Δύο αποτυπώματα σφραγίδων που ανακαλύφθηκαν σε ένα ελληνικό νησί αλλάζουν όλα όσα γνωρίζουμε για την προέλευση της γραφής στο Αιγαίο

Αποτυπώματα σφράγισης THS.1 και THS.2. [Credit: K. Sbonias et al. / V. Papazikou] Μια ομάδα αρχαιολόγων αποκαλύπτει δύο σφραγίδες ηλικίας 4....

Κυκλώματα αρχαιοκαπηλίας: Οι συνομιλίες των δραστών και το «τιμολόγιο» για πολύτιμα νομίσματα

Από το πλοίο του Θησέα στο σήμερα – Τα μυστικά της αρχαίας ναυπήγησης

Αποτυπώματα σφράγισης THS.1 και THS.2. [Credit: K. Sbonias et al. / V. Papazikou]

Μια ομάδα αρχαιολόγων αποκαλύπτει δύο σφραγίδες ηλικίας 4.500 ετών στη Θηρασιά, οι οποίες θα μπορούσαν να αποτελέσουν ένα σημαντικό βήμα προς τη γέννηση της γραφής στην Εποχή του Χαλκού.

Στο μικρό νησί της Θηρασιάς, ένα από τα ηφαιστειογενή νησιά του συμπλέγματος της Σαντορίνης στο ελληνικό αρχιπέλαγος των Κυκλάδων, μια ομάδα ερευνητών ανακάλυψε δύο αποτυπώματα σφραγίδων που μπορεί να αλλάξουν όλα όσα γνωρίζουμε για την προέλευση της γραφής στο Αιγαίο.

Βρέθηκαν στη θέση Κοίμηση, η οποία χρονολογείται πριν από περίπου 4.500 χρόνια, και παρέχουν ενδείξεις ότι οι κάτοικοι της περιοχής πειραματίζονταν ήδη με τη χρήση οργανωμένων συμβόλων, ενδεχομένως για λόγους επικοινωνίας, πολύ νωρίτερα από ό,τι πιστεύαμε μέχρι σήμερα.

Το εύρημα αποτελείται από το χερούλι ενός μεγάλου αποθηκευτικού πιθαριού που ανακάλυψαν οι αρχαιολόγοι σε ένα δωμάτιο ενός οικισμού της Εποχής του Χαλκού. Είναι αξιοσημείωτο ότι το κεραμικό θραύσμα διατηρεί δύο διαφορετικές σφραγίδες που σφραγίστηκαν πριν από την όπτηση του πιθαριού. Οι ερευνητές τις ονόμασαν THS.1 και THS.2.

Λεπτομέρεια της πρώτης σφραγίδας THS.1. 
[Credit: K. Sbonias et al. / V. Papazikou] 

Η πρώτη σφραγίδα, THS.1, περιλαμβάνει μια σειρά από αφηρημένα σύμβολα ευθυγραμμισμένα σε τρεις σειρές, σαν να σχηματίζουν κάποιο είδος επιγραφής. Ορισμένα από αυτά τα σύμβολα μοιάζουν με φύλλα, σπείρες ή σχηματικά μοτίβα, αλλά οι αρχαιολόγοι δεν γνωρίζουν ακόμη την ακριβή τους σημασία. Είναι τοποθετημένα σε σειρά, γεγονός που οδηγεί τους αρχαιολόγους να πιστεύουν ότι μπορεί να αποτελούν μια πρώιμη προσπάθεια να μεταφέρουν πληροφορίες - ίσως ονόματα που υποδεικνύουν την ιδιοκτησία των αγαθών ή κάποιο άλλο παρόμοιο είδος μηνύματος.

Η δεύτερη σφραγίδα, THS.2, έχει πιο διακοσμητικό ύφος, με γεωμετρικά μοτίβα τυπικά της κυκλαδικής τέχνης της εποχής, όπως τρίγωνα και μαιάνδρους. Το σχέδιο είναι παρόμοιο με εκείνο άλλων σφραγίδων που βρέθηκαν στα ελληνικά νησιά και μπορεί να είχε μια πιο διακοσμητική ή αναγνωριστική χρήση.

