Η ανασκαφή στο Δεσποτικό παραμένει ανεξάντλητη. «Το νησί των Κούρων» έχει ακόμη πολλά να αποκαλύψει. Παράλληλα, προχωράει η αναστήλωση τ...
 |
| Η ανασκαφή στο Δεσποτικό παραμένει ανεξάντλητη. «Το νησί των Κούρων» έχει ακόμη πολλά να αποκαλύψει. Παράλληλα, προχωράει η αναστήλωση των κιόνων και των άλλων αρχιτεκτονικών μελών, και ο αρχαιολογικός χώρος θα είναι επισκέψιμος σε περίπου δύο χρόνια. |
Είκοσι επτά κτίρια, 88 τμήματα κούρων, περισσότερες από 25 βάσεις, πήλινα ειδώλια, αρχαϊκοί πίθοι με ανάγλυφη διακόσμηση, ερυθρόμορφα αγγεία, πλήθος ενεπίγραφων οστράκων και πολλά ακόμη που στοιβάζονται στις αποθήκες του Αρχαιολογικού Μουσείου Πάρου είναι ο απολογισμός της έρευνας που συνεχίζεται εδώ και 21 χρόνια στο Δεσποτικό.
Ανασκαφή
Η ανασκαφή που διήρκησε έξι εβδομάδες, εστίασε στις περιοχές γύρω από το τέμενος και στα κτίρια έξω από αυτό, ενώ πολύ σημαντικά ήταν τα αποτελέσματα της ολιγοήμερης έρευνας στη νησίδα Τσιμηντήρι.
Στην περιοχή ανατολικά του αρχαϊκού τεμένους όπου έχουν αποκαλυφθεί τα κτίρια Β, Γ, Ζ, Η, Κ, Λ, Ρ, Σ, καθώς και ένας κυκλικός πύργος, η έρευνα έφερε στο φως νέα στοιχεία που ολοκληρώνουν την εικόνα για την αρχιτεκτονική αυτών των κτιρίων. Συγκεκριμένα, η ανασκαφή στο ορθογώνιο Κτίριο Η που αποτελείται από έξι δωμάτια, αποκάλυψε υπαίθριο χώρο ημικυκλικής κάτοψης, καθώς και ένα ακόμη τετράγωνο δωμάτιο. Η κεραμεική από τους δύο χώρους τους τοποθετεί χρονολογικά στην ύστερη αρχαϊκή περίοδο. Ολοκληρώθηκε, επίσης, η ανασκαφή και στα τρία τετράγωνα κτίρια Κ, Λ και Σ και στον κυκλικό πύργο. Σε ένα από αυτά βρέθηκε στην αρχική θέση του αποθηκευτικό αγγείο μεγάλου μεγέθους.
 |
| Ανασκαφή του Κτιρίου Η |
Η ανασκαφή προχώρησε σε βάθος και στο Κτίριο Τ που βρίσκεται έξω αλλά σε άμεση γειτνίαση με το αρχαϊκό τέμενος. Τα ευρήματα- πήλινα ειδώλια, λεκάνες με ταινιωτή διακόσμηση, μεταλλικά αντικείμενα- επιβεβαίωσαν τη χρονολόγηση του κτιρίου στα μέσα του 6ου αι.π.Χ. Συνεχίστηκε επίσης, η έρευνα στην περιοχή νότια του τεμένους όπου εδώ και δύο χρόνια ανασκάπτεται το Ανατολικό Συγκρότημα, ένα περίπλοκης κάτοψης συγκρότημα αποτελούμενο από 12 δωμάτια. Αποκαλύφθηκε υπαίθριος πλακόστρωτος χώρος, ορατών διαστάσεων 8μ.x4μ., η ανασκαφή του οποίου δεν ολοκληρώθηκε.
 |
| Ανασκαφή του Ανατολικού Συγκροτήματος |
Η μεγαλύτερη έκπληξη της φετινής έρευνας ήταν η μόλις 6 ημερών διερεύνηση της νησίδας Τσιμηντήρι. Το Τσιμηντήρι βρίσκεται μεταξύ Αντιπάρου και Δεσποτικού, στη βόρεια πλευρά του υπήνεμου κόλπου και κατά την αρχαιότητα ήταν ενωμένο με το Δεσποτικό και πιθανότατα και την Αντίπαρο. Το 2011 είχε πραγματοποιηθεί επιφανειακή έρευνα κατά την οποία εντοπίστηκαν τέσσερα κτίρια, εκ των οποίων καθαρίστηκε τμήμα του ενός στη νότια πλευρά της νησίδας. Φέτος, η έρευνα συνεχίστηκε στο κτίριο αυτό (Κτίριο ΑΤ) και στη βορειοανατολική πλευρά της νησίδας με εντυπωσιακά αποτελέσματα: Αμέσως κάτω από την πυκνή βλάστηση και πάρα πολύ κοντά στην ακτή εντοπίστηκαν και καθαρίστηκαν επιφανειακά πέντε κτίρια μεγάλων διαστάσεων, τα Κτίρια Βτ, Γτ, Δτ, Ετ, Ζτ.
