Στόχος μας κατά τον σχεδιασμό αυτής της έκθεσης ήταν να δημιουργήσουμε μια ατμόσφαιρα που θα μεταφέρει την αίσθηση του τοπίου της Κέρου, καθ...
 |
| Στόχος μας κατά τον σχεδιασμό αυτής της έκθεσης ήταν να δημιουργήσουμε μια ατμόσφαιρα που θα μεταφέρει την αίσθηση του τοπίου της Κέρου, καθώς και τη σύνθετη και επίπονη ανασκαφική διαδικασία. |
Μια συζήτηση με τους επιμελητές της πολυσυζητημένης όσο και πρωτότυπης έκθεσης με τα σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα της Εποχής του Χαλκού από την Κέρο και το Δασκαλιό, που παρουσιάζονται στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων.
Πάει πολύς καιρός αφότου έκανα ελεύθερη κατασκήνωση στα Κουφονήσια, θυμάμαι όμως άριστα πόσο μας εξίταρε ο ευμεγέθης βράχος που ορθωνόταν μέσα από τη θάλασσα απέναντί μας. Ήταν η μυστηριώδης νήσος Κέρος, μόνιμο σκηνικό στο βάθος του ορίζοντα που μας δημιουργούσε δέος στο άκουσμα διάφορων ιστοριών και θρύλων για τα πλήθος αρχαία που βρίσκονταν θαμμένα εκεί αλλά και τους αρχαιοκάπηλους που τα λυμαίνονταν. Σχεδιάζαμε μάλιστα να την επισκεφθούμε με κάποιο βαρκάκι, κάτι που δεν κατορθώσαμε τελικά.
Αρκετά χρόνια αργότερα, το 2006, ο Βρετανός αρχαιολόγος Colin Renfrew ξεκίνησε νέες συστηματικές ανασκαφές «εκεί απέναντι», δηλαδή στην Κέρο, πιάνοντας το νήμα από εκεί που το είχε αφήσει η Ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία τη δεκαετία του ’60. Τα ευρήματα αποδείχθηκαν εντυπωσιακά, αναδιαμορφώνοντας τις γνώσεις μας για την Εποχή του Χαλκού στο Αιγαίο, μόλο που τα περισσότερα αντικείμενα που ανευρέθηκαν ήταν σπασμένα επί τούτου, ήδη από την αρχαιότητα.
Αν και πολλά μένουν ακόμα να διασαφηνιστούν, το ακατοίκητο σήμερα αυτό νησί μαζί με το γειτονικό Δασκαλιό που κάποτε ήταν ενωμένο με την Κέρο φαίνεται πως ήταν, τηρουμένων βεβαίως των αναλογιών, ένα μεγάλο αιγαιοπελαγίτικο «προσκύνημα», μια προϊστορική «Παναγία της Τήνου» με μεγάλη θρησκευτική αλλά επίσης στρατηγική σημασία, όντας και σπουδαίος εμπορικός καθώς επίσης συγκοινωνιακός κόμβος.
Η πρώτη έκθεση των ευρημάτων της Κέρου με τον απολύτως ταιριαστό τίτλο «δες ΑΠΕΝΑΝΤΙ» που εγκαινιάστηκε τον Ιούλιο του ’19 στην Αρχαιολογική Συλλογή Κουφονησίου έκανε μεγάλη αίσθηση με το αυξημένο ενδιαφέρον του κοινού να εντυπωσιάζει ακόμα και τους διοργανωτές της. Ως εκ τούτου ήδη από πέρσι τέτοια εποχή είχε προγραμματιστεί η παρουσίασή της στην πρωτεύουσα και συγκεκριμένα στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων, η πανδημία όμως την ανέβαλε για να ξεκινήσει με μεγάλη επισημότητα και με μια αρκετά καινοτόμο προσέγγιση στις 18/5 και να παραμείνει ενεργή μέχρι τα τέλη Αυγούστου.
