Αρχαιολογικές επισκέψεις στις Κυκλάδες: Αφιέρωμα στην Ίο - Μέρος 4ο

Χάρτης της Ίου με τους κηρυγμένους αρχαιολογικούς χώρους και τα μνημεία. Διαβάστε εδώ το 1ο Μέρος του αφιερώματος της ΕφΑ Κυκλάδων στην Ίο....

Χάρτης της Ίου με τους κηρυγμένους αρχαιολογικούς χώρους και τα μνημεία.

Διαβάστε εδώ το 1ο Μέρος του αφιερώματος της ΕφΑ Κυκλάδων στην Ίο.

Διαβάστε εδώ το 2ο Μέρος του αφιερώματος της ΕφΑ Κυκλάδων στην Ίο.

Διαβάστε εδώ το 3ο Μέρος του αφιερώματος της ΕφΑ Κυκλάδων στην Ίο.

Αρχαία Ίος: Χώροι και Μνημεία 

Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων πραγματοποιεί στο νησί της Ίου αρχαιολογικές έρευνες και σωστικές ανασκαφές από τη δεκαετία του 1980 μέχρι σήμερα, φέρνοντας στο φως μεγάλο αριθμό άγνωστων θέσεων με οικοδομικά λείψανα και πλήθος ευρημάτων από την προϊστορική περίοδο έως την ύστερη αρχαιότητα. Το Υπουργείο Πολιτισμού στο πλαίσιο προστασίας τους προχώρησε στην κήρυξη και οριοθέτηση επτά περιοχών ως αρχαιολογικών χώρων ( Σκάρκος, Μαγγανάρι, Αγία Θεοδότη, Ψάθη - Ψαθονήσι, Μαγαζιά, Πλακωτός - Ψαρόπυργος, Πλάκες - Μπουντάρι της Κυρά - Λένης). Τα ανασκαφικά δεδομένα των τελευταίων ετών σε συνδυασμό με το πλούσιο επιγραφικό υλικό και τις γραπτές πηγές αποτελούν σημαντική πηγή πληροφοριών για την οικιστική, κοινωνική, πολιτική και οικονομική οργάνωση του νησιού κατά την κλασική, ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο και μας επιτρέπουν να συνθέσουμε τον αρχαιολογικό χάρτη της νήσου.

Ίος: Νήσος και Πόλις

(CLAUDII PTOLEMAEI GEOGRAPHIA LIPSIAE,

ED. 1843, LIV. ΙΙΙ CAP.15,28)

Η αρχαία πόλη βρισκόταν στη θέση της σημερινής Χώρας, στον λόφο του Κάστρου και η θέση της ήταν εξαιρετικά νευραλγικής σημασίας, καθώς ήλεγχε το φυσικό λιμάνι της. Διάσπαρτα αρχιτεκτονικά μέλη που είτε περισυλλέχθηκαν είτε είναι εντοιχισμένα σε ιερούς ναούς και κατοικίες του νησιού, καθώς και ορατά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα αποτελούν τεκμήρια της αρχιτεκτονικής εξέλιξής της. 

Άποψη της σημερνής πόλης της Ίου (Χώρας) από τον λόφο της Πεντάνασσας. Η αρχαία πόλη βρίσκεται κάτω από την σημερινή με ορατά αρχαία κατάλοιπα σε πολλά σημεία της.

Αποτύπωση των καταλοίπων της αρχαίας πόλης της Ίου.

Χώρα. Αρχαίος βαθμιδωτός δρόμος λαξευμένος στον φυσικό βράχο που οδηγούσε από το λιμένα στην πόλη. 5ος- 4ος αι. π.Χ.

Τμήμα του τείχους της αρχαίας πόλης. 5ος-4ος αι. π.Χ.

Τμήμα του τείχους της αρχαίας πόλης. 5ος-4ος αι. π.Χ.

Μαρμάρινη ενεπίγραφη πλάκα, στην οποία αναγράφεται ιερός νόμος που ορίζει τον αριθμό των θυομένων στις θυσίες και διευκρινίζει ότι αν κάποια ιέρεια άγνωστης θεότητας επιχειρήσει να αποσπάσει από τους πολίτες προσφορές μεγαλύτερες από εκείνες που ορίζει ο νόμος υπόκειται σε δημόσιο έλεγχο. Από την αρχαία πόλη της Ίου (Χώρα). Βρέθηκε στο Ι.Ν. των Ταξιαρχών στην Χώρα Ίου. 2ος αι. π.Χ.

Μαρμάρινη ενεπίγραφη πλάκα στην οποία αναγράφεται ιερός νόμος, με τον οποίο ορίζονται οι ιεροποιοί ως υπεύθυνοι για την παραλαβή των καταγγελιών που σχετίζονταν με τα παραπτώματα των βοσκών, που οδηγούσαν στα βοσκοτόπια των ιερών όχι μόνο τα μισθωμένα ιερά ζώα, αλλά και τα ιδιωτικά. Επίσης, αναγράφεται προξενικό ψήφισμα της βουλής και του δήμου των Ιητών για τον Αινησία από την Κάρυστο, γιο του Επαινέτου, και τους απογόνους του.

