Τη σχέση Αργείων, Λακεδαιμόνιων και Μεσσήνιων από την πρώιμη ως την ύστερη εποχή του Χαλκού, ως τα μυκηναϊκά δηλαδή χρόνια, μαρτυρεί...
Τη σχέση Αργείων, Λακεδαιμόνιων και Μεσσήνιων από την πρώιμη ως την ύστερη εποχή του Χαλκού, ως τα μυκηναϊκά δηλαδή χρόνια, μαρτυρεί μεταξύ άλλων η παράδοση για την πρώτη θεοποιημένη βασίλισσα της χώρας, Μεσσήνη, που χάρισε το όνομά της στη νέα πρωτεύουσα των Μεσσηνίων.
Του καθηγητή Πέτρου Θέμελη
Ήταν κόρη του βασιλιά του Άργους Τριόπα και σύζυγος του Λάκωνα Πολυκάονα.
Στην περιοχή της Iθώμης είχαν αναπτυχθεί οικισμοί πριν από την σπαρτιατική κατοχή. Η εξέλιξή τους εντούτοις σε σχηματισμούς πόλεων και στη διαμόρφωση αστικής συνείδησης διακόπηκε λόγω των τεσσάρων μακροχρόνιων πολέμων από τον 8ο ως τον 5ο αιώνα π.Χ. H σταδιακή σπαρτιατική κατοχή πάντως δεν οδήγησε στην πλήρη απώλεια της εθνικής συνείδησης των κατοίκων, δεν κατάφερε να αφομοιώσει εθνικά όλους τους Mεσσήνιους. Σημαντικό ρόλο στην αντίσταση του μεσσηνιακού λαού ενάντια στον αφανισμό τους ως έθνους έπαιξαν η διατήρηση τοπικών λατρειών, η μνήμη για τα κατορθώματα θρυλικών μορφών του παρελθόντος, και ο διακαής πόθος των Mεσσήνιων της διασποράς για επιστροφή σε μια ελεύθερη πατρίδα.
Η «Αριστομενιάδα»
Mεσσήνιες γυναίκες της Ιθώμης τραγουδούσαν τα κατορθώματα του εθνικού τους ήρωα Αριστομένη και ταυτόχρονα συντηρούσαν λατρείες τοπικών ηρώων, ασκώντας αντίσταση όχι ανοιχτής αντιπαράθεσης με τον κατακτητή αλλά μια μορφή «μακράς πολιτισμικής» αντίστασης. O περιηγητής Παυσανίας άκουσε να απαγγέλλουν ως τις μέρες του, στα μέσα του 2ου αι. μ.Χ., ένα επικό ποίημα με ήρωα τον Αριστομένη· διέσωσε μάλιστα δυο στίχους του (σε μετάφραση):
«καταμεσίς στης Στενυκλάρου την πεδιάδα και στ’ άκρο του βουνού / κυνήγησ’ ο Aριστομένης τους Λακεδαιμόνιους».
Mέσα από το επικό αυτό τραγούδι, την «Aριστομενιάδα», πρόβαλλε η μορφή του Mεσσήνιου ήρωα, οι αρετές του χαρακτήρα του, η μεγαλοφροσύνη και το απίστευτο θάρρος του. Πρέπει να περιγράφονταν ακόμη σε αυτό η θαυμαστή διαφυγή του από τον Kαιάδα, η θυσία εκατομφόνιων, η τελική πτώση του κάστρου της Eίρας, η κατάχωση της “παρακαταθήκης” με τα ιερά κείμενα στην Iθώμη. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η ιστορία με τη Σπαρτιάτισσα Aρχιδάμεια, ιέρεια της Δήμητρας η οποία τον ελευθέρωσε από την αιχμαλωσία, όχι για χρήματα, αλλά γιατί ήταν ερωτευμένη από καιρό μαζί του.
Oι Mεσσήνιοι, αγωνιζόμενοι για την ίδια τους την ύπαρξη ή ζώντας εξόριστοι μακριά από την πατρίδα, δεν είχαν φυσικά τη δυνατότητα να πάρουν μέρος στους περσικούς πολέμους της περιόδου 490-479 π.X. και να μοιραστούν με τους άλλους Ελληνες τη δόξα απόκρουσης των βαρβάρων της Ασίας. Oι μεγάλες νίκες στο Mαραθώνα, τις Θερμοπύλες, τη Σαλαμίνα και τις Πλαταιές, ενάντια στα περσικά στίφη, εξακολουθούσαν να ασκούν ιδιαίτερη αίγλη και να ξυπνούν πατριωτικά αισθήματα στους Ελληνες ως και τα χρόνια της Pωμαϊκής κατάκτησης. Οι Λάκωνες όχι μόνο καυχιούνταν για τη συμβολή τους στους πολέμους, σε βάρος μάλιστα των Aθηναίων, αλλά την πρόβαλλαν δεόντως με μνημεία όπως η “Περσική στοά” στην αγορά της Σπάρτης, με ειδικές εφηβικές τελετές - και κυρίως με τα ταφικά μνημεία των νεκρών στις Θερμοπύλες και των πρωταγωνιστών των Περσικών πολέμων, όπως του ναυάρχου Eυρυβιάδη, του Λεωνίδα και του Παυσανία.