Με την ευκαιρία αυτή ο επιμελητής της έκθεσης αρχαιολόγος-μουσειολόγος Στέφανος Κεραμιδάς από την Εφορία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και η συνεπιμελήτρια αρχαιολόγος Μαρία Δρίλλια, υπεύθυνη επικοινωνίας της Easy Dot που υλοποίησε τη μουσειογραφική μελέτη, μιλούν στη LiFO για όλα αυτά:
— Ποια είναι η ιδιαίτερη σημασία των αρχαιολογικών ευρημάτων από την Κέρο και το Δασκαλιό; Τι πληροφορίες μας δίνουν για την εποχή και την κοινωνία από όπου προέρχονται, πόσο επηρέασε αυτή η ανακάλυψη το μέχρι τούδε ιστορικό αφήγημα για την Εποχή του Χαλκού στο Αιγαίο;
Τα ευρήματα από την Κέρο που παρουσιάζονται στην έκθεση «δες ΑΠΕΝΑΝΤΙ» συνδέονται με δυο μοναδικές αρχαιολογικές ανακαλύψεις που χρονολογούνται στην 3η χιλιετία π.Χ.:
Αφενός με έναν χώρο εναπόθεσης σπασμένων μαρμάρινων κυκλαδικών ειδωλίων, αλλά και τμημάτων ιδιαίτερων μαρμάρινων και κεραμικών αγγείων στη δυτική ακτή της Κέρου, αφετέρου, με τον οικισμό του Δασκαλιού στην ομώνυμη γειτονική νησίδα.
Στην πρώτη περίπτωση, φαίνεται πως η διαδικασία της θραύσης ήταν τελετουργική. Στην περίπτωση του Δασκαλιού, που κατά την Εποχή του Χαλκού αποτελούσε τμήμα της Κέρου, αποκαλύπτεται μια εγκατάσταση που διακρίνεται από οικοδομική συστηματοποίηση και πληθώρα επαφών τόσο με τα υπόλοιπα Κυκλαδονήσια, όσο και με πολιτισμούς πέραν αυτών.
Οι ανασκαφές στην Κέρο αναδεικνύουν τα χαρακτηριστικά μιας εξελιγμένης κυκλαδικής κοινωνίας που, 4.500 χρόνια πριν, ταξιδεύει, εφαρμόζει προχωρημένες τεχνικές γνώσεις, οδεύει με γοργά βήματα προς την αστικοποίηση και υιοθετεί σύνθετες τελετουργικές πρακτικές.
Ο αποθέτης με τα σπασμένα κυκλαδικά ειδώλια, τα θραυσμένα σκεύη και τα ξεχωριστής σημασίας αντικείμενα είναι ένα μοναδικό εύρημα που παραπέμπει σε μια δομημένη διαδικασία με τελετουργικό πυρήνα. Τα δεδομένα της ανασκαφής δεν δείχνουν σύνδεση με ταφικές πρακτικές και ο πανκυκλαδικός, ιερός χαρακτήρας του χώρου παραμένει ως κυρίαρχη ερμηνεία.
 |
| Aεροφωτογραφία της Κέρου. |
— Τι έκανε την Κέρο τόσο ξεχωριστή για τους ανθρώπους της 3ης χιλιετίας π.Χ.; Υπήρξε, ας πούμε, ένα μεγάλο αιγαιοπελαγίτικο προσκύνημα, κάτι σαν μια προϊστορική Παναγία της Τήνου;
Η Κέρος, αν και ακατοίκητη σήμερα, δεν είναι το μικρότερο νησί των Μικρών Κυκλάδων και παρότι οι αρχαιολογικές έρευνες ξεκίνησαν από την Αρχαιολογική Υπηρεσία ήδη από τη δεκαετία του 1960, ενώ στην περιοχή ανθούσε για πολλά χρόνια η αρχαιοκαπηλεία, υπάρχουν ακόμη πολλά που δεν γνωρίζουμε.
