν ξανά τη μικροϊστορία στα καμένα αντικείμενα νοικοκυριών που έφεραν στην επιφάνεια ανασκαφές στους σταθμούς του μετρό και στα αρχεία της αρχαιολογικής υπηρεσίας. Θα την αφηγηθούν στην έκθεση που ετοιμάζουν για τη μεγάλη πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης, αρχές Δεκεμβρίου, στα Λουτρά ο Παράδεισος. Επίκεντρο αυτής θα είναι τα ευρήματα-κατάλοιπα της πυρκαγιάς που αποκάλυψαν οι ανασκαφές στους σταθμούς του μετρό «Αγία Σοφία» και «Βενιζέλου». Προέρχονται από τον οικιστικό άξονα εκατέρωθεν του κεντρικού δρόμου (σημερινής Εγνατίας Οδού), όπου η φωτιά άφησε πίσω της συντρίμμια, από τα δυτικά τείχη έως τον Αγιο Δημήτριο, την Αχειροποίητο, την Αγία Σοφία και μέχρι την παραλία.

Σκεύη νοικοκυριών (κατσαρολικά) τσίγκινα, πορσελάνινα γυάλινα κ.ά., δοχεία αποθήκευσης (πιθάρια, μεταλλικοί δίσκοι από βαρέλια κ.ά.), είδη εργαστηριακού εξοπλισμού (αποστακτήρες κ.ά.), είναι μερικά από τα αντικείμενα που βρέθηκαν ανάμεσα σε πεσμένα συμπαγή τμήματα τοίχων, διαλυμένα οικοδομικά υλικά και απανθρακωμένα ξύλα. Μεταξύ αυτών, ένα καμένο βιβλίο, καθώς και καμένα φύλλα γαλλικών εφημερίδων με ημερομηνία 26 Ιουλίου 1917 από τον ξενόγλωσσο Τύπο της πολυπολιτισμικής Θεσσαλονίκης, γεμάτης από ξένα στρατεύματα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Κουζινικά και δάπεδα

Τα ευρήματα προέρχονται από τα ερείπια καμένων κτιρίων που ισοπεδώθηκαν για τη διαπλάτυνση του δρόμου και τη δημιουργία δημόσιου χώρου, εξηγούν οι αρχαιολόγοι Στ. Βασιλειάδου, Κρ. Κωνσταντινίδου, Στ. Τζεβρένη. «Οι χώροι που εντοπίσαμε είναι ως επί το πλείστον υπόγειοι αστικών σπιτιών με παράθυρα φωτισμού στο επίπεδο του δρόμου», διευκρινίζει στην «Κ» η αρχαιολόγος της ΕΦΑΠΟΘ Στ. Βασιλειάδου. Τα αντικείμενα, λυόμενα κουζινικά και αποθηκευτικά σκεύη ή ένα τμήμα ξύλινου δαπέδου με καταπακτή, δεν θα είχαν ίσως μεγάλη σημασία. Σήμερα, ακριβώς έναν αιώνα μετά, αποκτούν άλλη διάσταση, για ένα γεγονός-ορόσημο των αρχών του 20ού αιώνα. Ας μην ξεχνάμε ότι αυτή η καταστροφή αποτέλεσε το εφαλτήριο για τον ανασχεδιασμό της Θεσσαλονίκης, που καθόρισε τη μετέπειτα εξέλιξη της έως σήμερα».

Η ιδέα για μια έκθεση με τα ντοκουμέντα της πυρκαγιάς προέκυψε από το υλικό της μεγαλύτερης ανασκαφής στο ιστορικό κέντρο, εξηγεί η αναπληρώτρια προϊσταμένη της ΕΦΑΠΟΘ Πολυξένη Αδάμ Βελένη. Γύρω από αυτό οι αρχαιολόγοι της ΕΦΑΠΟΘ Σοφία Ακριβοπούλου, Γιάννης Καρλιάμπας, Στέλλα Βασιλειάδου και Βάνα Σταματοπούλου στήνουν μια ευρύτερη εικόνα της καταστροφής. Την τεκμηριώνουν με εποπτικό υλικό, έγγραφα, φωτογραφίες, αλληλογραφίες αρχιτεκτόνων και αρχαιολόγων για τις ζημιές, την αποκατάσταση και την αναστήλωση των πληγωμένων από τη φωτιά μνημείων. Πολλαπλή η σημασία της έκθεσης, σημειώνει η κ. Βελένη, καθώς αναδεικνύει «μια νεότερη πτυχή της ιστορίας της πόλης, νωπή ακόμη αλλά καθοριστική για τη σημερινή της φυσιογνωμία. Την πολυπολιτισμικότητα που χαρακτηρίζει διαχρονικά τη Θεσσαλονίκη, καθώς και την αδιάκοπη ιστορική της αλληλουχία που συναντούμε στις ανασκαφές του μετρό. Η μια εποχή ακολουθεί την άλλη ως αλυσίδα από την ίδρυση της πόλης έως τις μέρες μας. Η πυρκαγιά είναι το τελευταίο αρχαιολογικό της στρώμα».

​​Πρόγευση από τα ευρήματα της πυρκαγιάς στο μετρό θα πάρει το κοινό σε έκθεση φωτογραφίας στο πολυθέαμα «Η Θεσσαλονίκη Αλλιώς» για τα 100 χρόνια της καταστροφής που διοργανώνει το Parallaxi στις 23 Σεπτεμβρίου 2017.

Πηγή: Γ. Μυρτσιώτη, Καθημερινή