 |
| Αεροφωτογραφία των κτιρίων στο Τσιμηντήρι |
 |
| Ανασκαφή στο Τσιμηντήρι |
Δεδομένης της ανόδου της στάθμης της θάλασσας στον κόλπο κατά τουλάχιστον 2,5μ. τα κτίρια αυτά θα ήταν μεν κοντά στο λιμάνι, αλλά σε μεγαλύτερη απόσταση από την ακτή απ' ότι σήμερα. Όλα είναι ισχυρής κατασκευής, κτισμένα με λίθους τοπικού πετρώματος με εισόδους προσανατολισμένες προς Ν, προς το Δεσποτικό και το λιμάνι. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει περίβολος κυκλικής κάτοψης διαμέτρου 15,5μ. Η ανασκαφή δεν προχώρησε σε βάθος, ωστόσο το μέγεθος, η κατασκευή και η θέση των κτιρίων παραπέμπουν σε κτίσματα δημόσιας χρήσης που δεν αποκλείεται να συνδέεται με τη λειτουργία του λιμανιού.
 |
| Ερυθρόμορφος κρατήρας |
 |
| Ευρήματα από τη φετινή ανασκαφή |
Όπως κάθε χρόνο, και φέτος ήταν πλούσια και ποικίλα τα ευρήματα της ανασκαφής: θραύσματα μαρμάρινων γλυπτών, πήλινα ειδώλια, αρχαϊκοί πίθοι με ανάγλυφη διακόσμηση, ερυθρόμορφα και μελανόμορφα αγγεία, ενεπίγραφα όστρακα, λύχνοι, ελεφαντοστέινες χάνδρες, μεταλλικά αντικείμενα κ.α.
Αναστήλωση
Οι αναστηλωτικές εργασίες διήρκησαν τέσσερις εβδομάδες. Εργάστηκαν έξι ειδικευμένοι μαρμαροτεχνίτες υπό την επίβλεψη του αρχιτέκτονα Γ. Ορεστίδη και ολοκληρώθηκαν σημαντικές εργασίες, όπως η αποκατάσταση της παραστάδας (κοινός τοίχος ναού και εστιατορίου) με την τελική οριζοντίωση της ανώτερης επιφάνειας και την τοποθέτηση - προσαρμογή του επικράνου της, η οριστική τοποθέτηση του αρχαίου κιονόκρανου του δεύτερου από βορρά κίονα του εστιατορίου, η οριστική διαμόρφωση και τοποθέτηση του δεύτερου από βορρά επιστυλίου και του δεύτερου αντιθήματος του εστιατορίου, η κατασκευή του κατώτερου σπονδύλου του 3ου από βορρά κίονα του εστιατορίου, η τοποθέτηση όλων των κατώτατων σπονδύλων της κιονοστοιχίας του ναού, η καθ' ύψος συμπλήρωση του τοίχου μεταξύ δωματίων Α2 και Α3, καθώς και η συμπλήρωση λιθόπλινθων του δυτικού τοίχου του προστώου του ναού. Εξαιρετικά απαιτητικές ήταν οι εργασίες συγκόλλησης αρχαίων μελών με νέα συμπληρώματα που διαμορφώθηκαν με τη βοήθεια του ρομποτικού παντογράφου διαμόρφωσης μαρμάρων (CNC) στο εργοστάσιο στην Αθήνα (επιστύλιο ναού, κίονες ναού). Χάρη σε αυτές είναι έτοιμα προς τοποθέτηση ο τρίτος σπόνδυλος του εστιατορίου και τα υπόλοιπα επιστύλια του ναού.
 |
| Εργασίες αναστήλωσης 2019 |
 |
| Τοποθέτηση αρχαϊκού επιστυλίου του ναού |
 |
| Τοποθέτηση αρχαϊκού επιστυλίου του ναού |
Παράλληλα με τις αναστηλωτικές εργασίες πραγματοποιήθηκαν και εργασίες συντήρησης τοιχοποιιών στα κτίρια Μ και Ν από τον συντηρητή της Δ/νσης Συντήρησης Γ. Καράμπαλη.