Με βάση τα έως τώρα ευρήματα, φαίνεται ότι η Κέρος αποτελούσε σημαντικό κέντρο του Κυκλαδικού πολιτισμού που επικοινωνούσε με άλλα νησιά και την ηπειρωτική Ελλάδα ανταλλάσσοντας ποικιλία αγαθών και πολύτιμα χάλκινα αντικείμενα. Υπό αυτό το πλαίσιο, και σε συνάρτηση με τον εκτενή οικισμό που είχε αναπτυχθεί στον απόκρημνο όγκο του Δασκαλιού, η διαμόρφωση ενός ιερού τόπου απόθεσης θραυσμένων αντικειμένων με τελετουργικό περιεχόμενο, αποτελούσε μια παράλληλη, σύνθετη πρακτική.
Η πρωιμότητα της περιόδου δεν επιτρέπει την αντιστοίχιση με μεταγενέστερες ή σύγχρονες θρησκευτικές εκφάνσεις, είναι όμως βέβαιο ότι η άσκηση μιας τέτοιας τελετουργίας από ταξιδευτές από όλες τις Κυκλάδες θα ήταν μια εντυπωσιακή διαδικασία.
— Γνωρίζουμε κάτι περισσότερο για τη συνήθεια να αφήνονται εκεί θραύσματα από σπασμένα εδώλια, αγγεία κ.λπ.; Και τα έφερναν άραγε οι ταξιδιώτες σε αυτή την κατάσταση ή τα έσπαζαν επί τόπου;
Όπως είναι ευνόητο, οι γραπτές μαρτυρίες απουσιάζουν πλήρως από αυτή τη φάση της Προϊστορίας. Η ερμηνεία του αποθέτη της Κέρου ως ενός ιερού τόπου, βασίζεται στα ανασκαφικά δεδομένα και στην ανάγνωσή τους από τον καθηγητή Colin Renfrew και τους μελετητές της ομάδας του. Μέχρι στιγμής δεν έχουν αποκαλυφθεί συνανήκοντα τμήματα ειδωλίων σε άλλους οικισμούς των Κυκλάδων ή ως κτερίσματα σε ταφές, κάτι που θα έδειχνε, για παράδειγμα, ότι οι ταξιδιώτες διατηρούσαν το υπόλοιπο του ειδωλίου που άφηναν στην Κέρο.
Επίσης, η έως τώρα ανασκαφική έρευνα δεν έχει αποδώσει στοιχεία που να συνηγορούν σε μια διαδικασία θραύσης, η οποία συνέβαινε στο χώρο της απόθεσης. Εν ολίγοις, γνωρίζουμε ότι τα αντικείμενα ήταν ήδη εκούσια σπασμένα, αλλά είναι άγνωστο πού συνέβαινε αυτό, όπως και το πού κατέληγε το υπόλοιπο τμήμα τους.
 |
| Μέχρι στιγμής δεν έχουν αποκαλυφθεί συνανήκοντα τμήματα ειδωλίων σε άλλους οικισμούς των Κυκλάδων ή ως κτερίσματα σε ταφές, κάτι που θα έδειχνε για παράδειγμα ότι οι ταξιδιώτες διατηρούσαν το υπόλοιπο του ειδωλίου που άφηναν στην Κέρο. |
— Ήταν όμως άραγε μόνο θρησκευτική η σημασία της Κέρου ή είχε επίσης στρατηγική σημασία για τη ναυσιπλοΐα και το εμπόριο; Ξέρουμε αν απολάμβανε κάποιο ειδικό καθεστώς ή ανήκε σε κάποια επικράτεια της εποχής;
Αν ο ιερός αποθέτης της Κέρου προσέλκυε το ενδιαφέρον των Κυκλαδιτών, ακόμη πιο σίγουρο είναι ότι το νησί αποτελούσε ένα κομβικό σημείο για τις επαφές των νησιών που βρίσκονται εντός του τριγώνου που σχηματίζουν η Νάξος, η Ίος και η Αμοργός, αλλά και στην περιφέρεια αυτών. Το πλεονέκτημα της γεωγραφικής θέσης και της συνολικής σημασίας της Κέρου, διαφαίνονται στην εντυπωσιακή αρχιτεκτονική διαμόρφωση του οικισμού που αναπτύχθηκε στο Δασκαλιό και στα πλείστα ανασκαφικά δεδομένα για την επεξεργασία του πολύ σημαντικού για την Εποχή του Χαλκού.