Τμήμα μαρμάρινου ιωνικού κιονόκρανου, άγνωστης προέλευσης. Παλαιά αρχαιολογική συλλογή. 4ος π.Χ.

Τμήμα μαρμάρινης επιτύμβιας στήλης από την αρχαία πόλη της Ίου (Χώρα). Βρέθηκε ενσωματωμένη στην κλίμακα της κυρίας εισόδου του Ι.Ν. του Ευαγγελισμού. Σώζεται το άνω τμήμα του κορμού πολεμιστή που συγκρατεί με το δεξί χέρι το κράνος του, ενώ με το αριστερό κρατά τη θήκη του ξίφους του. Παλαιά αρχαιολογική συλλογή. Τέλη 6ου αι. π.Χ. – αρχές 5ου αι. π.Χ.

Η πόλη περιβαλλόταν από  εντυπωσιακό οχυρωματικό τείχος, κατασκευασμένο από επιμήκεις ογκηρούς σχιστολιθικούς λίθους, μεγάλο τμήμα του οποίου διασώζεται και παραμένει μέχρι σήμερα ορατό. Η κύρια πύλη της πόλεως βρισκόταν στη δυτική πλευρά του λόφου, στο σημείο που έχει διατηρηθεί μέχρι σήμερα η λαξευμένη στον φυσικό βράχο κλίμακα που οδηγούσε από το λιμένα στην πόλη. Από την κεραμική που βρέθηκε στα θεμέλια του τείχους συμπεραίνουμε ότι το η πρώτη φάση κατασκευής του ανάγεται στα αρχαϊκά χρόνια με επισκευές και ενισχύσεις στα κλασσικά και κυρίως στα ελληνιστικά χρόνια. 

Λόφος της Πεντάνασσας απέναντι από την Χώρα. Κατάλοιπα αρχαίου ναϊκού οικοδομήματος της ύστερης κλασσικής εποχής

Λόφος της Πεντάνασσας απέναντι από την Χώρα. Κατάλοιπα αρχαίου ναϊκού οικοδομήματος της ύστερης κλασσικής εποχής

Ημίτομο μαρμάρινο επιτύμβιο άγαλμα ιματιοφόρου που σώζεται ακέφαλο. Παλαιά αρχαιολογική συλλογή. 2ος – 3ος αι. μ.Χ.

Ημίτομο μαρμάρινο επιτύμβιο άγαλμα ιματιοφόρου που σώζεται ακέφαλο. Παλαιά αρχαιολογική συλλογή. 2ος – 3ος αι. μ.Χ.

Μαρμάρινη ενεπίγραφη πλάκα με διάταξη καθορισμού ημέρας θυσίας κατά τον μήνα Ομηρεώνα. Βρέθηκε στην περιοχή της Αγίας Θεοδότης, κοντά στην ομώνυμη εκκλησία, η οποία είναι χτισμένη πάνω στα ερείπια αρχαίου ναΐσκου οικοδομήματος. 3ος αι. μ.Χ.

Στο βορειοδυτικό τμήμα του λόφου του Κάστρου, καθώς και στον  λόφο της Πεντάνασσας απέναντι από την Χώρα, έχουν αποκαλυφθεί οικοδομικά λείψανα δημοσίων και ιδιωτικών κτηρίων, ιερών και ναϊκών οικοδομημάτων, που χρονολογούνται στην ύστερη κλασσική εποχή. Αρχιτεκτονικά λείψανα αρχαίων οικοδομημάτων και τμήματα οδικού και αποχετευτικού δικτύου των ύστερων ρωμαϊκών χρόνων αποκαλύφθηκαν στο νοτιοανατολικό τμήμα του λόφου του Κάστρου, οδηγώντας μας στο συμπέρασμα ότι η πόλη κατά την εποχή αυτή εξακολουθούσε να είναι οργανωμένη γύρω από τον λόφο.  

Τεκμήρια της κατοίκησης της νήσου στις παραθαλάσσιες περιοχές, καθώς και σε λόφους στο εσωτερικό του νησιού αποτελούν τα αρχιτεκτονικά λείψανα αρχαίων οικοδομημάτων και πύργων. Από αυτά ξεχωρίζουν στην περιοχή της Ψάθης και της Αγίας Θεοδότης τα αρχαία, πιθανώς ναϊκά, κτήρια, πάνω στα οποία έχουν οικοδομηθεί το ναΰδριο της Παναγίας στο Πορί και ο Ι.Ν. της Αγίας Θεοδότης αντίστοιχα, καθώς και τα λείψανα υδραγωγείων της ρωμαϊκής περιόδου. Ερείπια παραλιακής κώμης ρωμαϊκών χρόνων έχουν αποκαλυφθεί στη θέση Μαγαζιά στα βόρεια του νησιού. Αρχαία κτήρια ορθογωνικής κάτοψης της ύστερης κλασικής περιόδου διασώζονται σε καλή κατάσταση διατήρησης στη θέση Ελληνικά στον Επάνω Κάμπο και στη θέση Γεφυράκι. Ορατά κατάλοιπα πύργων της ύστερης κλασικής περιόδου διασώζονται στις θέσεις Μερσινιά και Ψαρόπυργος - Πλακωτός. 

