Σεμινάριο Ιστορίας για τα οπτικά ντοκουμέντα του ελληνικού Εμφυλίου

Ελληνικός εμφύλιος πόλεμος (1946–1949) Ο Μανόλης Κασιμάτης, μέλος του Εικαστικού Επιμελητηρίου Ελλάδας, εκδότης του περιοδικού «Φωτ...

Ελληνικός εμφύλιος πόλεμος (1946–1949)

Ο Μανόλης Κασιμάτης, μέλος του Εικαστικού Επιμελητηρίου Ελλάδας, εκδότης του περιοδικού «Φωτογραφίζοντας» θα παρουσιάσει το θέμα «Εμφύλιος 1946-49. Ερευνώντας και Καταγράφοντας κινηματογραφιστές και φωτοκινηματογραφικά καρέ από τη δράση του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας».

Την Παρασκευή 16 Φεβρουαρίου 2020 (7.10-9.00 μ.μ.) στο Σεμινάριο Σύγχρονης Ιστορίας στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του δήμου Κηφισιάς που επιμελείται ο ιστορικός Βλάσης Αγτζίδης, θα παρουσιαστούν σπάνια οπτικά ντοκουμέντα από τον ελληνικό Εμφύλιο Πόλεμο (1946-1947).

Ο Μανόλης Κασιμάτης αναφέρεται ως εξής στη δομή και το περιεχόμενο της εισήγησής τους:

Μέρος πρώτο: Φωτογραφίες από τις εκδόσεις του ΔΣΕ
Μέρος δεύτερο: Φωτογραφικά καρέ από τις κινηματογραφικές λήψεις του κινηματογραφικού συνεργείου του ΔΣΕ

«Από το έτος 1948 κύριο μέλημα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ) ήταν η καταγραφή (φωτογραφική και κινηματογραφική) των δραστηριοτήτων του, πρακτική, την οποία είχαν ακολουθήσει πριν από αυτόν ο ΕΛΑΣ κατά την περίοδο της Αντίστασης. Σκοπός αυτής της καταγραφής ήταν η παραγωγή αφενός φωτογραφιών, που αποστέλλονταν σε έντυπα του εξωτερικού, και αφετέρου κινηματογραφικών επικαίρων, τα οποία προβάλλονταν στο εξωτερικό, κάνοντας γνωστή την ύπαρξη, τις δραστηριότητες και τις επιδιώξεις του ΔΣΕ και του ΚΚΕ. Αξίζει να επισημανθεί ότι την περίοδο της δράσης του ΔΣΕ η εκδοτική δραστηριότητα ήταν εντυπωσιακή, το οποίο καταδεικνύει τη μεγάλη σημασία που απέδιδε το ΚΚΕ στην ιδεολογικοπολιτική διαμόρφωση και στη στρατιωτική κατάρτιση των μαχητών και μαχητριών του Δημοκρατικού Στρατού.

Το Φωτοκινηματογραφικό Συνεργείο του ΔΣΕ απαρτιζόταν από τον Γιώργο Σεβαστίκογλου, προϊστάμενο και σεναριογράφο, τον Μάνο Ζαχαρία, σκηνοθέτη, και τους οπερατέρ Απόστολο Μουσούρη και Φώτη Ματσάκα. Γράφει ο Μάνος Ζαχαρίας: “Ήταν Μάρτης-Απρίλης του 1948 όταν συγκροτήθηκε η ομάδα του συνεργείου, εγώ έφτασα στο βουνό από το Παρίσι όπου σπούδαζα, ο επικεφαλής Γιώργος Σεβαστίκογλου από την Αθήνα, μέσω Ιταλίας και τελικά μέσω Πολωνίας έφτασε στο Γράμμο-Βίτσι. Ο τρίτος της ομάδας ήταν ο οπερατέρ Απόστολος Μουσούρης από την Αθήνα, που έφερε μια 35άρα μηχανή, εγώ είχα φέρει μαζί μου από το Παρίσι δύο 16άρες. Η ομάδα μας είχε χρεωθεί την κινηματογράφηση επικαίρων από τη ζωή και τη δράση του ΔΣΕ, τα οποία μεταφέρονταν στην Τσεχοσλοβακία για την τεχνική επεξεργασία με σκοπό τη διανομή τους. Η Λευκώνα χωριό των Πρεσπών ήταν το στέκι του κινηματογραφικού συνεργείου”.