Το αμφίπλευρο λιμάνι που διαμορφωνόταν στα ριζά αυτής της εγκατάστασης σίγουρα ευνοούσε τις εμπορικές συναλλαγές. Μας είναι άγνωστες, όμως, οι ισορροπίες των δυνάμεων σε αυτή την πρώιμη φάση της Προϊστορίας του Αιγαίου. Ίσως να τις διέκρινε η γεωγραφική αυτονομία και να μη χαρακτηρίζονταν από τον αγώνα της κυριαρχίας που θα ακολουθήσει, και εξακολουθεί έως και σήμερα.
— Ποια είναι τα σημαντικότερα ευρήματα αυτών των ανασκαφών και της Αρχαιολογικής Συλλογής Κουφονησίου; Σε τι στάδιο βρίσκονται σήμερα αυτές και πόση δουλειά μένει ακόμα να γίνει;
Το πλήθος των θραυσμένων κυκλαδικών ειδωλίων και αγγείων από τον αποθέτη της Κέρου, αποτελούν σίγουρα ένα μοναδικό εύρημα λόγω της ιδιαιτερότητας και της πρωιμότητας του συνόλου. Τα χάλκινα αντικείμενα και τα εργαλεία της επεξεργασίας μετάλλου, τα σχηματοποιημένα ακέραια ειδώλια, τα αγγεία, τα αντικείμενα ατομικής κόσμησης, αλλά και τα κατάλοιπα της διατροφής των Κυκλαδιτών από το Δασκαλιό, είναι ιδιαίτερα σημαντικά για την ανασύσταση της καθημερινότητας αυτού του ξεχωριστού Πρωτοκυκλαδικού οικισμού στο Αιγαίο της 3ης χιλιετίας π.Χ.
Η Αρχαιολογική Συλλογή Κουφονησίου, μετά από τρεις περιοδικές εκθέσεις που παρουσιάστηκαν εκεί από την έναρξη λειτουργίας της το 2018, ετοιμάζεται να υποδεχτεί τους επισκέπτες με μια μόνιμη έκθεση που θα ξεδιπλώσει την Προϊστορία των Κουφονησίων και της Κέρου, αλλά και τα ίχνη της μετέπειτα κατοίκησης στα εν λόγω νησιά.
 |
| Το πλεονέκτημα της γεωγραφικής θέσης και της συνολικής σημασίας της Κέρου διαφαίνονται στην εντυπωσιακή αρχιτεκτονική διαμόρφωση του οικισμού που αναπτύχθηκε στο Δασκαλιό και στα πλείστα ανασκαφικά δεδομένα για την επεξεργασία του πολύ σημαντικού για την Εποχή του Χαλκού. |
— Διαπιστώνει κανείς ότι η έκθεση «δες ΑΠΕΝΑΝΤΙ» διαφοροποιείται, τρόπον τινά, από τις συνήθεις αρχαιολογικές εκθέσεις.
Πράγματι, στόχος μας κατά τον σχεδιασμό αυτής της έκθεσης ήταν να δημιουργήσουμε μια ατμόσφαιρα που, πέρα από την παρουσίαση των ευρημάτων, θα μεταφέρει την αίσθηση του τοπίου της Κέρου, δηλαδή του περιβάλλοντός όπου αυτά ανακαλύφθηκαν, καθώς και τη σύνθετη και επίπονη ανασκαφική διαδικασία παράλληλα με την πραγματικότητα της αρχαιολογικής μελέτης. Αυτή η ατμόσφαιρα αντανακλάται στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό και τις γραφιστικές επιλογές, καθώς επίσης στη μορφολογική διαχείριση του χώρου που υπονοεί μια αρχαιολογική και ανασκαφική δράση.
