Εικόνα 1: Χάρτης με πορεία Παυσανία Περί το 172/173 μ.Χ., ο αρχαίος περιηγητής Παυσανίας ερχόμενος από την Ήλιδα, εισήλθε στην χώρα ...
 |
| Εικόνα 1: Χάρτης με πορεία Παυσανία |
Περί το 172/173 μ.Χ., ο αρχαίος περιηγητής Παυσανίας ερχόμενος από την Ήλιδα, εισήλθε στην χώρα των Αχαιών, περνώντας τον Λάρισο ποταμό που αποτελούσε το σύνορο Αχαΐας-Ήλιδας.
Ξεκινώντας από την περιοχή της Δύμης, της δυτικότερης πόλης της Αχαΐας, κατευθύνθηκε προς την Πάτρα ακολουθώντας τον παραλιακό δρόμο. Στην πόλη των Πατρών, ο περιηγητής αφιέρωσε μεγάλο τμήμα της συγγραφής του περιγράφοντας τα μνημεία, τις λατρείες και τα ιερά και διηγούμενος το μυθικό παρελθόν της. Mετά την Πάτρα, συνέχισε την πορεία του προς ανατολάς από τον παραλιακό δρόμο και αφού πέρασε το ακρωτήριο Ρίον, τον λιμένα Πάνορμο και το ακρωτήριο Δρέπανον αναφέροντας όλους τους ποταμούς που συνάντησε με την σειρά από τα δυτικά προς τα ανατολικά, έφθασε στην είσοδο του Αιγίου, έχοντας μόλις περάσει στα δυτικά της πόλης τον ποταμό Μειγανίτα (σημερινό Μεγανίτη) (εικόνα 1, χάρτης με πορεία Παυσανία – Κεντρική Φωτό). Με την πόλη του Αιγίου, την δεύτερη μεγάλη αχαϊκή πόλη των ημερών του και πολιτικό κέντρο της αχαϊκής συμπολιτείας υπό τους ρωμαίους, ο Παυσανίας ασχολήθηκε διεξοδικά, όπως έκανε και με την Πάτρα, περιγράφοντας τα μνημεία, τις λατρείες και τα ιερά.
Στην παραλία του Αιγίου, ο αρχαίος περιηγητής αναφέρει πέντε συνολικά ιερά, με πρώτο στην σειρά το ιερό της θεάς Αφροδίτης, η οποία λατρευόταν ιδιαίτερα κοντά στα λιμάνια σε σχέση με τη θάλασσα και τα ταξίδια ως θεά που προστάτευε όσους ταξίδευαν στη θάλασσα και τους εξασφάλιζε ήρεμο και καλό ταξίδι, γι’ αυτό και ονομαζόταν ‘ποντία’ ή ‘εύπλοια’ ή ‘λιμενία’.
 |
| Εικόνα 2 |
Με αυτή την ιδιότητα, η θεά ως Αναδυομένη από την θάλασσα συνήθως παριστάνεται γυμνή, με δελφίνια κοντά στα πόδια της, να χτενίζει ή να πλέκει τα μακριά μαλλιά της, όπως στα εικονιζόμενα εδώ αγάλματα-ρωμαϊκά αντίγραφα της θεάς στην Ρώμη (εικόνα 2). Παρόμοια ήταν και η παράσταση της Αφροδίτης σε νομίσματα του ρωμαϊκού Αιγίου. Η Αφροδίτη, μαζί με την Αθηνά και τον Δία, εμφανίζεται ανάμεσα στην τριάδα των θεοτήτων της αχαϊκής συμπολιτείας, στις οποίες ομνύουν οι αντιπρόσωποι των πόλεων της συμπολιτείας.