Όλα μαρτυρούν ότι έχει πολλά ακόμη να προσφέρει αυτή η ανασκαφή. Όχι μόνον πλούσια ευρήματα, αλλά και αναστηλωτικό έργο. Για τον ανασκαφέα Γιάννο Κουράγιο ένα είναι σίγουρο: «Σχεδόν κάθε ανασκαφική περίοδο αυτό το πλούσιο ιερό του Απόλλωνα επιβεβαιώνει ότι ήταν πολύ μεγαλύτερο από το φημισμένο ιερό της Δήλου».
 |
| Κεφαλή γυναικείου ειδωλίου αρχαϊκής περιόδου. Φοράει ιερατικό πέπλο. |
Βέβαια, φέτος το ενδιαφέρον μετατοπίστηκε και στο γειτονικό νησάκι Τσιμηντήρι, το οποίο ήταν ενωμένο με το Δεσποτικό κατά την αρχαιότητα με ισθμό. Εκεί, μέσα σε έξι ημέρες έρευνας ήρθαν στο φως ίχνη πέντε μεγάλων κτιρίων, τα οποία καθαρίστηκαν επιφανειακά. «Τo 2011 σκάψαμε για πρώτη φορά το Τσιμηντήρι, εντοπίζοντας τέσσερα κτίρια, εκ των οποίων καθαρίστηκε τμήμα του ενός στη νότια πλευρά. Φέτος βρήκαμε άλλα πέντε. Τεράστια δημόσια κτίρια μήκους 18 μ., σχεδόν πάνω στη θάλασσα, της οποίας η στάθμη ανέβηκε 2,5 μ. από την αρχαιότητα. Εκεί ήταν η είσοδος του λιμανιού».
Στο παρελθόν, είχαν εντοπιστεί πρωτοκυκλαδικοί τάφοι. Το όνομα Τσιμηντήρι είναι παράφραση της λέξης κοιμητήρι. «Σκάβοντας αυτά τα πέντε κτίρια κατά μήκος της ακτής, βρέθηκε τεράστιος κυκλικός χώρος που μοιάζει με πλατεία. Έχει διάμετρο 16 μ. και μάλλον προοριζόταν για χορούς και εκδηλώσεις. Τα κτίρια είναι όλα ισχυρής κατασκευής από ψαμμόλιθο, με εισόδους προσανατολισμένες προς το Δεσποτικό. Το ενδιαφέρον είναι αυτός ο κυκλικός περίβολος που μοιάζει με μεγάλη πλατεία διαμορφωμένη για τις γιορτές και τους χορούς προς τιμήν του Απόλλωνα», λέει ο ανασκαφέας της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων.
 |
| Οι τουρίστες ήδη πολιορκούν το νησί ζητώντας να δουν την ανασκαφή, παρότι δεν είναι οργανωμένος αρχαιολογικός χώρος, και εντυπωσιάζονται από την τρίτη διάσταση που απέκτησε το μνημείο με την αναστήλωση των κιόνων. |
Στο «νησί των Κούρων», όπως ονομάζουν εδώ και δύο δεκαετίες το Δεσποτικό, λατρευόταν ο Απόλλωνας. Και επιβεβαιώνεται από τις εγχάρακτες επιγραφές (ΑΠ, ΑΠΟΛ) που έρχονται κάθε χρόνο στο φως. Σε παράσταση θραύσματος αγγείου που βρέθηκε πέρυσι απεικονίζονται γυναίκες να χορεύουν προς τιμήν του. Στις φετινές έρευνες, σε όστρακο αγγείου είναι χαραγμένο το Α.
«Με ρωτούν συχνά ποιος είναι ο λόγος που έγινε στο Δεσποτικό ένα ιερό. Ήταν υπήνεμο λιμάνι και το κέντρο των Κυκλάδων». Ο Γ. Κουράγιος προσθέτει ακόμη ότι στην αρχαιότητα εδώ έφθαναν όχι μόνο οι πιστοί Κυκλαδίτες ναυτικοί αλλά και ταξιδιώτες από τη Μικρά Ασία, την Κύπρο, την Κρήτη, τη Φοινίκη κ.α. Ήταν άλλωστε χτισμένο σε στρατηγικό σημείο των δρόμων της Μεσογείου.