Ιδιαίτερο βάρος δόθηκε στη δομή και στην ανάπτυξη του γραπτού λόγου που χρησιμοποιείται στην έκθεση, καθώς βασικό μας μέλημα ήταν να προσφέρουμε κείμενα που να περιλαμβάνουν την απαραίτητη πληροφορία χωρίς να τρομάζουν τον επισκέπτη με τη χρήση εκτενούς ορολογίας ή σύνθετων εννοιών. Επιδιώξαμε, επιπλέον, η προσέγγιση του παρουσιαζόμενου αφηγήματος να πραγματοποιείται μέσω διαφορετικών ερμηνευτικών εργαλείων, που να ανταποκρίνονται στα ενδιαφέροντα διαφορετικών ομάδων κοινού: Η επιπλέον πληροφορία που είναι διαθέσιμη με τη μορφή «σημειώσεων», οι βιντεοπροβολές, οι 360° περιηγήσεις στο χώρο του Δασκαλιού και η κινηματογραφική σύνοψη του ντοκιμαντέρ «Κέρος: το μυστήριο των σπασμένων ειδωλίων», παραγωγής Cosmote και National Geographic, ποικίλλουν και ενισχύουν την εμπειρία της εκθεσιακής επίσκεψης.
 |
| Εργασίες συντήρησης. |
— Πρόκειται μάλλον για την πρώτη «αυστηρά» αρχαιολογική έκθεση που πραγματοποιείται στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων. Γιατί επιλέχθηκε ο συγκεκριμένος χώρος;
Από τη στιγμή που πληροί όλες τις προαπαιτούμενες προδιαγραφές για την ασφάλεια των αρχαιοτήτων, αυτό που είχε σημασία για εμάς ήταν η θέση της Πινακοθήκης σε μια πολύ ζωντανή πλατεία του ιστορικού κέντρου της Αθήνας, η εξαιρετική αρχιτεκτονική του νεοκλασικού κτιρίου, που έως το 1875 λειτούργησε ως εργοστάσιο μεταξιού, και η ελεύθερη είσοδος που προσφέρει στο κοινό ο ΟΠΑΝΔΑ, στον οποίο και ανήκει.
Μετά την παρουσίαση της «δες ΑΠΕΝΑΝΤΙ» στην Αρχαιολογική Συλλογή Κουφονησίου το καλοκαίρι του 2019, το πλήθος των επισκεπτών και το ενδιαφέρον τους που μας εξέπληξε, ο ΟΠΑΝΔΑ και η πρόεδρός του κ. Άννα Ροκοφύλλου στήριξαν την ιδέα της μεταφοράς της έκθεσης στην Αθήνα. Η συνέργεια με Δημοτική Αρχή δεν ήταν κάτι νέο, αφού και στο Κουφονήσι η έκθεση υλοποιήθηκε με τη συνδρομή του Δήμου Νάξου και Μικρών Κυκλάδων και την αμέριστη συμπαράσταση της Κοινότητας Κουφονησίων.
Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και ο διευθυντής της κ. Δημήτρης Αθανασούλης βρήκαν την πρόταση της προέδρου για συνδιοργάνωση της έκθεσης εξαιρετικά θελκτική, καθώς το ιδιαίτερα σημαντικό υλικό της Κέρου θα μπορούσε να παρουσιαστεί και στο κοινό της πρωτεύουσας, επιβεβαιώνοντας τη γόνιμη συνέργεια μεταξύ υπουργείου Πολιτισμού και Δήμου Αθηναίων. Με την ουσιαστική συμβολή της Cosmote, αποκλειστικού χορηγού της έκθεσης, και την αγαστή συνεργασία με τη Δημοτική Πινακοθήκη και την Έφορό της, κ. Κάλλη Πετροχείλου, η έκθεση αναπροσαρμόστηκε για να παρακολουθήσει τα αρχιτεκτονικά δεδομένα της Πινακοθήκης υπηρετώντας παράλληλα τους αφηγηματικούς άξονες, την επικοινωνιακή λειτουργία και ασφαλώς την επιδίωξη της βέλτιστης εμπειρίας για τους επισκέπτες.
Πηγή: Θ. Αντωνόπουλος, LiFO
Δεν υπάρχουν σχόλια