Μετά το ιερό της Αφροδίτης, βρισκόταν το ιερό του Ποσειδώνα, και μετά από αυτό στη σειρά ένα άλλο αφιερωμένο στην Κόρη της θεάς Δήμητρας. Σε νομίσματα του ρωμαϊκού Αιγίου της περιόδου Καρακάλλα (198-217 μ.Χ.), ο θεός της θάλασσας και των σεισμών απεικονίζεται όρθιος και γυμνός προς τα αριστερά, να κρατάει με το αριστερό του χέρι την τρίαινα και με το προτεταμένο δεξί δελφίνι (εικόνα 3).
 |
| Εικόνα 3 |
Η τρίαινα και το δελφίνι είναι τα κατ’ εξοχήν σύμβολα του θεού και αντιπροσωπεύουν την αρχαιότερη ιδιότητα του Ποσειδώνα ως θεού κυρίαρχου των υδάτων πάνω και κάτω από την γη, στην δεύτερη περίπτωση σε σύνδεση και με τα σεισμικά φαινόμενα. Θα μιλήσουμε για αυτές τις δυνάμεις του Ποσειδώνα στην αναφορά μας, σε επόμενο άρθρο, στο σπουδαιότερο ιερό του θεού σε ολόκληρη την Αχαΐα, που βρισκόταν στην επικράτεια της Ελίκης.
Το επόμενο στην σειρά ήταν ένα πολύ σημαντικό για το Αίγιο ιερό, αυτό του Ομαγύριου Δία. Όπως μας πληροφορεί ο Παυσανίας, το συγκεκριμένο επίθετο του Δία οφειλόταν στην ομήγυρι, δηλαδή την συγκέντρωση σε αυτόν τον τόπο των αχαιών που συγκάλεσε ο βασιλιάς των Μυκηνών Αγαμέμνων προκειμένου να συσκεφθούν για την οργάνωση της εκστρατείας κατά της Τροίας και του βασιλιά της Πριάμου. Επειδή ο ίδιος ο περιηγητής, σημειώνει πως και επί των ημερών του οι αχαιοί συνεδρίαζαν στο Αίγιον, αν και δεν κατονομάζει το συγκεκριμένο ιερό ως τόπο της συνάντησης, το ιερό του Ομαγυρίου Διός έχει συνδεθεί με την έδρα των συνεδριάσεων της αχαϊκής συμπολιτείας. Καθώς όμως, άλλοι συγγραφείς, όπως ο γεωγράφος Στράβων και ο ιστορικός Πολύβιος, αναφέρονται στο Αμάριον ο πρώτος και Ομάριον ο δεύτερος ως τον τόπο των συνεδριάσεων της ομοσπονδίας, είναι πιθανό να πρόκειται για δύο διαφορετικά ιερά. Το ένα που περιγράφει ο Παυσανίας πρέπει να βρισκόταν στην παραλιακή ζώνη του Αιγίου και πριν εξέλθει κανείς από την πόλη, είτε από την δυτική είτε την ανατολική πλευρά, ενώ το άλλο όπου πραγματοποιούνταν οι συνελεύσεις των αχαιών, παλαιότερα της εποχής του Παυσανία, βρισκόταν στα ανατολικά της πόλης και πιθανότατα σε περιοχή που πριν την καταστροφή του 373 π.Χ. ανήκε στην επικράτεια της Ελίκης, πανάρχαιας πρωτεύουσας της Αχαΐας. Η παλαιότερη ανεύρεση κάποιων αρχαίων βάσεων μαζί με διάφορα θραύσματα από γλυπτά και αρχιτεκτονικά ευρήματα, όπως και επιγραφών, περί την περιοχή της Παναγίας Τρυπητής, ενώ ενισχύει την πιθανότητα της θέσης του ιερού της εποχής του Παυσανία στην ευρύτερη αυτή περιοχή της παραλιακής ζώνης, δεν λύνει οριστικά το πρόβλημα της ακριβούς τοποθεσίας του αλλά ούτε και της πιθανής ύπαρξης δύο ιερών του θεού ως προστάτη της αχαϊκής συμπολιτείας, δηλαδή ενός εντός της πόλης και ενός άλλου εκτός αυτής στα σύνορα του Αιγίου με την Ελίκη. Μέσα στο ιερό του Αιγίου υπήρχαν αγάλματα της τριάδας των θεοτήτων της αχαϊκής συμπολιτείας: του Δία, της Αθηνάς και της Αφροδίτης.
