«Το παζάρι της Αθήνας» (1821), ζωγραφική του Εντουαρντ Ντόντγουελ. Στο περίφημο δεκάτομο «Βιβλίο των ταξιδιών του» ο Οθωμανός περιηγητ...
 |
| «Το παζάρι της Αθήνας» (1821), ζωγραφική του Εντουαρντ Ντόντγουελ. |
Στο περίφημο δεκάτομο «Βιβλίο των ταξιδιών του» ο Οθωμανός περιηγητής Εβλιά Τσελεμπή, μέγας ταξιδευτής του καιρού του, έγραφε για την Αθήνα: «Οι συγγραφείς όλων των θρησκειών ονομάζουν αυτή την πόλη “οίκο των αρχαίων σοφών”».
Ο Τσελεμπή, που οι σύγχρονοί του χαρακτήριζαν «ταξιδιώτη του κόσμου», επισκέφτηκε την Αθήνα το 1668, και της αφιέρωσε ένα καλογραμμένο εγκώμιο. Στη μεσαιωνική πόλη που τον φιλοξένησε, ο Παρθενώνας στεκόταν σχεδόν αλώβητος. Ο ναός της θεάς Αθηνάς που είχε μετατραπεί αρχικά σε χριστιανική ορθόδοξη, και ύστερα καθολική εκκλησία της Παναγίας, μετά την οθωμανική κατάκτηση της πόλης μετασχηματίστηκε σε τζαμί. Αυτό το «ολόφωτο τζαμί, το πιο παινεμένο» από τους περιηγητές του 17ου αιώνα μπόρεσε να δει ο Τσελεμπή και το περιγράφει σχεδόν δύο δεκαετίες πριν από τον καταστροφικό βομβαρδισμό του Φραντσέσκο Μοροζίνι χωρίς να κρύβει τον θαυμασμό του. Αλλωστε και ο σουλτάνος Μεχμέτ Β΄, ο Πορθητής της Κωνσταντινούπολης που δεν του έλειπε η κλασική παιδεία, επισκέφτηκε την Αθήνα στο δεύτερο μισό του 15ου αιώνα για να δει από κοντά όσα είχε διαβάσει γι’ αυτήν. «Και τα είδε και τα θαύμασε και τα επαίνεσε», παραδίδει ο Κριτόβουλος ο Ιμβριος στην «Ιστορία» του.
«Μια πόλη σημαντική που είχε τη φήμη των αρχαιοτήτων της, διέθετε σπουδαία μνημεία και ενδιαφέρουσα ζωή, αυτό ήταν η οθωμανική Αθήνα», σχολιάζει ο ιστορικός - οθωμανολόγος Ηλίας Κολοβός. Συνομιλούμε με αφορμή την προσεχή επίσημη παρουσίαση του συλλογικού τόμου «Ottoman Athens. Archaeology, Topography, History» –μια πολυσέλιδη έκδοση, προϊόν της συνεργασίας της Γενναδείου Βιβλιοθήκης με το Ιδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη–, στην οποία θα συμμετάσχει. Το συγκεκριμένο βιβλίο, όπως αναφέρει ο ίδιος, αποτελεί μια εξαιρετική συνεισφορά στην προσπάθεια που γίνεται πλέον να μελετηθεί η ιστορία της πόλης κατά τους μεσαιωνικούς, νεώτερους και προ-επαναστατικούς χρόνους, και να γίνει προσβάσιμο σε κοινό και μελετητές το πλούσιο αλλά άγνωστο, όπως αποδεικνύεται, υλικό της συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου (15ος-19ος αι.).
 |
| Το Ερέχθειο σε γκραβούρα από το βιβλίο του Εντουαρντ Ντάνιελ Κλαρκ «Ταξίδια σε διάφορες χώρες της Ευρώπης, της Ασίας και της Αφρικής», που εκδόθηκε στο Λονδίνο το 1813. |
«Κατά τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του σουλτάνου Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς (β. 1520-1566), η Αθήνα είχε πληθυσμό που μπορεί να εκτιμηθεί μεταξύ 8.000-10.000 κατοίκων, αποτελώντας την τρίτη μεγαλύτερη σε πληθυσμό πόλη στα οθωμανικά Βαλκάνια, μετά την Αδριανούπολη και τη Θεσσαλονίκη», λέει ο Ηλίας Κολοβός.
«Η ιδιαιτερότητά της, και ένας βασικός λόγος για τον οποίο παρέμεινε στην αφάνεια κατά τους οθωμανικούς χρόνους, ήταν ότι αφενός βρισκόταν στην περιφέρεια της αυτοκρατορίας και αφετέρου κατοικείτο σχεδόν αποκλειστικά από χριστιανούς. Είχε μόνον μια μικρή μουσουλμανική κοινότητα, την οποία αποτελούσε κυρίως η φρουρά της Ακρόπολης και λίγες ακόμη οικογένειες. Ομως οι εγγράμματοι Οθωμανοί είχαν επίγνωση της Αθήνας ως αρχαίας πόλης και της κλασικής της παράδοσης».