Στο πρώτο μέρος της παρούσης μελέτης εστιάζουμε στις φωτογραφίες που περιελήφθησαν στις ξενόγλωσσες εκδόσεις (στην αγγλική, τη γαλλική και τη ρώσικη γλώσσα), οι οποίες είχαν ως στόχο τη διεθνή προβολή του ΔΣΕ. Εκδόσεις με ιδιαίτερες τεχνικές απαιτήσεις σελιδοποίησης και εκτύπωσης, λόγω της χρησιμοποίησης πάρα πολλών φωτογραφιών. Πρόκειται για δύο φωτογραφικά λευκώματα αφιερωμένα στον ΔΣΕ και τρία αφιερωμένα στις γυναίκες.

Πιο συγκεκριμένα, εξετάζουμε και αναλύουμε τα εξής λευκώματα:

α) «Στα δίχρονα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας» με 60 σελίδες και 160 φωτογραφίες,

β) «Τρία χρόνια του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας» με 32 σελίδες και 90 φωτογραφίες, το οποίο εκδόθηκε μετά την ήττα του ΔΣΕ τον Οκτώβριο-Νοέμβριο του 1949,

γ) «Η γυναίκα της Ελλάδας στον Αγώνα» με 56 σελίδες και 60 φωτογραφίες,

δ) «Η ζωή θα θριαμβεύσει» με 56 σελίδες και 58 φωτογραφίες και

ε) «Οι Μαχήτριες της Λευτεριάς» με 52 σελίδες και 26 φωτογραφίες.

Τα εν λόγω φωτογραφικά λευκώματα έχουν ως βάση σχεδίασης το φωτογραφικό λεύκωμα με τίτλο «Για σένα Ελλάδα», που εκδόθηκε το 1946, για να τιμηθεί η επέτειος ίδρυσης του ΕΑΜ. Η ποιότητα της εκτύπωσης των λευκωμάτων, που έχουν όλα εξώφυλλο δίχρωμο, θεωρείται καλή, ειδικά στην απόδοση των φωτογραφιών και συγκρινόμενη με τις τεχνολογικές συνθήκες εκείνης της περιόδου. Το σχήμα των εν λόγω φωτογραφικών λευκωμάτων είναι διαστάσεων περίπου Α4 και μία από τις μεθόδους εκτύπωσης που χρησιμοποιήθηκε ήταν η βαθυτυπία. Οι συνηθισμένες πρακτικές για να δημιουργηθούν φωτογραφίες, αν δεν υπήρχαν αρνητικά από φωτογραφικές μηχανές, ήταν είτε με αντιγραφή ενός από τα καρέ του κινηματογραφικού φιλμ είτε με κόψιμο ενός καρέ του κινηματογραφικού φιλμ και χρησιμοποίησή του σαν αρνητικό για εκτύπωση φωτογραφιών.

Το ενδιαφέρον μας για τα ως άνω λευκώματα κινήθηκε από το γεγονός ότι μέχρι το 1990 τα έντυπα αυτά ήταν δυσεύρετα στην Ελλάδα. Στη συνέχεια, περιορισμένος αριθμός αντιτύπων εντοπίστηκε είτε σε συλλέκτες είτε σε επαναπατρισθέντες πολιτικούς πρόσφυγες, καθώς επίσης και σε αρχεία ιδρυμάτων και φορέων, όπως το Αρχείο Χαρίλαος Φλωράκης και τα ΑΣΚΙ.

Βιβλιογραφικά, ο πρώτος, ο οποίος αναφέρθηκε σε αυτά και συγκεκριμένα «Στα δίχρονα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας» ήταν ο δεξιός πολιτικός Ευάγγελος Αβέρωφ-Τοσίτσας, στο βιβλίο του «Φωτιά και Τσεκούρι», όπου αναδημοσίευσε και αρκετές φωτογραφίες (το συγκεκριμένο αντίτυπο, όπως αναφέρεται σε σφραγίδα στο αναδημοσιευθέν εξώφυλλό του, είχε βρεθεί από τον κυβερνητικό στρατό σε καταληφθέν τυπογραφείο της κ. κυβέρνησης του ΔΣΕ σε χωριό στις Πρέσπες).

