Τα μυστικά της μυθικής Τενέας

Κορμός από γυναικείο αγαλματίδιο το οποίο πιθανόν απεικονίζει τη θεά Αφροδίτη. Μοναδικούς αρχαιολογικούς θησαυρούς της έως πρότινος χαμέν...

Κορμός από γυναικείο αγαλματίδιο το οποίο πιθανόν απεικονίζει τη θεά Αφροδίτη.

Μοναδικούς αρχαιολογικούς θησαυρούς της έως πρότινος χαμένης πόλης φέρνουν στο φως οι ανασκαφές που ξεκίνησαν το 2013.

Η ευρύτερη περιοχή της Τενέας είχε πάντα μεγάλο αρχαιολογικό αλλά και… αρχαιοκαπηλικό ενδιαφέρον. Ο Κούρος της Τενέας, ένα αριστούργημα της ελληνικής γλυπτικής που εξήχθη παρανόμως εκτός συνόρων του νεοσύστατου ελληνικού κράτους με τη διαμεσολάβηση Αυστριακού αξιωματούχου, βρίσκεται από το 1854 στη Γλυπτοθήκη του Μονάχου. Αντίγραφό του υπάρχει στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Βασιλείας. Αρχαιότητες της περιοχής βρίσκονται και στο Βερολίνο, ενώ ιδιώτες Γερμανοί συλλέκτες έχουν στην κατοχή τους ευρήματα από τον ευλογημένο αυτό τόπο. Κάποια έφτασαν έως τη Βοστώνη.

Η περιοχή νότια της Κορίνθου που κέντριζε το ενδιαφέρον των περιηγητών και των αρχαιολόγων, σήμερα φέρνει στο φως «θησαυρούς» ξυπνώντας το διεθνές ενδιαφέρον. Ο τόπος όπου σύμφωνα με τον μύθο μεγάλωσε ο Οιδίποδας και ο Αγαμέμνων εγκατέστησε Τρώες αιχμαλώτους για να προσέχουν τον δρόμο προς τις Μυκήνες και το Αργος, αποκαλύπτει εδώ και επτά χρόνια τα μυστικά του. Φέτος οι εργασίες της συστηματικής ανασκαφής στο Χιλιομόδι Κορινθίας, στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος που διευθύνει η αρχαιολόγος δρ Ελενα Κόρκα με φορέα υλοποίησης το υπουργείο Πολιτισμού, επιβεβαιώνουν ότι η αρχαία Τενέα ήταν πόλη πλούσια, μεγαλοπρεπής και ισχυρή.

Καθρέφτης με ανάγλυφο τον θεό Έρωτα.

Όλα άρχισαν το 1984, όταν νεαρή τότε αρχαιολόγος υπηρετούσε στην Εφορεία Αργολιδοκορινθίας. Αφορμή στάθηκε η ανακάλυψη μιας μοναδικής, όπως λέει στην «Κ» η κ. Κόρκα, σαρκοφάγου αρχαϊκών χρόνων, η οποία στο εσωτερικό της καλυπτήριας πλάκας της φέρει μία ξηρογραφία, «το μοναδικό δείγμα μεγάλης μνημειακής ζωγραφικής που διαθέτουμε σε όλη την Ελλάδα από τα αρχαϊκά κλασικά χρόνια». Αυτό το μεγάλο δείγμα ζωγραφικής την έκανε να καταλάβει ότι εκεί βρισκόταν η αρχαία Τενέα, μία πόλη χαμένη, την οποία αναζητούσαν οι περιηγητές ήδη από τον 18ο-19ο αιώνα και μετέπειτα και η Αρχαιολογική Υπηρεσία. «Είχα ζητήσει να γίνει μία ανασκαφή, αλλά η υπηρεσία είχε τόσες ανάγκες που δεν στάθηκε εφικτό. Όταν όμως μπόρεσα να βρω τους πόρους και την ομάδα, όλα όσα απαιτεί μία συστηματική έρευνα, ξεκίνησα το 2013 πια, με φορέα φυσικά το ΥΠΠΟΑ». Προηγήθηκε επιφανειακή έρευνα αλλά και μέσω διασκοπήσεων.

Έτσι, ξεκίνησε τις έρευνες στον χώρο στον οποίο βρέθηκε η πρώτη σαρκοφάγος που περικλειόταν σε ειδικό περίβολο. «Εκεί ανακαλύπτεται ένα οργανωμένο αρχαϊκό νεκροταφείο το οποίο είχε και ελληνιστικούς τάφους που διανοίχτηκαν μετέπειτα. Ολα τα στοιχεία, κτερίσματα αλλά και το σκελετικό υλικό έδειξαν ότι επρόκειτο για την άρχουσα τάξη της περιοχής κατά τα αρχαϊκά χρόνια». Το ίδιο έδειξαν και οι άλλες σαρκοφάγοι που εντοπίστηκαν. Η ανασκαφέας τονίζει ότι στα αρχαϊκά χρόνια συνήθως τα κτερίσματα ήταν λίγα. Η εύρεση μετάλλου, όπως συνέβη εδώ, όπου βρήκαν χάλκινες φιάλες, δηλώνει πλούτο. Σε μία παιδική ταφή βρήκαν 55 αγγεία, «κάτι πρωτοφανές για την εποχή αυτή». Επιπλέον, τα σχήματα των αγγείων δεν υπάρχουν στη βιβλιογραφία. «Είναι μία σπάνια παραγωγή που βρίσκουμε στην Τενέα διαχρονικά. Μεγάλη πρόκληση ερευνητικά γιατί είναι μία καινούργια πόλη που έρχεται στο φως με πολλά νέα στοιχεία και μοναδικά αντικείμενα. Ολοι οι τάφοι ήταν πολύ πλούσια κτερισμένοι. Ακόμη και ο ελληνιστικός τάφος που βρέθηκε ανάμεσα στις σαρκοφάγους είναι και αυτός αξιοσημείωτος. Οι δύο σκελετοί που ενταφιάστηκαν ανήκουν σε νεαρά άτομα (στρατιώτες ή μισθοφόρους), τα οποία είχαν ως οβολό του Χάροντα νομίσματα του Πτολεμαίου που ποτέ άλλοτε δεν βρέθηκαν σε ταφή. Σπάνια για τη βορειοανατολική Πελοπόννησο».

Aνασκαφή στο Χιλιομόδι Κορινθίας στις έρευνες για την αρχαία Τενέα.

Οιδίποδας και Αγαμέμνων

Το διεθνές κοινό εδώ και δύο χρόνια θέλει να μάθει περισσότερα. Αλλωστε, η Τενέα συνδέεται με δύο μεγάλους μυθολογικούς κύκλους. Εδώ ανατράφηκε ο Οιδίποδας, στα θερινά ανάκτορα του βασιλιά Πόλυβου. Οι πραγματικοί γονείς του, ο βασιλιάς Λάιος της Θήβας και η Ιοκάστη, θορυβημένοι από τον χρησμό του μαντείου, σύμφωνα με τον οποίο τον Λάιο θα σκότωνε ο ίδιος του ο γιος ο οποίος θα παντρευόταν τη μητέρα του, όταν γεννήθηκε τον εγκατέλειψαν σε βουνό της Βοιωτίας. Ενας βοσκός, σαν βρήκε το βρέφος, το πήγε στο άκληρο βασιλικό ζεύγος της Κορίνθου. Ο Πόλυβος και η Μερόπη τον υιοθέτησαν και τον ονόμασαν Οιδίποδα.

