Κρήτη: Αρχαιολόγοι και κάτοικοι ξεσηκώνονται για να μη «θαφτεί» ένα μοναδικό αρχαιολογικό εύρημα

Το εύρημα στον λόφο Παπούρα, στο Καστέλλι. [Credit: In Time] Νέες αντιδράσεις από αρχαιολόγους, κατοίκους και αυτοδιοικητικούς προκαλεί η δι...

Το εύρημα στον λόφο Παπούρα, στο Καστέλλι. [Credit: In Time]

Νέες αντιδράσεις από αρχαιολόγους, κατοίκους και αυτοδιοικητικούς προκαλεί η διαχείριση του αρχαιολογικού ευρήματος, μοναδικού μέχρι σήμερα στο είδος του, που εντοπίστηκε στην περιοχή όπου κατασκευάζεται το νέο αεροδρόμιο στο Καστέλλι Πεδιάδος, στο Ηράκλειο Κρήτης.

Πρόκειται για εύρημα στην κορυφή του λόφου Παπούρα, το οποίο είχε προκαλέσει αίσθηση ήδη κατά την αποκάλυψή του από την αρχαιολογική έρευνα πριν περίπου ένα χρόνο, καθώς μέχρι σήμερα αποτελεί γρίφο η χρήση του ως οικοδόμημα.

Αρχαιολόγοι και κάτοικοι σημειώνουν, ότι με βάση τον σχεδιασμό που, όπως όλα δείχνουν, προωθείται, το μοναδικό κτίσμα θα υποβαθμιστεί και θα χαθεί μέσα σε ραντάρ, κεραίες και άλλα συνοδά έργα.

Η νέα δήλωση της Λίνας Μενδώνη 

Η δήλωση της υπουργού Πολιτισμού, Λίνας Μενδώνη, σε ΜΜΕ την προηγούμενη εβδομάδα αποτέλεσε αφορμή για να ανοίξει εκ νέου ο διάλογος. Όπως είπε, «μόνο η Ελλάδα μπορεί να έχει την ίδια θέση ενός ραντάρ σύγχρονου στη θέση όπου πριν κάποιες χιλιετίες υπήρχε ένα οικοδόμημα που εξυπηρετούσε αντίστοιχες χρήσεις».

«Δεν υπάρχει καμία καθυστέρηση, πέρα από το ότι το εύρημα πρέπει να αναδειχθεί σωστά. Σε συνεργασία με το Υπουργείο Υποδομών και την Πολιτική Αεροπορία έχουν γίνει οι μελέτες. Είμαστε σε συνεχή συνεργασία και μέσα στις επόμενες 2-3 εβδομάδες το θέμα θα εισαχθεί στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο».

«Μοναδικό και αρχιτεκτονικώς ανεπανάληπτο αρχαιολογικό εύρημα»

Οι δηλώσεις της υπουργού προκάλεσαν την αντίδραση του Συλλόγου Εκτάκτων Αρχαιολόγων (ΣΕΚΑ). «Το αρχαιολογικό εύρημα είναι μοναδικό, αρχιτεκτονικώς ανεπανάληπτο και κουβαλάει τουλάχιστον 4.000 χρόνια ζωής», σημειώνει, μιλώντας στο Reader.gr, ο πρόεδρος του Συλλόγου, Δημήτρης Κουφοβασίλης.

Εξηγεί πως «το γεγονός ότι ήδη έχει υπάρξει ένα φάσμα ερμηνειών -από συσχετισμό με ιερά κορυφής ή φρυκτωρίες, μέχρι τα όρια του…μινωικού Λαβύρινθου- αποτυπώνει τη μοναδικότητα του ευρήματος».

Ο κ. Κουφοβασίλης επισημαίνει ότι ο ΣΕΚΑ, ήδη από το 2018, είχε ταχθεί ενάντια στην κατασκευή του αεροδρομίου, καθώς «θα έπληττε την τοπική κοινωνία, θα ζημίωνε το φυσικό περιβάλλον και θα έθετε πιθανόν σε κίνδυνο αρχαιότητες, για να εξυπηρετηθούν μεγάλα οικονομικά συμφέροντα».

Το εύρημα στον λόφο Παπούρα, στο Καστέλλι. [Credit: In Time]

«Τίποτα δεν καθιστά υποχρεωτική την χωροθέτηση ραντάρ στον λόφο Παπούρα»

Κατά τον ίδιο, πέραν της συζήτησης για το αεροδρόμιο στο Καστέλλι, «τίποτα δεν καθιστά υποχρεωτική την χωροθέτηση ραντάρ συγκεκριμένα στον λόφο Παπούρα».

Διαφωνεί δε με την υπουργό Πολιτισμού, η οποία «μάλλον υιοθετεί την ερμηνεία της φρυκτωρίας και γι’ αυτό έκανε την μη επιστημονική, κατά την άποψή μας, δήλωση. Θεωρεί ότι αυτή η υποτιθέμενη "συσχέτιση" νομιμοποιεί με κάποιον τρόπο τους σχεδιασμούς των υπουργείων Πολιτισμού και Υποδομών να στήσουν το σύγχρονο ραντάρ σε απόσταση μόλις 20 μέτρων από την αρχαία μινωική κατασκευή».

Κατά τον κ. Κουφοβασίλη, από τη σχετική μελέτη, «πύργοι και συνοδευτικές κεραίες προβλέπεται να τοποθετηθούν περιμετρικά του μνημείου, για να μη μπουν σε μεγάλη αναστάτωση η ΥΠΑ και οι ΝΑΤΟϊκοί με αλλαγή της χωροθέτησης του ραντάρ. Ειλικρινά λυπούμαστε που η πολιτιστική μας κληρονομιά μπαίνει σε τέτοιου είδους ζυγαριές».

«Ευθεία προσβολή προς το μνημείο»

Ο πρόεδρος του ΣΕΚΑ κάνει λόγο για «προσβολή προς το μνημείο»: «Ακόμη κι αν θεωρούσαμε ότι η εγκατάσταση του ραντάρ και των ραδιοβοηθημάτων δεν θα προκαλούσε ζημιά στην ευαίσθητη λιθόκτιστη κατασκευή, είναι απολύτως σαφές ότι η τοποθέτησή τους δίπλα σε ένα μινωικό κτίσμα αποτελεί ευθεία προσβολή προς το μνημείο».

Άλλωστε, ο αρχαιολογικός νόμος «προστατεύει ξεκάθαρα τα μνημεία» και «σε τέτοιες σημαντικές περιπτώσεις θα μπορούσε να απαγορευτεί ακόμη και η "οπτική όχληση", με το ραντάρ να χωροθετείται σε απόσταση και θέση που να μη φαίνεται  από τη μινωική κατασκευή».

Καστέλλι όπως μετρό Θεσσαλονίκης;

Ακόμα ο κ. Κουφοβασίλης εκφράζει την ανησυχία του ότι θα επαναληφθεί μία κατάσταση παρόμοια με τον τεμαχισμό των αρχαιοτήτων στον σταθμό Βενιζέλου του μετρό Θεσσαλονίκης, «ένα αρχαιολογικό έγκλημα με την υπογραφή της πλειοψηφίας του ΚΑΣ».

Θεωρεί πιθανό ότι «η υπουργός και οι εισηγητές της ανεπανάληπτης στα αρχαιολογικά χρονικά μελέτης θα υποστηρίξουν ότι "δεν υπάρχει καμία άλλη λύση"». «Διαφορετικά, αν υπάρχει άλλη λύση, ακόμα κι αν είναι πιο δαπανηρή ή χρονοβόρα, θα πρέπει υποχρεωτικά να εφαρμοστεί», τονίζει και επισημαίνει:

«Το υπουργείο Πολιτισμού φαίνεται ότι δρομολογεί fast track διαδικασίες, ώστε να εγκριθεί η μελέτη-ταφόπλακα για το μοναδικό μινωικό εύρημα. Αν συμβεί κάτι τέτοιο, θα πρόκειται για ένα ακόμα ιστορικών διαστάσεων έγκλημα του ΚΑΣ και του υπουργείου Πολιτισμού». 