«Η ιστορία της Αθήνας κατά την οθωμανική περίοδο έχει ξεχωριστή σημασία για τη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη», σχολιάζει η Μαρία Γεωργοπούλου, διευθύντρια της Γενναδείου (Αμερικανική Σχολή Κλασσικών Σπουδών στην Αθήνα) που συνυπογράφει την εισαγωγή του τόμου με τον Κωνσταντίνο Θανασάκη, επιστημονικό σύμβουλο του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη. Όπως αναφέρεται, ο ιδρυτής της βιβλιοθήκης Ιωάννης Γεννάδιος ενδιαφερόταν για το όραμα και την πορεία του Ελληνισμού στους αιώνες, και οι συλλογές του ήταν ιδιαίτερα σημαντικές, καθώς υπήρξε απόγονος της εξέχουσας αθηναϊκής οικογένειας Μπενιζέλου, μιας από τις πιο αριστοκρατικές της πόλης.
Η κατοικία Μπενιζέλου
Το σπίτι της οικογένειάς του, η περίφημη κατοικία Μπενιζέλου στην Πλάκα, χτισμένη το πρώτο μισό του 17ου αιώνα, είναι το παλιότερο σπίτι της Αθήνας, το τελευταίο σωζόμενο κονάκι της πόλης και ένα από τα λίγα σωζόμενα δείγματα ανάλογων αρχοντικών στη νότια Ελλάδα.
«Σε σύγκριση με τη λαμπρότητα της Αθήνας στην αρχαιότητα, η μετα-κλασική πόλη φαντάζει σαν ένα χωριό, που δεν του αξίζει προσοχή», λέει η διευθύντρια της Γενναδείου. «Άλλωστε για τους Οθωμανούς δεν ήταν μια σπουδαία πόλη, συνεπώς δεν έχουν στη διάθεσή τους παρά ελάχιστες αρχειακές πληροφορίες. Ωστόσο η σημαντική θέση που διατηρούσε επί αιώνες η Αθήνα στη φαντασία των πρώιμων Ευρωπαίων και Οθωμανών ταξιδιωτών, τοπογράφων, ποιητών και καλλιτεχνών μάς βοηθά να διασώσουμε μια ζωντανή εικόνα της».
Εκτός από τα οδοιπορικά και έργα τέχνης που είναι σχετικά γνωστά, το βιβλίο διερευνά χρονικά, αρχαιολογικά ευρήματα, αρχιτεκτονικά λείψανα, επιγραφές, χάρτες και αρχειακό υλικό με σκοπό τη μελέτη της τοπογραφίας, των μνημείων και της ιστορίας της πόλης. Η έκδοση της «Οθωμανικής Αθήνας» προέκυψε από ένα συμπόσιο με τίτλο «Η τοπογραφία της οθωμανικής Αθήνας: Αρχαιολογία και ταξίδια», που πραγματοποιήθηκε στη Γεννάδειο την άνοιξη του 2015 για να συνοδεύσει μια ανάλογη έκθεση. Η πλούσια βιβλιοθήκη ταξιδιωτικών βιβλίων, χαρακτικών, χαρτών και χειρογράφων που αποτέλεσαν τον πυρήνα της συλλογής του Ιωάννη Γεννάδειου στα τέλη του 19ου αιώνα στο Λονδίνο, υπήρξε πολύτιμη βάση για εκείνη την έκθεση.
 |
| To εξώφυλλο του βιβλίου που μελετά την Αθήνα κατά τους μεσαιωνικούς, νεώτερους και προ-επαναστατικούς χρόνους. |
Η έκδοση περιλαμβάνει άρθρα δώδεκα Ελλήνων και ξένων ιστορικών με διαφορετική θεματολογία – μεταξύ των οποίων μελέτες για τα λιγοστά οθωμανικά μνημεία της πόλης, την πρόσφατα ανακαινισμένη κατοικία Μπενιζέλου, αλλά και τις πρώτες ανασκαφές στη Ρωμαϊκή Αγορά από την Αμερικανική Αρχαιολογική Σχολή, όπως και μια έρευνα που συνεισφέρει σημαντικά στις γνώσεις μας, μέσω των οθωμανικών εγγράφων, για την αρπαγή των γλυπτών του Παρθενώνα, καθώς και έναν σπάνιο έγχρωμο οθωμανικό χάρτη της πόλης της εποχής της Ελληνικής Επανάστασης. Επίσης μελετώνται οι οθωμανικές πηγές για τις πολιορκίες της Αθήνας την ίδια περίοδο.
«Σκοπός μας δεν ήταν να επαναλάβουμε τις αντιπαλότητες μεταξύ των Ελλήνων και των Τούρκων, ούτε να θίξουμε την περίοδο της Τουρκοκρατίας», σχολιάζεται στην εισαγωγή του βιβλίου. Μελετώντας τα μνημεία της πόλης, την τοπογραφία και την αρχαιολογία μέσα από την οπτική των ελληνικών, οθωμανικών-τουρκικών και δυτικών ευρωπαϊκών πηγών, οι συντελεστές αυτού του τόμου δημιουργούν ένα πανόραμα των διαφόρων στρωμάτων που απαρτίζουν τη νεότερη πόλη. Μια πόλη με διαρκή κατοίκηση αιώνων, που διατήρησε την ελληνική της γλώσσα, ήκμασε και παρήκμασε αλλά δεν έπαψε ποτέ να συνδιαλέγεται με την κλασική κληρονομιά της.
Πηγή: Μ. Βασιλειάδου, Καθημερινή
Δεν υπάρχουν σχόλια