Σύμφωνα με τη μυθολογία, στην Τενέα ο Αγαμέμνονας έφερε Τρώες αιχμαλώτους από το νησί της Τενέδου και τους εγκατέστησε με σκοπό να προφυλάσσουν τον τόπο. Για να ελέγχει τη διακίνηση αλλά και οποιαδήποτε εχθρική επιβουλή του μοναδικού δρόμου που οδηγούσε στις Μυκήνες και στο Άργος. Η περιοχή είχε τέτοιο πλούτο που, όταν απελευθερώθηκε το ελληνικό κράτος και απέκτησε Αρχαιολογική Υπηρεσία με πρώτο έφορο αρχαιοτήτων τον Λουδοβίκο Ρος, έγιναν ανασκαφές σε τάφους της Τενέας γιατί τα ευρήματα ήταν εξαιρετικής τέχνης. «Σήμερα, πολλά ευρήματα από την Τενέα βρίσκονται σε γερμανικά μουσεία. Ήδη με τις ανασκαφές του Ρος γνωρίζουμε για την αρχαιοκαπηλία στην περιοχή», λέει η κ. Κόρκα και στέκεται στη φυγάδευση το 1854 του Κούρου της Τενέας από Αυστριακό πρέσβη γνωστό για τη διακίνηση αρχαιοτήτων. «Μαθαίνοντας για την ύπαρξη του γλυπτού, το απέκτησε, το φυγάδευσε αλλά μη μπορώντας να το διαθέσει όπως θα ήθελε, το πούλησε στο μουσείο του Μονάχου. Στους αυστρογερμανικούς κύκλους η περιοχή έγινε πολύ γνωστή και το μαύρο εμπόριο ανθούσε από τότε». Το είδαμε πολλές φορές, με πιο πρόσφατη την περίπτωση των Κούρων της Κλένιας που κατασχέθηκαν το 2010 στα χέρια αρχαιοκαπήλων.

Χρυσά νομίσματα των πρώτων βυζαντινών χρόνων.

«Μόνο τα κτερίσματα των ταφών γεμίζουν ένα μουσείο» 

Αναζητώντας η ανασκαφική ομάδα τον πυρήνα της πόλης, εντόπισε ένα άλλο κομμάτι του νεκροταφείου και έφερε στο φως ένα υπέργειο ρωμαϊκό μαυσωλείο. 

«Το είχαν συλήσει αρχαιοκάπηλοι, αλλά από κάτω και ολόγυρα βρέθηκε μεγάλος αριθμός ρωμαϊκών ταφών, όλες πολύ πλούσια κτερισμένες, με αγγεία, κοσμήματα, αντικείμενα γυάλινα και χάλκινα. Μόνο τα κτερίσματα των ταφών γεμίζουν ένα μουσείο». 

Σε μια ελληνιστική ταφή, ο σκελετός έχει επίχρυσο στεφάνι. Βρέθηκαν επίσης  δαχτυλίδια, αγγεία, οστέινα πλακίδια γύρω από ξύλινα κιβωτίδια, οστέινα οδοντωτά αντικείμενα που φέρουν χρωστικές ουσίες, ψιμύθια, δηλαδή μεϊκάπ και μάλιστα σε μεγάλες ποσότητες, λυχνάρια με μάσκες και άλλα με μονομάχους που δηλώνουν την ύπαρξη θεάτρου. Στην Τενέα υπήρχαν θέατρο, ωδείο και στάδιο. «Αυτές οι ελληνιστικές ταφές χρησιμοποιήθηκαν και στα ρωμαϊκά χρόνια». 

Όσο για τα νομίσματα που βρέθηκαν στην Τενέα, ο αριθμός ξεπέρασε κάθε προσδοκία. «Κάθε χρόνο βρίσκουμε 300 νομίσματα. Φέτος ξεπεράσαμε τα 400».

Η αρχαιολόγος Ελενα Κόρκα, διευθύντρια των ανασκαφών στην αρχαία Τενέα.

Δρόμος διπλής κατεύθυνσης

Αναζητώντας επίμονα τμήμα της πόλης, το 2018 βρήκαν κεντρικό δρόμο διπλής κατεύθυνσης με υποδομή λειτουργίας από τα υστερομυκηναϊκά χρόνια έως τα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια. Εντοπίστηκαν πολυτελείς κατοικίες των ελληνιστικών χρόνων, πολλές φάσεις των ρωμαϊκών χρόνων, με δάπεδα πήλινα και μαρμάρινα, κιονίσκους, αγωγούς αποχέτευσης, κατασκευές και αντικείμενα καθημερινότητας που δηλώνουν ευμάρεια. Το History Channel συμπεριέλαβε την ανασκαφή στις 15 σπουδαιότερες του 2018 παγκοσμίως. Το ΒΒC την επισκέφθηκε δύο φορές και φέτος το γαλλικό κανάλι TV5 γύρισε ντοκιμαντέρ για τη σχέση της Τενέας με την Τροία. 

Τα δημόσια λουτρά της πόλης –το πρώτο δημόσιο κτίριο, που βρέθηκε πέρυσι–  έχουν ανασκαφεί μέχρι τώρα σε έκταση άνω των 800 τ.μ. «Σε δωμάτιο στα λουτρά βρέθηκαν ταινίες γυάλινες σαν σολάριουμ», λέει η ανασκαφέας, «οι οποίες συγκέντρωναν τον ήλιο για τη θέρμανση του χώρου». 

Επίσης, ιδιωτική πισίνα, λιθόστρωτος δρόμος, πολλά νομίσματα που μαρτυρούν καλή εικόνα του δημόσιου βίου. Η Ελενα Κόρκα στέκεται ιδιαίτερα στο κέντρο της αγοράς, στα εργαστήρια και κυρίως στα καταστήματα που βρέθηκαν φέτος. Οι 30 χρυσοί σόλιδοι, όπως και ο «θησαυρός» των 72 νομισμάτων, τα γυάλινα αντικείμενα, τα πήλινα αγγεία, τα κοσμήματα, οι ζυγαριές, που εγκαταλείφθηκαν από κάποια βαρβαρική επιδρομή ή σεισμό, μαρτυρούν ευμάρεια και στα ύστερα χρόνια. 

Οι επιγραφές

Πώς να μείνεις ασυγκίνητος μπροστά στις δύο επιγραφές; Μία εντοπίστηκε σε λίθινο βάθρο χάλκινου αγάλματος που χρονολογείται στον 4ο αι. π.Χ. και φέρει  το όνομα ΠΕΙΣΑΝΔΡΙΔΑΣ. Αφιερώθηκε στην πόλη από γόνο της οικογένειας των Πεισανδριδών και αποτελεί την πρώτη ισχυρή ένδειξη σύνδεσης της Τενέας με την Τένεδο. Τον Πείσανδρο ως γενάρχη της ηγεμονικής οικογένειας της Τενέδου, των Πεισανδριδών, αναφέρει και ο Πίνδαρος. Η δεύτερη επιγραφή των αρχών του 5ου αι. π.Χ. με επιζωγραφισμένο γείσο με ταινία ερυθρού χρώματος και κονίαμα στην πίσω όψη βρέθηκε μαζί με σύγχρονό της αργυρό οβολό κοπής Αργους. «Όλα σε αυτή την ανασκαφή αποδεικνύουν τη διαχρονική συνέχεια του χώρου από τον 6ο αι. π.Χ. μέχρι και τον 6ο αι. μ.Χ. Η Τενέα ήταν μια πόλη πολυπολιτισμική, σε στρατηγική θέση, ζωντανή σε όλες τις φάσεις της και αλληλοσυνδεδεμένη. Πόλη με υψηλή τέχνη, δυναμική, δεν ακολουθούσε την Κόρινθο σε όλες τις πολιτικές της –ειδικά τις πολεμικές– αλλά προσπαθούσε συνεχώς να ανεξαρτητοποιηθεί, ιδίως κατά τα ρωμαϊκά χρόνια».   

Στο πρόγραμμα εφαρμόστηκαν σύγχρονες μέθοδοι φωτογραμμετρικής αποτύπωσης, τρισδιάστατης απεικόνισης αρχαιολογικών αντικειμένων, ανθρωπολογικού υλικού, και γεωφυσικές διασκοπήσεις. Τη διεπιστημονική ομάδα αποτελούν οι Π. Ευαγγέλογλου, Κ. Λαγός, Χρ. Παπαγεωργοπούλου, Α. Γεωργόπουλος και Γρ. Τσόκας. Σημαντική η υποστήριξη των χορηγών, αλλά και του Σωματείου Φίλων Αρχαίας Τενέας. Η ανασκαφή έχει πολλά ακόμη να δώσει. Στο μεταξύ, οι υπεύθυνοι ήδη έχουν δουλέψει για τη δημιουργία ενός ψηφιακού διαδραστικού μουσείου.

Πηγή: Γ. Συκκά, Καθημερινή