Μετά το ιερό του Δία, βρισκόταν το ιερό της Παναχαιάς Δήμητρας. Το συγκεκριμένο προσωνύμιο της θεάς υποδηλώνει ότι στην περίπτωση αυτή η θεά λατρευόταν ως προστάτρια της αχαϊκής συμπολιτείας, με το ιερό της να βρίσκεται κοντά και αμέσως μετά από εκείνο του Δία, και ότι πρόκειται για λατρεία παναχαϊκή της θεάς και παλαιότερη της εποχής του περιηγητή. Η πληροφορία που δίνει ο Παυσανίας σε αυτό το σημείο για την άφθονη πηγή νερού που συνάντησε στην παραλία του Αιγίου, σημειώνοντας μάλιστα ότι το νερό αυτό ήταν ευχάριστο και να το βλέπει κανείς και να το πίνει, είναι ιδιαίτερα χρήσιμη ως προς την θέση των πέντε ιερών της παραλίας. Το σημείο στην σημερινή παραλία, όπου βρίσκεται το Τουριστικό του Αιγίου, συγκεντρώνει την μεγαλύτερη πιθανότητα για την ταύτισή του με την θέση της άφθονης πηγής νερού που αναφέρει ο Παυσανίας, με δεδομένο ότι εκεί ήδη από τον πρώιμο 19ο αιώνα είναι γνωστή η θέση της κρήνης με τις δώδεκα βρύσες (εικόνα 4).
 |
| Εικόνα 4 |
Αν και δεν είναι απόλυτα σαφές από την διήγηση του αρχαίου περιηγητή, φαίνεται πως στα παραλιακά ιερά του Αιγίου, μπορούμε να προσθέσουμε και το αναφερόμενο από τον ίδιο ως ιερό της Σωτηρίας στο Αίγιον, καθώς αφενός ο περιηγητής το αναφέρει αμέσως μετά την άφθονη πηγή νερού που περιγράφει στην παραλία του Αιγίου και αφετέρου γιατί η λατρεία της συγκεκριμένης θεότητας, που γίνεται ιδιαίτερα δημοφιλής από την ελληνιστική περίοδο και μετά, περιελάμβανε τελετουργικό με ‘πέμματα’ που οι πιστοί έριχναν στη θάλασσα. Τα ‘πέμματα’ ήταν γλυκίσματα με μέλι και προσφέρονταν στη θεά για να εξασφαλιστεί η ευμένειά της. Ο Παυσανίας προσθέτει ότι τα ‘πέμματα’ ρίχνονταν στη θάλασσα για να φθάσουν στην πηγή Αρέθουσα, στις Συρακούσες της Σικελίας. Με την κίνηση αυτή υποδηλώνεται βέβαια ότι οι πιστοί, συγγενείς αναμφίβολα όσων ταξίδευαν στο πέλαγος, επιζητούσαν έτσι την εύνοια και προστασία της θεότητας για ασφαλές ταξίδι των δικών τους ανθρώπων. Το γεγονός ότι το λατρευτικό άγαλμα της θεάς επιτρεπόταν να βλέπουν μόνον οι ιερείς, συνηγορεί σε τελετουργικό πολύ αρχαιότερης περιόδου από εκείνης του περιηγητή, όπως εξάλλου δείχνει και η παράδοση για τα γλυκίσματα που έριχναν οι πιστοί στην θάλασσα.
• Η Ντόρα Κατσωνοπούλου είναι Καθηγήτρια Αρχαιολογίας Δρ του Πανεπιστημίου Cornell των ΗΠΑ, Πρόεδρος της ΕΦΑΕΛ, Διευθύντρια του Ερευνητικού Προγράμματος Αρχαίας Ελίκης και Πρόεδρος του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας Πάρου & Κυκλάδων
Πηγή: Ντ. Κατσωνοπούλου, ProtiOnline
Δεν υπάρχουν σχόλια