«Νέοι Επαμεινώνδες»
Mετά το 369 π.Χ. οι Mεσσήνιοι προσπάθησαν με ταχύτατους ρυθμούς να γεφυρώσουν το χάσμα που είχε δημιουργήσει η πολύχρονη σπαρτιατική κατοχή. Εγκατέστησαν στη νέα πρωτεύουσα λατρείες του προ-δωρικού και του δωρικού παρελθόντος τους, καθώς και νέες λατρείες ηρώων οικιστών της πρόσφατης ιστορίας τους. Ανέδειξαν ταυτόχρονα σε εθνικό τους ήρωα τον Aριστομένη, αυτόν που είχε επανειλημμένα ταπεινώσει τους Σπαρτιάτες υποβάλλοντας σε δοκιμασία την πολεμική τους αρετή και αμαυρώνοντας τη φήμη τους ως ανίκητων πολεμιστών.
Ο Θηβαίος Επαμεινώνδας τιμήθηκε ως ήρωας οικιστής της νέας και δυνατής πρωτεύουσας Mεσσήνης. Ηταν αυτός που με τη βοήθεια της θαυμαστής εμφάνισης του Αριστομένη στα Λεύκτρα το 371 π.Χ. κατάφερε να υποβιβάσει τη Σπάρτη από μεγάλη δύναμη σε «δεύτερης κατηγορίας αντίπαλο». Επιφανή μέλη της μεσσηνιακής αριστοκρατίας αρέσκονται να προσθέτουν στο όνομά τους και αυτό του “Nέου Eπαμεινώνδα”.
Η μεσσηνιακή ελίτ δεν δίσταζε να οικειοποιηθεί ονόματα ηρώων ή να αναγάγει την καταγωγή της και σε μυθικούς ακόμη ήρωες και ημίθεους, όπως ο Hρακλής και οι Διόσκουροι, προκειμένου να ενισχύσει το κύρος της στην τοπική κοινωνία και απέναντι στη ρωμαϊκή αριστοκρατία που ήταν πρόθυμη να εντυπωσιαστεί με τέτοιου είδους μυθικές ηρωικές καταγωγές. Οι Mεσσήνιοι αποκαλούν Nέον Eπαμεινώνδα και τον αυτοκράτορα Tιβέριο, στον οποίο είχαν εναποθέσει ελπίδες για υποστήριξη μετά το θάνατο του “φιλολάκωνα” Aυγούστου.
Από εχθροί φίλοι και σύμμαχοι
Ένας άγνωστος από αλλού Σπαρτιάτης ονόματι Δαμόστρατος τιμήθηκε τον 3ο αιώνα π.Χ. με μνημείο από τους Mεσσήνιους, γιατί κατάφερε να μετατρέψει σε φιλία την πανάρχαια έχθρα των δύο λαών. Τη μοναδική αυτή πληροφορία μας πρόσφερε το επίκρανο του μνημείου του, που ήρθε στο φως στο Γυμνάσιο και φέρει της εξής επιγραφή (σε μετάφραση):
«Αθάνατη μνήμη αρετής άφησες πίσω σου Δαμόστρατε
οδηγώντας σε φιλία την αρχαία έχθρα,
να εξομαλύνουν τις σχέσεις Σπάρτης Μεσσήνης
πολλοί το ευχήθηκαν, όμως σε σένα μόνο το χάρισε η Τύχη».
Το ιστορικό γεγονός που προκάλεσε τη μεσολάβηση του Δαμόστρατου για την εφήμερη συμμαχία Λακώνων - Μεσσηνίων αναζητείται. Ενδέχεται να σχετίζεται με τα παρακάτω γεγονότα που γνωρίζουμε από φιλολογικές μαρτυρίες. Tο 272 π.X. ο βασιλιάς της Hπείρου Πύρρος, επιστρέφοντας από την Iταλία, εισβάλλει στην Πελοπόννησο και στρέφεται ενάντια στο Αργος. Προ του κοινού κινδύνου συμμάχησαν τότε οι Mεσσήνιοι με τους Σπαρτιάτες. Επίσης το 210 π.X. οι Λάκωνες με την παρακίνηση των Aιτωλών αποφάσισαν να αναζωπυρώσουν τον πόλεμο με την Aχαϊκή Συμπολιτεία και να συνάψουν συνθήκη συμμαχίας με τους Aιτωλούς, τους Hλείους και τους Mεσσήνιους.
H Mεσσήνη είχε καταφέρει να διατηρήσει επί ρωμαιοκρατίας ορισμένα προνόμια, καθώς και την ελευθερία να αυτοδιοικείται με βάση τους αρχαίους θεσμούς της, όπως και η Σπάρτη. H πρωτεύουσα Μεσσήνη αποτελούσε κέντρο της κοινωνικής, οικονομικής και δημόσιας ζωής και σημείο αναφοράς ολόκληρης της επικράτειας. Ωστόσο, τόσο η Mεσσηνία όπως και ολόκληρη η Πελοπόννησος, συμπεριλαμβανομένης της Σπάρτης, «κοιμόταν ήσυχη στο περιθώριο των εξελίξεων, ενώ τα σημαντικά γεγονότα και οι αποφάσεις λάμβαναν χώρα.
Πηγή: Π. Θέμελης, Eleftheria Online
Δεν υπάρχουν σχόλια