Έχοντας στα χέρια μας ταλαιπωρημένα πρωτότυπα, προχωρήσαμε στην ψηφιοποίηση των φωτογραφιών ερευνώντας τυχόν ιδιαιτερότητές τους, ενώ παράλληλα τις συγκρίναμε με γνωστές φωτογραφίες από διάφορα φωτογραφικά αρχεία, για τη συναγωγή συμπερασμάτων και τον εντοπισμό ενδεχομένων διαφορών.

Στη συνέχεια, προχωρήσαμε και στη θεματική τους κατάταξη, εν μέρει αντίστοιχες προς τις θεματικές των ως άνω φωτογραφικών λευκωμάτων, προκειμένου να τις καταστήσουμε προσιτές στο ευρύ κοινό. Ταυτόχρονα, ερευνήσαμε και συλλέξαμε πληροφορίες για τους δημιουργούς των φωτογραφιών, καθώς και για τον τόπο και για τον τρόπο της επεξεργασίας και της εκτύπωσης, διαπιστώνοντας ότι, ενώ στις κινηματογραφικές παραγωγές του ΔΣΕ αναφέρονταν οι δημιουργοί, στα έντυπα δεν υπήρχε καμμία σχετική αναφορά.

Έχοντας, όμως, ως βάση αντίστοιχη μελέτη μας για την περίοδο της Εθνικής Αντίστασης, υποθέσαμε ότι ενδεχομένως θα ήταν οι ίδιοι δημιουργοί και των φωτογραφιών, γεγονός που καταφέραμε να πιστοποιήσουμε σε αρκετές περιπτώσεις.

Στο δεύτερο μέρος της παρούσης μελέτης εξετάζουμε το ντοκιμαντέρ «ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 1946-1949» σε παραγωγή του ρ/σ 902 .Απο το κινηματογραφημένο υλικό διάρκειάς μιας ώρας και 25 λεπτών ερευνώντας με προσοχή επιλέξαμε το αρχειακό υλικό που περιέχεται σε αυτό (διάρκειας 32 λεπτών περίπου), και το οποίο προέρχεται από την κινηματογραφική δράση του Φωτοκινηματογραφικού Συνεργείου του ΔΣΕ. Ακολούθως, εστιάσαμε σε σημαντικά πλάνα-σεκάνς, τα οποία και αποτυπώσαμε σε φωτογραφικά καρέ, δημιουργώντας ταυτόχρονα μια αρχειοθέτηση του υλικού σε θεματικές όπως:

Πυροβολικό, Βολές πολυβόλων, Βολές όλμων, Διαβιβάσεις, Ξένοι αντιπρόσωποι, Απονομές βαθμών, Διαφώτιση, Μετακινήσεις μονάδων, Χαρακώματα-καταφύγια, Διάσχιση φαραγγιού, Ερείπια σπιτιών, Υγειονομικό, Μεταφορά τραυματιών, Διαβίωση μαχητών κ.ά., με στόχο να έχουμε (μέσω των φωτογραφικών καρέ) δυνατότητα για μια πιο αναλυτική μελέτη της δράσης του ΔΣΕ.

Συνοψίζοντας, η μελέτη μας προβαίνει σε μία πρωτότυπη ανάγνωση σπάνιου φωτογραφικού και κινηματογραφικού υλικού, με σκοπό αφενός την ανάδειξη διαφόρων πτυχών της δράσης του ΔΣΕ και αφετέρου την αποκατάσταση των ονομάτων των φωτοκινηματογραφιστών και όχι μόνο, που έδρασαν τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, προκειμένου να τιμηθούν πιο ολοκληρωμένα οι πρωταγωνιστές του Εμφυλίου Πολέμου, όπως αντίστοιχα και της Εθνικής Αντίστασης.»

Πηγή: Έθνος