Η προέλευση της γραφής στο Αιγαίο;

Οι πρώτες γνωστές μορφές γραφής στην περιοχή, όπως τα κρητικά ιερογλυφικά ή η Γραμμική Α, εμφανίστηκαν γύρω στο 2.000 π.Χ. Αλλά αυτές οι σφραγίδες από τη Θηρασιά έχουν χρονολογηθεί μεταξύ 2.700 και 2.300 π.Χ., οπότε θα μπορούσαν να είναι ο χαμένος κρίκος σε αυτή τη διαδικασία -ή τουλάχιστον ένας από αυτούς.

Η μεταγενέστερη εμφάνιση των σφραγισμένων λαβών στην Κρήτη υποστηρίζει περαιτέρω τη μη κρητική προέλευση του πιθαριού με την τυπωμένη σφραγίδα από τη Θηρασιά, όπως υποδεικνύει η πετρογραφική ανάλυση, λένε οι αρχαιολόγοι, οι οποίοι επαναλαμβάνουν επίσης ότι δεν πρόκειται για κανονική γραφή, αν και η τακτική διάταξη των σημείων στην THS.1 θυμίζει μεταγενέστερα συστήματα και μάλιστα ορισμένα σύμβολα μοιάζουν με αυτά που χρησιμοποιούνται σε μεταγενέστερες κρητικές σφραγίδες.

Αλλά πιστεύουν επίσης ότι η χρήση μιας σφραγίδας με πολλά πρόσωπα και τρεις χαραγμένες πλευρές είναι ασυνήθιστη για την εποχή, οπότε όποιος τη χρησιμοποίησε, πιθανότατα προσπαθούσε να μεταφέρει κάτι πιο σύνθετο από ένα απλό σήμα ιδιοκτησίας.

Λεπτομέρεια του αποτυπώματος της σφραγίδας THS.2. και του σύγχρονου καλουπιού που δείχνει το κατοπτρικό σχέδιο της αρχικής όψης της σφραγίδας.
[Credit: K. Sbonias et al. / V. Papazikou]  

Επιστημονικές αναλύσεις αποκάλυψαν ότι το πιθάρι δεν ήταν τοπικό, αλλά ότι ο πηλός προερχόταν πιθανότατα από το νησί της Νάξου, αποτέλεσμα του εμπορίου μεταξύ των νησιών, οπότε μπορεί να ήταν μια ετικέτα του παραγωγού ή ένα σημάδι κύρους ή εξουσίας - ένα είδος αρχαίου λογότυπου που να προσδιορίζει την προέλευσή του.

Αν και οι αρχαιολόγοι δεν έχουν βρει περισσότερα πιθάρια με τις ίδιες σφραγίδες, το γεγονός ότι χρησιμοποιήθηκαν δύο διαφορετικές, η μία ίσως «κειμενική» και η άλλη διακοσμητική, υποδεικνύει ένα πιο εξελιγμένο σύστημα για την εποχή από ό,τι πιστεύαμε μέχρι σήμερα.

«Μια σφραγίδα με επιγραφή και το αποτύπωμά της στη λαβή ενός πιθαριού θα μπορούσε να χρησιμεύσει για να κάνει ένα συγκεκριμένο πιθάρι αναγνωρίσιμο, εκπληρώνοντας τη λειτουργία της αναγνώρισης του προσώπου ή της αρχής στην οποία ανήκε. Συγκεκριμένα, στο πιθάρι της Θηρασιάς, το αποτύπωμα που «διαβάζεται» πιο καθαρά από πάνω, στο πάνω μέρος της λαβής, είναι το THS.1, γεγονός που υποδηλώνει ότι η θέση και η ορατότητα του συγκεκριμένου αποτυπώματος ήταν σκόπιμη», εξηγούν οι αρχαιολόγοι.

«Συμπερασματικά», καταλήγουν, «παρόλο που τα στοιχεία από την Κοίμηση Θηρασιάς δεν υποστηρίζουν την ύπαρξη ενός πρωτογενούς συστήματος γραφής στο Αιγαίο κατά την Εποχή του Χαλκού, αναδεικνύουν τα γεγονότα που σχετίζονται με τον σχηματισμό της γραφής, ιδιαίτερα σε σχέση με τη χρήση σφραγίδων ως το πρώτο μέσο για την εμφάνιση της πρώιμης γραφής στο Αιγαίο».

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Sbonias K, Tzachili I, Kordatzaki GS. Early Bronze Age seal impressions from Therasia: new evidence for seal use in the Cyclades and the emergence of script in an Aegean context. The Annual of the British School at Athens. doi:10.1017/S0068245425000024

Πηγή: LBV Magazine