Εκτός από τα κτίρια στο Τσιμηντήρι, φέτος ερευνήθηκαν και πέντε κτίρια στο Δεσποτικό και τέσσερα μικρότερα, καθώς και ένας μικρός κυκλικός πύργος, δίνοντας νέα στοιχεία για την αρχιτεκτονική του ιερού. Η έρευνα στο ανατολικό συγκρότημα, που αποτελείται από πολλά δωμάτια, συνεχίστηκε και εκεί, και μεταξύ άλλων βρέθηκαν ακόμη δύο πόδια κούρων, τα οποία ήταν ενσωματωμένα ως οικοδομικό υλικό σε μεταγενέστερα κτίρια.
Από τα κινητά ευρήματα εντυπωσιάζουν πήλινα γυναικεία ειδώλια Αρχαϊκής περιόδου, αλλά και ένα αγγείο εξαιρετικής διακόσμησης με κεφαλή ταύρου στη μια του όψη και στην άλλη γοργόνειο, αποτροπαϊκό σύμβολο. Το παριανό ιερό έχει σημάδια ζωής από τα Γεωμετρικά χρόνια (8ος αι. π.Χ.) έως και την Ελληνιστική περίοδο. Εδώ, εκτός από τον Απόλλωνα, λατρεύονταν η Άρτεμις και η θέα Εστία με το επίθετο Ισθμία.
Επισκέψεις
Οι τουρίστες που πολιορκούν από τον περασμένο Μάιο το ακατοίκητο νησί ζητώντας να δουν την ανασκαφή, παρότι δεν είναι οργανωμένος αρχαιολογικός χώρος, εντυπωσιάζονται από την τρίτη διάσταση που απέκτησε το μνημείο με την αναστήλωση των κιόνων και των άλλων αρχιτεκτονικών μελών. «Ο χώρος θα είναι επισκέψιμος σε δύο χρόνια. Υπεγράφη προγραμματική σύμβαση της ΕΦΑ Κυκλάδων με τον Δήμο Αντιπάρου, ο οποίος έδωσε 90.000 ευρώ, ενώ από το ΚΑΣ εγκρίθηκε μελέτη του αρχιτέκτονα Γουλιέλμου Ορεστίδη για τις διαδρομές και την τοποθέτηση πινακίδων στον χώρο».
Υπό την επίβλεψη του Γ. Ορεστίδη ολοκληρώθηκε η αποκατάσταση της παραστάδας, τοποθετήθηκε το αρχαίο κιονόκρανο του δεύτερου από Βορρά κίονα του εστιατορίου, έγιναν η οριστική διαμόρφωση και η τοποθέτηση του δεύτερου από Βορρά επιστυλίου και του δεύτερου αναθήματος του εστιατορίου, το οποίο είναι χτισμένο δίπλα στον ναό.
Τοποθετήθηκαν ακόμη όλοι οι κατώτατοι σπόνδυλοι της κιονοστοιχίας του ναού, προχώρησε η καθ’ ύψος συμπλήρωση του τοίχου μεταξύ δωματίων Α2 και Α3 κ.ά. Τον Σεπτέμβριο οι αναστηλωτικές εργασίες θα συνεχιστούν.
«Προτείναμε να γίνει ένα πληροφοριακό κέντρο στον Αη Γιώργη Αντιπάρου, εκεί δηλαδή απ’ όπου φεύγει το καΐκι για να περάσει απέναντι στο Δεσποτικό, ώστε ο επισκέπτης να είναι προετοιμασμένος για το τι θα δει φθάνοντας. Έχει προβλεφθεί επίσης χώρος υγιεινής και εκδοτήριο. Στον χώρο υπάρχει ήδη ωρομίσθιος φύλακας».
Οι έρευνες πραγματοποιήθηκαν με χορηγίες των Αθανασίου και Μαρίνας Μαρτίνου (ΑΙΓΕΑΣ ΑΜΚΕ), των Ιδρυμάτων Α.Γ. Λεβέντη, Π&A Κανελλοπούλου και Ι. Λάτση, της Alpha Bank, του συλλόγου «Οι Φίλοι της Πάρου» και του ΔΙ .ΚΕ.ΜΕΣ/CYA.
Την επιστημονική ομάδα αποτελούν οι: αρχαιολόγοι Κ. Νταϊφά, δρ Α. Αλεξανδρίδου, dr E. Angliker, dr C. Meyer, dr C. Constantakopoulou, αρχιτέκτονες Γ. Ορεστίδης και Dr. A. Ohnesorg, συντηρητής Γ. Καράμπαλης, γεωλόγος Dr. E. Draganits. Συμμετείχαν φοιτητές και αρχαιολόγοι πανεπιστημίων της Ελλάδας και του εξωτερικού.
Δεν υπάρχουν σχόλια