Αγία Θεοδότη. Τμήμα θολωτού κτηρίου, πιθανότατα υδραγωγείου, των ρωμαϊκών χρόνων.

Επάνω Κάμπος Ελληνικά. Διώροφο κτήριο αγροτικού χαρακτήρα. 4ος αι. π.Χ.

Επάνω Κάμπος Ελληνικά. Διώροφο κτήριο αγροτικού χαρακτήρα. 4ος αι. π.Χ.

Γεφυράκι. Αρχαίο κτήριο της ύστερης κλασικής περιόδου με μεταγενέστερες οικοδομικές φάσεις.

Γεφυράκι. Αρχαίο κτήριο της ύστερης κλασικής περιόδου με μεταγενέστερες οικοδομικές φάσεις.

Μερσινιά. Κατάλοιπα κυκλικού πύργου των κλασικών χρόνων.

Αρχαιολογικός χώρος Ψαρόπυργου - Πλακωτού. Τετράγωνο κτήριο διαστάσεων 10μ.x10μ. πιθανότατα πύργος, της ύστερης κλασικής περιόδου με χρήση έως τα ρωμαϊκά χρόνια.

Αρχαιολογικός χώρος Ψαρόπυργου – Πλακωτού. Άποψη του εσωτερικού του τετράγωνου κτηρίου της ύστερης κλασικής περιόδου.

Όμηρος και Ίος

Ἴος νῆσος μητρὸς πατρίς, ἥ σε θανόντα

δέξεται. ἀλλὰ νέων παίδων αἴνιγμα φύλαξαι.

δεικνύουσι δὲ οἱ Ἰῆται καὶ Ὁμήρου μνῆμα ἐν τῇ νήσῳ καὶ ἑτέρωθι Κλυμένης, τὴν Κλυμένην μητέρα εἶναι τοῦ Ὁμήρου λέγοντες.

Παυσανίας,  Ἑλλάδος περιήγησις, Φωκικά, Λοκρῶν  Ὀζόλων, Χ, 24,2.

Το νησί της Ίου είναι στενά συνδεδεμένο με το όνομα του Ομήρου. Η ομώνυμη πόλη της θεωρούνταν μια από τις εφτά πόλεις που διεκδικούσαν τη γέννησή του. Πολλοί αρχαίοι συγγραφείς αναφέρονται στον θάνατο και την ταφή του Ομήρου στην Ίο. Σύμφωνα μα τον Παυσανία, χρησμός του μαντείου των Δελφών ανέφερε ότι ο Όμηρος θα ταφεί στην Ίο, τόπο καταγωγής της μητέρας του Κλυμένης και μάλιστα οι Ιήτες έδειχναν τον τάφο του και της μητέρας του. Οι έρευνες της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων μεταξύ άλλων επικεντρώνονται στην περιοχή του αρχαιολογικού χώρου του Πλακωτού, όπου βρέθηκε από τον Pasch van Krienen το 1774 τμήμα ενεπίγραφης μαρμάρινης πλάκας που σχετίζεται με τον Όμηρο. 

Τμήμα μαρμάρινης πλάκας με επιγραφή ΒΟΥΛΟC/ΚΑΤΑΠΛΟΥC και εγχάρακτη παράσταση αλέκτορος. Αρχαιολογικό Μουσείο Ίου. 2ος/3ος αι. μ.Χ. Βρέθηκε στην περιοχή του Πλακωτού από τον Pasch van Krienen το 1774 και σχετίστηκε με τον τόπο ταφής του Ομήρου, όπως αναγράφεται στη Χάρτα του Ρήγα. Ο L. Ross την απέδωσε σχεδιαστικά το 1844 σε ένα από τα ταξίδια του στην Ίο.

Την περίοδο των κλασικών και ελληνιστικών χρόνων στα νομίσματα της Ίου απεικονίζεται η κεφαλή του Ομήρου με τη λέξη Όμηρος στον εμπροσθότυπο. Επίσης, σύμφωνα με την μαρμάρινη ενεπίγραφη πλάκα που βρέθηκε στην περιοχή της Αγίας Θεοδότης, είχε καθοριστεί ημέρα θυσίας κατά τον μήνα Ομηρεώνα. 

Διαβάστε εδώ το 1ο Μέρος του αφιερώματος της ΕφΑ Κυκλάδων στην Ίο.

Διαβάστε εδώ το 2ο Μέρος του αφιερώματος της ΕφΑ Κυκλάδων στην Ίο.

Διαβάστε εδώ το 3ο Μέρος του αφιερώματος της ΕφΑ Κυκλάδων στην Ίο.

Πηγή: Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων