Ο κρατήρας του Δερβενίου

Ο Κρατήρας του Δερβενίου, γενική άποψη. Μοναδικό στο είδος του εύρημα και προϊόν προηγμένης τορευτικής του 4ου αι. π.Χ., το αγγείο αυτό...

Ο Κρατήρας του Δερβενίου, γενική άποψη.

Μοναδικό στο είδος του εύρημα και προϊόν προηγμένης τορευτικής του 4ου αι. π.Χ., το αγγείο αυτό χρησιμοποιήθηκε ως τεφροδόχος στον τάφο Β' του Δερβενίου, ενώ αρχικά προοριζόταν για την ανάμειξη του κρασιού με νερό. 



Ο κρατήρας σώζεται ακέραιος και το χρυσό του χρώμα οφείλεται στη μεγάλη περιεκτικότητα κασσίτερου στο κράμα του χαλκού. Το ύψος του φτάνει σχεδόν το ένα μέτρο (0,91 εκατοστά). Η κεντρική σκηνή του αγγείου καλύπτεται από το ζευγάρι Διόνυσος και Αριάδνη που εικονίζεται σε μία στιγμή χαλάρωσης, ενδεχομένως ύστερα από ερωτική πράξη (ιερός γάμος). 

Η πλούσια διακόσμησή του ενσαρκώνει έναν ύμνο στον θεό Διόνυσο, στην παντοδυναμία του, στη φύση και την εξουσία του πάνω στη ζωή και τον θάνατο. Στην κύρια όψη εικονίζεται ο ιερός γάμος του θεού με την Αριάδνη. Γύρω τους κάποιες Μαινάδες - ακόλουθοι είναι συνεπαρμένες στον οργιαστικό τους χορό, ενώ άλλες κάθονται αποκαμωμένες στον ώμο του αγγείου. Μυθικές μορφές, θηρία, ήμερα ζώα, κλαδιά αμπέλου και κισσού διακοσμούν όλες τις επιφάνειες του αγγείου. Στο χείλος, μια επιγραφή με ασημένια γράμματα μαρτυρά το όνομα του κατόχου του: είναι ο Αστίων, γιος του Αναξαγόρα, από τη Λάρισα. 


Είναι το μοναδικό ακέραιο χάλκινο αγγείο με ανάγλυφες παραστάσεις που σώζεται από αυτή την εποχή. Δημιουργός του είναι ίσως ένας γλύπτης και τορευτής από κάποια ιωνική πόλη της Χαλκιδικής, που μαθήτεψε στην Αθήνα ή απλώς ήταν εξοικειωμένος με την αττική τέχνη και τεχνική. Χρονολογείται στο 330-320 π.Χ. Και μπορεί ένας…Υδραίος να μην έχει καμία δουλειά στη Λάρισα, ένας Λαρισαίος όμως στη Μακεδονία είχε, διότι… οι Αλευάδες (αρχαιότατο θεσσαλικό δυναστικό γένος, που βασίλευσε στη Θεσσαλία μέχρι και τον 2ο αι. π.Χ) οι οποίοι κατάγονταν από τον Αλεύα, εγγονό του Ηρακλή, όταν ο γειτονικός οίκος των Φερών άρχισε να γίνεται επικίνδυνος ζήτησαν τη βοήθεια των Μακεδόνων, που νίκησαν τον οίκο των Φερών και τους γλίτωσαν από τον κίνδυνο. Επειδή όμως όλα απαιτούν ανταλλάγματα, από τότε χρονολογείται και η εξάρτηση της Θεσσαλίας από τη Μακεδονία ενώ με τον καιρό οι Αλευάδες έχασαν την εξουσία και υποτάχθηκαν στον Φίλιππο Β' ο οποίος πήρε όμηρους στη Μακεδονία την αριστοκρατική οικογένεια. Οσο για την άγνωστη επιγραφή του πασίγνωστου κρατήρα ΑΣΤΙΟΥΝΕΙΟΣ ΑΝΑΞΑΓΟΡΑΙΟΙ ΕΣ ΛΑΡΙΣΑΣ πρόκειται ουσιαστικά για θεσσαλική παραλλαγή (ντοπιολαλιά) της αιολικής διαλέκτου. Αν μεταγραφόταν στην αττική διάλεκτο θα έγραφε: Αστίων Αναξαγόρου εκ Λαρίσης. Σήμερα θα μπορούσε να γράφει… (σε απόλυτα σύγχρονα θεσσαλικά) «Η Αστιουνάκους τουν Αναξαγοραίων απ' τ' Λάρσα».

info: Τον κρατήρα του Δερβενίου μπορείτε να δείτε στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης (Μανόλη Ανδρόνικου 6,
τηλ. 2310-830538).


O "γείτονας" πάπυρος

Ο πάπυρος του Δερβενίου.

Ο πολυσυζητημένος και χρόνια αποκρυπτογραφούμενος πάπυρος του Δερβενίου βρέθηκε απανθρακωμένος μέσα στα υπολείμματα της νεκρικής πυράς πάνω στις πλάκες διπλανού (απ' αυτόν με τον κρατήρα) τάφου, καθώς κάηκε με τον νεκρό πιθανόν για λόγους θρησκευτικούς.

Είναι ο µοναδικός πάπυρος που διασώθηκε στην Ελλάδα και οφείλει τη διάσωσή του ακριβώς στην απανθράκωση που εμπόδισε την αποσύνθεσή του. Γράφτηκε περίπου στο τρίτο τέταρτο του 4ου αι. π.Χ. Από εκατοντάδες μικρά και μεγάλα κομματάκια του παπύρου στάθηκε δυνατόν να ανασυγκροτηθεί κείμενο 26 στηλών.

Ο πάπυρος (κατά τον ρωμαίο συγγραφέα Πλίνιο) κατασκευαζόταν από είκοσι φύλλα που ονομάζονταν κολλήματα και που συνήθως αποτελούσαν έναν κύλινδρο. Το πρώτο φύλλο - πρωτόκολλον - το συγκολλούσαν με φορά κάθετη προς τα υπόλοιπα και έμενε λευκό. Πολύ αργότερα ανέγραφαν σε αυτό την επίσημη επικύρωση και τη χρονολογία. Στα επόμενα φύλλα αναπτυσσόταν το κείμενο σε ανεξάρτητες παράλληλες στήλες που ήταν κάθετες προς το μήκος του.

Ανάλογα με την ύλη και τον τρόπο συγκρότησής τους τα βιβλία ήταν δυο ειδών: διπλωμένα φύλλα παπύρου ή περγαμηνής συγκροτούσαν έναν κώδικα, δηλαδή ένα βιβλίο σύγχρονου σχήματος. Αντίθετα τόμος ήταν ένα βιβλίο σε σχήμα κυλίνδρου.

Κατά την ανάγνωση έπρεπε να τυλίγει κανείς τον κύλινδρο με το αριστερό χέρι και να ξετυλίγει με το δεξί για να αποκαλύψει την επόμενη στήλη - σελίδα.

Ως εργαλείο γραφής οι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν ένα μαλακό βούρλο, ενώ οι Ελληνες καλάμι. Η πιο διαδεδομένη χρωστική ήταν το μαύρο μελάνι, σε μορφή μικρής πλάκας, που παρασκευαζόταν από καπνιά και φυτική γόμα.

Η ανάμειξή του με νερό γινόταν μέσα σε μελανοδοχείο μόνο όταν επρόκειτο να χρησιμοποιηθεί.

Πηγή: Βίκυ Χαρισοπούλου, Εφημερίδα "Τα Νέα" 1, "Τα Νέα" 2