«Τα σωματεία του Πολιτισμού θα προσπαθήσουμε να προστατεύσουμε τα μνημεία του τόπου, και να σταθούμε εμπόδιο στη δρομολογούμενη καταστροφή της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Θεωρούμε ότι είναι φαεινότερη του ηλίου η επερχόμενη ζημιά στο μνημείο, σε περίπτωση που εγκριθεί η μελέτη ή κάποια παραλλαγή της», σημειώνει καταληκτικά ο πρόεδρος του ΣΕΚΑ.

«Μνημείο "unicum"»

Την ίδια ώρα, «η ανασκαφή και η μελέτη του υλικού που προκύπτει από τα ευρήματα θα πάρει χρόνο, καθώς πρόκειται για ένα μοναδικό, ανεπανάληπτο μνημείο», σημειώνει η πρόεδρος του τοπικού παραρτήματος του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων, Μαρία Μαρή.

Η ίδια συνηγορεί στο ότι «πρόκειται για μια σπάνια κυκλική κατασκευή, με μία τρομερή αρχιτεκτονική σύλληψη, επιμελής ως προς την κατασκευή και τη θέση της. Από εκεί μπορεί κανείς να κατοπτεύει όλη την πεδιάδα του Καστελίου».

Άλλωστε, «στη γύρω περιοχή υπάρχουν πολύ σημαντικές αρχαιολογικές θέσεις, εκτός από αυτές που έχουν εντοπιστεί στο ίδιο το αεροδρόμιο, όπως η ακρόπολη του Σμαρίου και η αρχαία Λύκτος».

«Το μνημείο -είτε τα ευρήματα καταδεικνύουν λατρευτική χρήση είτε αποδειχτεί ότι είναι ένα μνημείο συλλογικής προγονικής μνήμης- είναι ανεπανάληπτο, "unicum", μία μοναδική ανακάλυψη στον αιγαιακό χώρο που έχει αλλάξει πολλά δεδομένα για την έρευνα της περιόδου», τονίζει η κ. Μαρή.

«Τα αρχαία όπου και αν βρίσκονται είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με το περιβάλλον τους, το αρχαιοτοπίο», επισημαίνει και εξηγεί ότι «αρχαία υπάρχουν και στα πρανή του λόφου Παπούρα».

Συνολικά, κατά την πρόεδρο του παραρτήματος του ΣΕΑ, «το ραντάρ και τα συνοδά έργα υποβαθμίζουν τον τρόπο με τον οποίο τα υπουργεία Πολιτισμού και Υποδομών αντιμετωπίζουν το εύρημα».

«Και το ΥΠΟΜΕ και η υπουργός Πολιτισμού είχαν δεσμευτεί ότι θα ζητούσαν άλλη κατάλληλη θέση για το ραντάρ. Η θέση σε απόσταση αναπνοής από το μνημείο είναι η κατάλληλη;», διερωτάται, εκφράζοντας παράλληλα αμφιβολίες για το κατά πόσο ένας αρχαιολογικός χώρος μπορεί να κηρυχτεί επισκέψιμος υπό αυτές τις συνθήκες.

«Γίνεται κατάφορη παραβίαση του αρχαιολογικού νόμου και του άρθρου 10», υπογραμμίζει η κ. Μαρή, ευχαριστώντας τόσο την τοπική κοινωνία και την επιστημονική κοινότητα για τη στήριξή τους.

Γνωστός ο χώρος από το 1990

Στο Reader.gr μίλησε και η Κωνσταντίνα Μπουμπουλάκη, αρχιτέκτονας – μηχανικός, μέλος της συνέλευσης των κατοίκων της περιοχής και της διαδικτυακής πρωτοβουλίας «Save Pappoura», παραθέτοντας ένα σύντομο χρονικό: 

«Η αρχική μελέτη του αεροδρομίου προέβλεπε "ταπείνωση" του λόφου κατά 29 μέτρα, δημιουργία χώρου λατόμευσης και τοποθέτηση συστημάτων αεροναυτιλίας. Υπήρχε το στίγμα από την επιφανειακή έρευνα της Πεδιάδος του κ. Παναγιωτάκη ήδη από το 1990 για πιθανή ύπαρξη φρυκτωρίας, οπότε προέκυπτε η υποχρέωση να εκτελεστεί αρχαιολογική ανασκαφή πριν την εκκίνηση των εργασιών. Έτσι το εύρημα ήρθε στο φως.

Η ανανεωμένη μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων, ανέφερε πιθανή μετεγκατάσταση των ραδιοσυστημάτων αεροναυτιλίας. Αυτό γνωρίζαμε μέχρι πριν περίπου δύο εβδομάδες, εκφράστηκε όμως πρόθεση για τοποθέτηση ραντάρ κοντά, οπότε άρχισε να ενεργοποιείται και η τοπική κοινωνία.

Η κ. Μενδώνη με τη δήλωσή της επιβεβαίωσε τις φημολογίες και έτσι οι αντιδράσεις μεγάλωσαν πέραν της τοπικής κοινωνίας και στην επιστημονική κοινότητα, με δημοσιεύματα των αρμόδιων αρχαιολόγων να μιλούν για κατάφωρη παραβίαση του αρχαιολογικού νόμου».

Η κ. Μπουμπουλάκη αναφέρεται ότι έχει ακόμα δημιουργηθεί ψήφισμα στην πλατφόρμα Avaaz για συλλογή υπογραφών, μέσα από την πρωτοβουλία της επιστημονικής πλέον κοινότητας «εντός και εκτός Ελλάδος» καθώς «η αρχαιολογική κοινότητα από όλον τον κόσμο είναι ενήμερη και μεριμνεί. Είναι ένα θέμα που έχει φύγει από τα όρια της Ελλάδας, ειδικά όταν μιλάμε για τέτοιας εμβέλειας μνημεία».

Έτσι, «πέραν του αρχαιολογικού νόμου που μάς υποχρεώνει να προστατεύουμε το μνημείο, ως χώρα έχουμε υπογράψει διεθνείς συμβάσεις με υπερεθνική ισχύ και είναι νομική υποχρέωση κάθε θεσμικού φορέα να το προστατέψει».

«Μία εξαιρετικά σύνθετη αρχιτεκτονική σύλληψη 4.000 ετών»

«Βρήκαμε κάτι που υποδηλώνει μια εξαιρετικά σύνθετη αρχιτεκτονική σύλληψη 4000 ετών, η οποία επαναπροσδιορίζει ριζικά όσα γνωρίζαμε για το Μινωικό πολιτισμό», τονίζει το μέλος της συνέλευσης κατοίκων και συνεχίζει:

«Συνεπώς, το μνημειακό σύνολο χρήζει ολοκληρωμένης ανάδειξης και προστασίας, καθώς προσφέρει εξαιρετικά σπάνιο αρχιτεκτονικό παράδειγμα μνημειακής δόμησης, ανεξάρτητα από την τελική του χρήση.

Πρόκειται για τη βάση του μινωικού πολιτισμού στην περιοχή της Πεδιάδας καθώς είναι προγενέστερο ιστορικά όλων των γνωστών αρχαιολογικών χώρων (Αρχαία Λύκτος, Μινωικό Ανάκτορο Γαλατά, Ακρόπολη Σμαρίου κ.α.) και μοναδικού σε επίπεδο Μεσογείου. Η ύπαρξη επιπλέον στο ίδιο βουνό του λατρευτικού σπηλαίου του Αφέντη Χριστού υποδηλώνει πιθανή λατρευτική χρήση από πρώιμη εποχή». 

«Ένα έργο ανάπτυξης δεν μπορεί να συνυφαίνεται με την καταστροφή του πολιτισμού»

«Ένα έργο ανάπτυξης δεν μπορεί να συνυφαίνεται με την καταστροφή του πολιτισμού που μετρά πάνω από 4.000 χρόνια ιστορίας», τονίζει ακόμα η κ. Μπουμπουλάκη, επισημαίνοντας ωστόσο ότι «προφανώς θα πρέπει να ολοκληρωθεί εντός του χρονοδιαγράματος, αλλά στο πλαίσιο ενός βιώσιμου ολοκληρωμένου σχεδιασμού για την περιοχή».

Σημειώνει δε ότι υπάρχει ανάγκη συνεργασίας όλων των εμπλεκόμενων φορέων ούτως ώστε, «όπως είχε δεσμευτεί η κ. Μενδώνη και το αναπτυξιακό έργο να προχωρήσει, αλλά και το μνημειακό πλέον σύνολο να προστατευτεί».